شهروند| حال و هوای این روزهای اقتصاد ایران در طول چند سال گذشته بی‌سابقه بوده است. اقتصادی که از یک سو دل به لغو تحریم‌های اقتصادی و گشایش‌های پس از آن بسته و از سوی دیگر در انتظار اجرای بسته دولت برای خروج از رکود است. بنابراین مهم‌ترین مسأله این روزهای اقتصاد ایران نحوه و چگونگی عبور از این دوران گذار است، دورانی که اقتصاد ایران را از تحریم به پساتحریم رهنمون می‌شود. حال آن‌که کارشناسان نظرهای متفاوتی در این‌باره دارند. برخی از افزایش سرمایه‌گذاری پس از لغو تحریم‌ها سخن می‌گویند و برخی دیگر دل بستن به آن را امید واهی تلقی می‌کنند. به عبارت دیگر این روزها بازار ارایه راهکارهای رونق اقتصادی و خروج از رکود داغ است. رکودی که به اذعان بسیاری از کارشناسان اقتصادی خروج از آن ظرف مدت کوتاهی امکان‌پذیر نیست و حداقل به 3 تا 4سال زمان نیاز دارد. حال برای ارایه راهکارهای خروج اقتصاد ایران از رکود و ساختارهای آن در دوران پساتحریم، روز گذشته 3 اقتصاددان شامل پروفسور محمدهاشم پسران، محمد ستاری‌فر و سعید لیلاز در اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران گرد هم آمدند تا در دومین جلسه از سلسله نشست‌های راهبردهای اقتصاد ایران، چالش‌های اقتصاد ایران و راهکارهای برون‌رفت از آن را مورد بررسی قرار دهند. سعید لیلاز یکی از کارشناسان اقتصادی این نشست بود که آزادسازی اقتصادی را تنها راهکار نجات ایران می‌داند. او درحالی راهکارهای ارایه شده برای اقتصاد را سیاسی می‌داند که معتقد است که بهترین راه برای شکستن رکود فعلی مراجعه کردن به مردم و بخش خصوصی است چراکه نباید امید واهی به سرمایه‌گذاری خارجی بست. اما هاشم پسران نظری متفاوت در این‌باره داشت. او که به بهبود اوضاع اقتصادی و رونق سرمایه‌گذاری خارجی بعد از لغو تحریم‌ها امید دارد، تاکید کرد که نباید اصلاحات اساسی اقتصادی در ایران را به تعویق انداخت. او همچنین خاطرنشان کرد که اکنون بهترین زمان اصلاح نرخ حامل‌های انرژی است و اگر اصلاحات اقتصادی در ایران هرچه سریع‌تر صورت نگیرد، گسترش و رشد اقتصاد ایران کوتاه‌مدت خواهد بود. مشروح تحلیل‌های این سه اقتصاددان را در ادامه می‌خوانید.
خطر 50 میلیارد دلاری برای اقتصاد ایران
پروفسور محمدهاشم پسران دراین نشست از طریق ویدیو کنفرانس با بیان چالش‌های اقتصاد ایران بر اصلاح و تعدیل اقتصاد برای ورود به شرایط پساتحریم تأکید کرد و نسبت به تبعات تعویق آن هشدار داد.
از مهم‌ترین نکات مطرح شده توسط نامزد جایزه نوبل اقتصاد در سال 2014 برای اقتصاد ایران می‌توان به پیش‌بینی او از قیمت نفت اشاره کرد که به اعتقاد وی، احتمالا قیمت نفت در آینده کوتاه‌مدت در سطح 45 تا 50دلار باقی می‌ماند و نمی‌توان این گزاره را مطرح کرد که درآمد نفتی ایران به درآمد پیش از اعمال تحریم‌ها بازمی‌گردد. به گفته وی، حتی اگر میزان صادرات ایران افزایش یابد، درآمد نفتی به میزان گذشته نخواهد بود و دولت و مردم ایران باید خود را با درآمد نفتی پایین‌تر تطبیق دهند. صرفا باید امیدوار بود که میزان سرمایه‌گذاری‌ها به‌ویژه در زمینه صادرات غیرنفتی و ازسوی بخش خصوصی افزایش یابد.وی همچنین به منابع مالی عظیم ایران درخارج از کشور به میزان 50میلیارد دلار اشاره و آن را تهدیدی قلمداد کرده که اگر به تدریج وارد اقتصاد کشور شود، تزریق آن اصلاحات اقتصادی را به تأخیر می‌اندازد.این اقتصاددان با تأکید بر این‌که نباید اصلاحات اساسی اقتصادی در ایران را به تعویق انداخت، تصریح کرد: اکنون بهترین زمان اصلاح نرخ حامل‌های انرژی است و اگر اصلاحات اقتصادی در ایران هرچه سریع‌تر صورت نگیرد، گسترش و رشد اقتصاد ایران کوتاه‌مدت خواهد بود.محمدهاشم پسران، با اشاره به شرایط حساس فعلی اقتصاد ایران عنوان کرد: با توجه به این‌که تحریم‌ها در دو تا سه‌ماه آینده برداشته می‌شود، انتظارات زیادی هم در داخل و هم در خارج از کشور از دولتمردان شکل گرفته است. وی افزود: اقتصاد ایران متأثر از عوامل عمده‌ای است که به سادگی نمی‌توان برای آن راهکار ارایه داد. اقتصاددان برجسته ایرانی اضافه کرد: «البته حرف من به این معنا نیست که راه‌حل وجود ندارد اما راه‌حل‌ها در درازمدت جواب می‌دهند.»
عوامل مهم اثرگذار در اقتصاد ایران
پسران قیمت نفت را یکی از عوامل مهم اثرگذار در اقتصاد ایران خواند و گفت: همه می‌دانیم که اهمیت نفت در اقتصاد ایران بسیار بالاست و نوسانات قیمت نفت، صادرات نفت و صادرات پتروشیمی و فرآورده‌ها نیز همواره نقش مهمی روی عملکرد اقتصاد ایران داشته است.به گفته پسران عامل مهم دیگری که در وضع فعلی اقتصاد ایران نقش مهمی ایفا کرده و می‌کند، تحریم‌های اقتصادی است که باعث کاهش کارآیی اقتصاد ایران شده است. او گفت: با برداشته شدن تحریم ضرورت تعدیل و اصلاح اقتصاد ایران بیش ازپیش خود را نشان می‌دهد.او افزود: مسأله سوم عدم سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران است که خود به دلیل تحریم و اتخاذ سیاست‌های پوپولیستی در گذشته بوده است. تداوم سیاست‌های پوپولیستی منابع اقتصادی را به جای سرمایه‌گذاری به سمت مصرف سوق داده است.او همچنین به رقابت بسیار سخت درحوزه صادرات بین مناطق و کشورهای مختلف اشاره کرد و توضیح داد: اگر نتوانیم اقتصاد را کارآيي کنیم و تعادل از دست رفته را به اقتصاد ایران بازگردانیم، نمی‌توانیم در این رقابت دوام بیاوریم. محمدهاشم پسران همچنین به اتفاقات مثبتی اشاره کرد که اخیرا در اقتصاد ایران روی داده است. به گفته پسران کاهش نرخ تورم که زمان روی کارآمدن دولت روحانی حدود 45درصد بوده است و درحال حاضر به حدود 13درصد رسیده، رویداد بسیار مثبتی است.
نرخ بهره واقعی نباید افزایش یابد
این اقتصاددان با اشاره به برنامه انتشار چهار تا پنج‌میلیون دلار اوراق قرضه دولتی گفت: اگر دولت درنظر داشته باشد، نرخ بهره این اوراق را نیز برای تشویق مردم به خریداری بالا ببرد، ممکن است بانک‌های خصوصی نیز نرخ بهره خود را در سطوح بالایی نگه دارند که اجازه نمی‌دهد منابع مالی بانک‌ها به سمت اوراق قرضه سرازیر شود. در نتیجه اختلاف میان نرخ اسمی بهره در بازار با نرخ تورم، منجر به افزایش نرخ بهره واقعی خواهد شد. افزایش نرخ بهره واقعی به کاهش سرمایه‌گذاری منتج می‌شود. از این‌رو بسیار دارای اهمیت است که سیاست‌های پولی و مالی که قرار است به اجرا درآید، نرخ بهره واقعی را افزایش ندهد. درواقع، با افزایش نرخ تورم نرخ بهره اسمی نیز باید کاهش یابد و اگر این اتفاق رخ ندهد، لطمه بزرگی به اقتصاد ایران وارد می‌شود.
اکنون بهترین زمان اصلاح نرخ حامل‌هاست
پسران یکی از مواردی را که باید در اولویت اصلاح قرار گیرد، حامل‌های انرژی دانست و گفت: امروز درحالی که بهای نفت‌خام در بازارهای جهانی در پایین‌ترین میزان خود در سال‌های اخیر قرار گرفته، بهترین زمان برای اصلاح نرخ حامل‌های انرژی و به‌خصوص بنزین است. او خوش‌بینی و باور خود را نسبت به ارتقا و بهبود اقتصاد ایران ابراز کرد و افزود: من فکر می‌کنم به احتمال زیاد اقتصاد ایران در سال آینده گسترش پیدا خواهد کرد، درحالی که سرمایه‌گذاران خارجی نیز خود را آماده ورود به بازار ایران می‌کنند و منتظر هستند که تحریم‌های ایران برداشته شود. بنابراین به‌طور قطع سرمایه‌گذاری خارجی در ایران شکل خواهد گرفت. به‌خصوص اگر نرخ بهره واقعی کاهش پیدا کند و منابع برای سرمایه‌گذاری در ایران افزایش یابد.پروفسور هاشم پسران افزود: اما گرفتاری اصلی این است که اگر اصلاحات اقتصادی در ایران هرچه سریع‌تر صورت نگیرد، گسترش و رشد اقتصاد ایران کوتاه‌مدت خواهد بود، درحالی که به اعتقاد من ایران برای 10سال آینده باید رشد اقتصادی درحدود 6 تا 8درصد داشته باشد.
اصلاح سیاست در کوتاه‌مدت نجات می‌دهد
محمد ستاری‌فر از دیگر اقتصاددانان حاضر در این نشست بود. او با بیان این‌که اقتصاد ایران طی 30سال گذشته همواره با رکود مواجه بوده است، گفت: البته این رکود در برخی از سال‌ها حادتر بوده است.او همچنین با بیان این‌که توسعه و پیشرفت هر کشوری چندوجهی است و باید وجوه مختلف آن را در نظر گرفت، ادامه داد: بی‌شک هریک از اقتصاددان‌ها یکی از این وجوه را مورد توجه قرار می‌دهند و این به معنای تناقض در سخنان ارایه شده، نیست.این کارشناس اقتصادی همچنین اشاره‌ای به ریشه‌های مشکلات اقتصاد ایران کرد و ضرورت اصلاح وظایف حاکمیت را مورد تأکید قرار داد و گفت: توسعه در هیچ کشوری محقق نمی‌شود، مگر این‌که جایگاه بازار (مردم و بخش خصوصی) و دولت در آن به صورت شفاف مشخص باشد.او همچنین درباره آزادسازی منابع ارزی بلوکه شده ایران در سال‌های تحریم گفت: مسئولان باید توجه داشته باشند که توسعه اقتصاد با منابع آغاز نمی‌شود بلکه این نظم و انضباط به‌ویژه در بدنه دولت است که می‌تواند بسترساز شکوفایی اقتصادی باشد.ستاری‌فر با بیان این‌که متاسفانه کیفیت حکمرانی در کشور ما خوب نبوده و همین امر ما را به دامان تحریم و رکود اقتصادی انداخته است، خاطرنشان کرد: هرچند که افزایش منابع مالی در درازمدت می‌تواند منجر به توسعه اقتصادی شود، اما در کوتاه‌مدت به چیزی فراتر از منابع نیاز داریم و آن اصلاح سیاست‌های اقتصادی است.
فروپاشی قدرت اقتصاد خانوار در 10سال
سعید لیلاز مدرس دانشگاه شهید بهشتی در این مراسم با بیان این‌که سیاست پولی دولت انقباضی نیست، دلیل این ادعا را رشد 23درصدی نقدینگی عنوان کرد و افزود: درحال حاضر فشار مضاعفی روی طبقات متوسط و ضعیف جامعه وجود دارد. او با بیان این‌که ماهیت و ژرفای اقتصاد ایران در بسیاری از موارد به درستی شناخته نشده است، نامه 4 وزیر به رئیس‌‌جمهوری را یکی از نشانه‌های این فهم نادرست دانست.
ضیافت نفتی دیگر تمام شد
لیلاز ادامه داد: تا زمانی که بساط نفت و اتکا به درآمدهای نفتی در ایران برقرار باشد، خصوصی‌سازی یک مسأله حیاتی درکشور نخواهد بود، باید توجه داشت که امروز ضیافت نفتی دیگر تمام شده است و حال‌وروز امروز اقتصاد خماری ناشی از بدمستی قبل است.مدرس دانشگاه شهید بهشتی افزود: امیدی که به سرمایه‌گذاری خارجی بسته‌ایم، واهی است چراکه با اوضاع سیاسی فعلی اتفاق نخواهد افتاد. بخش خصوصی باید در این زمینه فعال باشد. بهترین راه برای شکستن رکود فعلی مراجعه کردن به مردم و بخش خصوصی است. امروز نقطه امید اقتصاد ایران برای خروج از رکود بخش خصوصی است. لیلاز در پایان گفت: تنها راه نجات اقتصاد ایران از وضع فعلی آزادسازی اقتصادی است. آزادسازی که باید منسجم و همگن باشد. این یک گزینه برای اقتصاد ایران نیست بلکه یک اجبار است.
پیش‌بینی خوانساری از رشد اقتصادی 94
مسعود خوانساری رئیس اتاق تهران نیز در این نشست با اشاره به پیش‌بینی‌های صورت گرفته برای رشد اقتصادی ایران در سال 94 گفت: برآورد می‌شود که رشد اقتصادی ایران تا پایان امسال بین منفی 5/0 تا مثبت 5/0درصد باشد.او همچنین با بیان این‌که رکود درحال حاضر بر تمام بخش‌های اقتصادی و صنعتی کشور سایه انداخته، کاهش درآمد سالانه ایران از 100میلیارد دلار به حدود 25میلیارد دلار را مورد اشاره قرار داد و افزود: به احتمال زیاد، رکود حاکم بر اقتصاد کشور تا پایان سال جاری نیز ادامه خواهد داشت و بعید است که توافق هسته‌ای نیز درشرایط کنونی بتواند اثر مثبتی بر اقتصاد کشور بگذارد و فعلا باید از امکانات و توانمندی‌های داخلی استفاده کرد.