آیت وکیلیان| سفر حسن روحانی، بهعنوان دومین مقام بلندپایه سیاسی ایران به عراق و دیدار با طبقات مختلف سیاسی، اقتصادی و دیپلماتیک این کشور همسایه، علاوه بر اینکه از جهاتی کمسابقه بوده، بلکه آنگونه که ناظران سیاسی گفتهاند، شکل جدیدی از حضور منطقهای ایران در خاورمیانه را به نمایش گذاشته است. اگر تا قبل از این، حضور ایران بیشتر در فرم خدمات مستشاری در منطقه بود، حالا شکل بازی ایران در خاورمیانه شمایلی دیپلماتیک به خود گرفته است. موضوعی که تحلیلگران سیاسی و رسانههای منطقهای، فرامنطقهای و جهانی از آن بهعنوان «تقابل پنهان با آمریکا» یاد کردهاند.
برنامههای دیروز رئیسجمهوری در عراق گسترده بود؛ رئیسجمهوری دیروز بعد از ترک کربلا، وارد نجف اشرف شد و مقدمات دیدار صورتگرفته با آیتالله سیستانی در این شهر فراهم شد. دیداری که بسیاری از ناظران سیاسی و رسانهها منتظر بودند تا ببینند ماحصل آن چه خواهد بود. روحانی همچنین صبح چهارشنبه در نجف اشرف با آیتالله محمداسحاق الفیاض، از دیگر مراجع عظام این کشور دیدار و گفتوگو کرد. بازدید از بیت تاریخی امام خمینی(ره) در نجف اشرف نیز ازجمله برنامههایی بوده که دیروز انجام گرفت. در ادامه، روحانی در کربلا ضمن زیارت حرمین شریفین امام حسین(ع) و حضرت اباالفضلالعباس(ع)، در نشستی صمیمی با سران قبایل و عشائر بزرگ استانهای کربلا، بابل و فرات میانه گفتوگو کرد، همچنین مقامات دو کشور طی مذاکرات فشرده در حوزههای مختلف، پنج سند و یادداشت تفاهم همکاری امضا کردند. توافق نهایی بر سر رایگانشدن روادید نیز ازجمله محورهای گفتوگوی دوطرف بود. آنگونه که تحلیلگران سیاسی گفتهاند سفر روحانی به عراق را نمیتوان سفری عادی به مثابه دیگر دیدارهایی که در عرف سیاسی و دیپلماتیک اتفاق میافتد، قلمداد کرد. در این گزارش، نتایج، دستاوردها و اهمیت این سفر را از ابعاد گوناگون مورد بررسی قرار دادهایم.
سنتشکنی در یک دیدار؛ هم خصوصی، هم علنی
از زمان حضور روحانی در عراق که تا اینجای کار به دیدارهای مختلفی انجامیده، دیدار با آیتالله سیستانی که از مراجع تقلید پرنفوذ شیعه در این کشور محسوب میشود، اهمیت ویژهای داشته و دیگر دیدارها را تحتالشعاع خود قرار داده است. نکته جالب توجه در مورد این دیدار اینکه برای نخستین بار است که رئیسجمهوری از ایران با این مرجعیت عالی عراق دیدار کرده است. این نکته وقتی اهمیت مییابد که بدانیم در جریان سفر رسمی محمود احمدینژاد، رئیسجمهوری سابق به عراق، آیتالله سیستانی حاضر به ملاقات با او نشده بود. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه و ایرج مسجدی، سفیر ایران در بغداد، روحانی را در ملاقات با آیتالله سیستانی همراهی کردند. آیتالله سیستانی پیش از این با برخی مقامهای جمهوری اسلامی ایران که به عراق سفر کردهاند، دیدار کرده است. ازجمله با آیتالله هاشمی، رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام که در نجف صورت گرفته بود. مسیح مهاجری، مدیرمسئول روزنامه «جمهوری اسلامی» و از همراهان این سفر در خاطراتی که از دیدار این دو نقل کرده، گفته که آیتالله هاشمی، از دلایل خودداری آیتالله سیستانی از سفر به ایران پرسید و او را برای سفر دعوت کرد، اما آیتالله سیستانی این سفر را نپذیرفت و گفت به دلایل امنیتی حتی برای زیارت بارگاه امام اول شیعیان که در نزدیکی خانهاش است، نمیرود.
چرا دیدار با آیتالله سیستانی اهمیت دارد؟
نقش آیتالله سیستانی در افزایش مسئولیت اخلاقی در جنگ با داعش بر هیچ کشوری پوشیده و قابل کتمان نیست. آیتالله سیستانی که از روحانیون پرنفوذ شیعه است، دخالتی در امور سیاسی روزمره در این کشور ندارد و جایگاه مرجعیت شیعه را حفظ کرده است.
دستاوردهای سفر روحانی به عراق
نجاح محمدعلی درباره سفر روحانی به عراق میگوید: «سفر رئیسجمهوری ایران اسلامی به عراق در همه ابعاد، سفری تاریخی به حساب میآید و دستاوردهای بسیاری برای دو ملت ایران و عراق به همراه دارد. یک ماه است که دستگاه دیپلماسی دو کشور در تدارک این سفر تاریخی هستند که با سفر محمدجواد ظریف به عراق آغاز شد و طی آن سفر ظریف با یک تیر دو نشان ارزشمند را شکار کرد، اولی در نطفه خفهکردن تلاشهای پمپئو در جهت دامن زدن به فشار آمریکا به ایران از مرزهای غربی آن قبل از کنفرانس ورشو بود و دومی ترتیب و مقدمهچینی برای دیدار مقامات بلندپایه دو کشور که هر دو طرف در جهت همکاریهای حداکثری در حوزه اقتصاد امنیت نیازمند آن بودند.»
از جمله دستاوردهای مهم این سفر را میتوان در میان سخنان مقامات سیاسی عراق شنید؛ برای مثال، برهم صالح، رئیسجمهوری عراق تصریح کرده که برگشت نظامیان آمریکا به عراق صرفا در جهت مبارزه با تروریسم و جنگ علیه داعش بوده و حضور آنها پس از شکست داعش توجیهپذیر نیست. در همین راستا سفر روحانی میتواند در زمانی که دولت عراق پیروزی علیه داعش را رسما اعلام کرده است، به ایجاد اتحاد و وحدت کلمه بین عراقیها در جهت بیرون رفتن نظامیان آمریکایی کمک کند.
درباره ابعاد اقتصادی این سفر میتوان به این مسأله اشاره کرد که بعد اقتصادی سفر روحانی به عراق با توجه به تفاهمنامه احداث چهار شهرک صنعتی مشترک و تفاهمات اقتصادی دیگر، همسو با بعد سیاسی آن، اهمیت ویژهای دارد.
ناگفتههای دیدار روحانی
درباره موضوعات مطرحشده در دیدار خصوصی روحانی و آیتالله سیستانی اینگونه آمده که گویا آیتالله سیستانی به رئیسجمهوری تاکید کرده که نسبت به مسائل حلنشده حول قطعنامه ۵۹۸ که براساس آن جنگ تحمیلی عراق علیه ایران پایان یافت، اهتمام ویژهای صرف شود؛ درحالیکه حاصل آن قطعنامه وضع آتشبس و حالت نه جنگ و نه صلح را بین دو کشور برادر حاکم کرده و بر هر دو کشور واجب است که به توافقی قطعی درباره صلح پایدار و همکاریهای مشترک در حوزههای سیاسی، امنیتی و نظامی دست یابند که خدای ناکرده تجربه تجاوز بعثی و چیزی شبیه به آن در آینده رخ ندهد که عراق را پایگاهی برای ایجاد ناامنی علیه همسایگان خود تبدیل کند. آیتالله سیستانی همچنین تاکید داشته هرگز اجازه نخواهد داد عراق تبدیل به پایگاهی برای ایجاد تنش و فتنه با همسایگان خود بهخصوص ایران اسلامی شود و قصد دارد عراق را از هرگونه دخالت بیگانگان دور نگه دارد.
روحانی به نخبگان، عشایر و رهبران مذهبی عراق چه گفت؟
روحانی همچنین عصر روز سهشنبه در جمع نخبگان، عشایر و رهبران مذهبی عراق در کربلای معلا حاضر شد و محور سخنان خود را به زیارت قبر امامحسین (ع) و اصحابش اختصاص داد. روحانی عشایر و همه مردم عراق را میزبانان بسیار خوب برای زائران قبور ائمه معصومین (ع) و بهویژه در ایام زیارت اربعین دانست. روحانی همچنین با تبریک به ملت، عشایر و مرجعیت عراق به خاطر مقاومت و ایستادگی در برابر تروریستهای داعش به شکست توطئه بزرگ دشمنان برای منطقه و عراق نیز اشاره کرد. رئیسجمهوری همچنین تاکید کرد: «دو دولت تصمیم گرفتند برای استحکام روابط اقتصادی بین دو ملت، شهرکهای صنعتی را در مرز ایران و عراق با سرمایهگذاری تجار ایرانی و عراقی و همه علاقهمندان به سرمایهگذاری ایجاد کنند.»