هر سال که به فصل تابستان نزدیک میشویم، بحث تکراری توصیه به رعایت ضوابط رفتاری و اخلاقی و نیز موضوع امر به معروف و نهی از منکر اوج میگیرد و بهطور طبیعی اقداماتی هم انجام میشود و سطح تنشهای اجتماعی قدری افزایش پیدا میکند. این وضع تا مدتی ادامه پیدا کرده و سپس رو به خاموشی میگذارد، تا سال آینده دوباره روز از نو و روزی از نو. البته هر سال نیز قدری از حساسیتها کاسته میشود و اگر تصاویری از فضای امروز را با تصاویر ۲۰سال پیش مقایسه کنیم، متوجه این تغییرات میشویم. امسال نیز موضوعاتی چون حجاب بانوان، دور دور کردن با خودروهای مدل بالا، رفتارها و شادیهای جمعی در پارکها و سایر اماکن عمومی نیز بهعنوان مصادیق این موضوعات مطرح شدهاند.
ماجرا با ارسال پیامک و احضار صاحبان خودروهایی که گفته میشود خانمهای بیحجاب در آنها حضور داشتهاند، آغاز شد. این مسأله با تنش میان یک خانم مسافر و راننده یکی از شرکتهای تاکسیهای اینترنتی به اوج رسید. همچنین با اعلام شماره تلفن برای اطلاع دادن مردم از مواردی که مشاهده میکنند و سپس اجازه دادن به گرفتن تصویر از این موارد موضوع گفتوگوی حادی شده است. ولی در این میان دو نکته اساسی فراموش میشود که میتوان آنها را حلقههای گمشده برای این بحث عمومی دانست.
نخستین حلقه گمشده محوریت قانون در روابط میان ما انسانها و نیز حقوق و تکالیف ما در برابر حکومت و بالعکس است. هر فردی هنگامی که میخواهد درباره رفتارهای دیگران امر و نهی کند، چارهای جز ارجاع به قانون ندارد. برای نمونه رفتار دور دور کردن قطعا زشت و مزاحم روال زندگی شهری است و بیشتر مردم با آن مخالف هستند. ولی اگر پلیس میخواهد با این پدیده برخورد کند، ابتدا باید استناد قانونی خود را بیان کند؛ قانونی که حدود و کیفیت برخورد را دقیقا مشخص کرده است. بدون ارجاع به قاعده قانونی نمیتوان هیچ کاری را انجام داد. هر کاری حتی اگر مردم هم آن را تایید کنند، ولی مستند به این ویژگی نباشد، موجب فساد و عدم تداوم آن رفتار خواهد شد. منع حضور افراد بدون حجاب در خودرو و کیفیت مقابله با آن نیز باید بهطور دقیق مبتنی بر قانون و مقررات باشد.
حلقه گمشده دوم امکان اجراییبودن یا نبودن یک قانون است. قانون را مینویسند که اجرا شود، ولی از سوی دیگر باید قابلیت اجراییشدن را هم داشته باشد و تکلیف مالایطاق بر پلیس و دستگاه قضائی بار نکند. برای نمونه اگر پلیس و دستگاه قضائی بخواهند تبصره ماده ۶۳۸ درباره حجاب بانوان را به نحو کامل و دقیق اجرا کنند، قطعا موفق نخواهند بود. کافی است نگاهی به اطراف خود در خیابان و پارک و سایر اماکن عمومی بیندازیم، تا مصداقهای فراوان نقض این قانون را ببینیم که هیچکس با آنان کاری ندارد و اگر در مواردی هم برخورد شود، به تنش منجر میشود. در نقطه مقابل رفتاری که در دریاچه یک سد در شمال کشور رخ داد، به سرعت با واکنش مواجه و برخورد شد. کسی هم متعرض این رفتار پلیس نبود. این نشان میدهد که اگر در هر موضوعی این دو حلقه گمشده را مورد توجه قرار دهیم و به قانون استناد کنیم و اگر هم اجرایی نباشد آن را صریح و شفاف بیان کرده و قانون را اصلاح کنیم، در این صورت بخش مهمی از مشکلات مشابه کاسته شده و امکان گفتوگو و تفاهم نیز ایجاد خواهد شد، در غیر این صورت و همواره به نقطه اول خواهیم رسید.