محمد باقرزاده| اگر چه در ماههای ابتدایی دولت «تدبیروامید»، رأس وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری بارها دچار تغییر و تحول شد و شرایط ناآرامی را پشتسر گذاشت، اما دانشگاههای ایران و کمیتههای انضباطی روند رو به آرامشی را طی کردند تا جایی که در این سالها، در کنار بیخبری از «ستارهدارکردن دانشجویان»، کمتر خبری از احضار آنها به کمیته انضباطی یا بازداشت فعالان دانشجویی منتشر شده است. دوران آرامشی که به گفته مسئولان این وزارتخانه، با رشد بیسابقه تشکلها و نشریات دانشجویی، تولید علم و... همراه بوده است. «شهروند» که پیش از این و در روز دانشجو، انتقادات فعلان دانشجویی بیش از ۲۰ دانشگاه کشور درباره عملکرد وزارت علوم را منتشر کرده بود، در ماههای آخر دولت یازدهم به بررسی نقاط قوت این دوران پرداخته است. «ضیاهاشمی» معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم، «محمدتقی احمدی» رئیس دانشگاه تربیتمدرس، «احمد معتمدی» رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر، «عليرضا بندانی» رئیس دانشگاه سیستانوبلوچستان، «ابراهیم اسکافی» دانشجوی دکترای دانشگاه رازی کرمانشاه، «سروش کیانی قلعهسرد» دانشجوی دکترای دانشگاه سیستانوبلوچستان و «شاهین عربی» دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز در گفتوگو با «شهروند» از نقاط قوت دولت تدبیر و امید در حوزه دانشگاه سخن گفتند.
ضیاهاشمی، معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم: فعالیت ۱۵۰ تشکل جدید در 3 سال
یک محور فعالیت ما در معاونت فرهنگی و اجتماعی ایجاد فضای نسبتا باز و تعادل نسبی برای تشکلهای مختلف در دانشگاههاست به گونهای که قبل از دولت جدید، تشکلها کاملا یکسویه بودند؛ ولی در سه سال تشکلهای متفاوت با گرایشهای مختلف امکان فعالیت یافتند. در این سه سال ۱۵۰ تشکل جدید در دانشگاه فعال شدند که البته تشکلهای اصولگرا قبلا فعالیت داشتند و در این مدت برنامههای آنها گسترش یافت. پیش از دولت یازدهم تنها ۱۰ تشکل با گرایشهای اصلاحطلبی فعالیت داشتند ولی امروز به بیش از ۱۰۰ تشکل رسیدهاند. درمجموع فضای دانشگاهی به حالت تعادلی با امکان فعالیت افکار مختلف رسیده است. در بخش فعالیتهای فرهنگی، تعداد نشریات از حدود ۳هزار به بالای ۵هزار نشریه رسیده است، کانونهای فرهنگی و هنری از حدود ۲هزار مورد به بیش از ۳هزار و ۵۰۰ کانون رسیده است و در انجمنهای علمی از ۵هزار به عدد ۹هزار رسیدهایم. علاوهبراین، جشنوارههای ما اعم از جشنوارههای هنری، علمی و قرآنی بهطور منظم و با کیفیت گستردهتر تشکیل شده است در حالی که قبلا نظم و قوت آنها مشکل داشته است. اکثر سالها بعضی از این جشنوارهها که هیجان و حرکت گستردهای ایجاد میکرد، برگزار نشد؛ ولی در این دوره با نظم و گستردگی جدی شاهد برگزاری آنها بودیم. کارهای خلاقانه و ابتکاری هم صورت گرفته که بخشی در حوزه فعالیتهای مذهبی است مثل نهضت رضوی در دانشگاه که یک حرکت گسترده شامل بیش از ۴۰ جشنواره ملی حول محور فرهنگ و سیره رضوی در دانشگاهها است. علاوهبر این اعزام دههاهزار نفر از دانشجویان به اردوهای رضوی با برنامههای دقیق بخشی از کارهای صورتگرفته در این زمینه است. در بخش فعالیتهای انقلابی، ترویج فرهنگ ایثار و شهادت شاهد برگزاری کنگرههای ملی شهدای دانشجو در سطح تمام دانشگاهها و ساماندهی جدید اردوهای راهیان نور بودیم؛ بهگونهای که امکان اعزام همه دانشجویان صرف نظر از تعلقات سلیقهای و جناحی فراهم شده است. در حوزه آزاداندیشی هم به جای تأکید بر کمیت به کیفیت تأکید شد و کیفیتبخشی به جلسات آزاداندیشی در سطح دانشگاههای مختلف کشور داشتیم به گونهای که نزدیک به ۳هزار کرسی آزاداندیشی در این سه سال برگزار شد.
احمد معتمدی، رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر: حتی یک حکم در زمینه سیاسی نداشتیم
به برداشت من مهمترین اتفاق این چهار سال، برداشتن فضای سیاسی-امنیتی از دانشگاههاست. در دولت قبل طیف خاصی از تشکلها فعالیت میکردند و طیفهای دیگر امکان فعالیت نداشتند، اعتراضهایی صورت میگرفت و معمولا کار به کمیته انضباطی کشیده میشد؛ فضایی که بسیار آشفته بود و من بهعنوان مدرس این وضع را میدیدم. در آن سالها خلاف آنکه تلاش میکردند فضا را کنترل کنند اما دانشگاهها بسیار شلوغ و متشنج بود که در کل فضای مناسبی نبود. شاید مدیریت دانشگاه تقصیر زیادی در اینباره نداشت؛ چرا که سیاست کلی دولت بود. در زمان ما به همه تشکلها در چارچوب قانون امکان فعالیت داده شد و در این مدت کمیته انضباطی حتی یک حکم در زمینه سیاسی نداشت که البته تذکرهایی بوده است. درباره فضای علمی از آن حالت تمرکز و بخشنامهای، فضا خارج شد، تمرکز در بخشنامهها کم شد و اختیارات دانشگاهها بالا رفت که الان بسیاری از دانشگاهها برنامه راهبردی خود را دارند. درباره روند مقالات و تولید علم اگرچه گفته میشود شتاب کم شده، ولی رشد مقالات همچنان بالا است و نکته کلیدی اینکه کیفیت مقالات بسیار بالا رفته است. الان اطلاعات بینالمللی نشان میدهد که رشد ایران در زمینه مقالات در رتبه نخست منطقه است و از طرف دیگر استناد به مقالات ایرانی هم بسیار افزایش یافته است. نکته مهم دیگر که همه فعالیت و پیشرفتهای آموزش عالی را در نظر میگیرد، رتبهبندی دانشگاه است که بهطور مثال دانشگاه ما در رتبهبندی تایمز، شانگهای و چندین رتبهبندی معتبر بینالمللی وارد شده است. قبلا اگر در رتبهبندیها سه دانشگاه وجود داشته الان بیش از ۱۰ دانشگاه کشور وجود دارد که نشان میدهد کل مجموعه دانشگاهی در حال رشد است و این در حالی است که سالهای سختی از نظر بودجه را پشتسرگذاشتیم.
علیرضا بندانی، رئیس دانشگاه سیستانوبلوچستان: دانشگاهها در سطح بینالمللی ارتقای خوبی پیدا کردهاند
من فکر میکنم یکی از مهمترین نقاط قوت این دولت کار جدی و تمرکز روی شرکتهای دانشبنیان است و در دانشگاهها اقدامهای مناسبی دراین زمینه صورت گرفته است؛ مراکز کارآفرینی دانشگاهها فعال شدهاند. این مراکز زمینه کارآفرینی دانشجویان در دوره دانشجویی را فراهم میکند و به آنها آموزش میدهد که در دوران دانشجویی به فکر کار باشند نه اینکه پس از فارغالتحصیلی تازه پیگیر کار آینده خود شوند. دراین دوره، دانشگاهها در سطح بینالمللی ارتقای خوبی پیدا کردهاند، دربحث شتاب تولید علم رتبه یک را کسب کردیم و از لحاظ تولید علم، کشور اول منطقه هستیم. علاوه براین، بعد از برجام ارتباطات دانشگاههای ایران با دانشگاههای معتبر دنیا افزایش یافته و طرحها و دورههای مشترکی برگزار شده است. دربحث ارتباط دانشگاه با صنعت هم قدمهای بزرگی برداشته شد. اکنون طرحهای مشترک وزارتخانههای مختلف با دانشگاه بسیار افزایش یافته که بهعنوان مثال میتوان به طرحهای پژوهشی دانشجویان با وزارت نفت اشاره کرد که این کار هم به نفع دانشگاهها و هم به نفع جامعه و صنعت است. دانشگاه سیستانوبلوچستان هماهنگکننده ارتباط با دانشگاههای کشور پاکستان است و دراین دوره ما طرحهای پژوهشی مشترکی با دانشگاهها و دانشمندان این کشور داشتیم. همکاری علمی دانشگاههای ایران، پاکستان و افغانستان باعث گسترش و بهبود روابط ما با این کشورهای همسایه هم شده است. علاوه براین، دانشگاه سیستانوبلوچستان همکاری علمی با دانشگاههای اسپانیا را آغاز کرده و قرار است دوره مشترک کارشناسی ارشد با دانشگاه بارسلونا برگزار کنیم.
شاهین عربی، فعال دانشجویی دانشگاه شیراز: جنبش دانشجویی برای مطالبهگری در دانشگاهها پا گرفت
دولت نهم و دهم خزان فعالیت تشکلها و نشریات و کانونهای دانشجویی بود، با آغاز دولت روحانی نشانههایی از بهبود شرایط مشاهده شد. در دولت قبل ترکیب هیأتهای نظارت در دانشگاهها بهگونهای بود که نهتنها اجازه آغاز فعالیتهای تشکلهای جدید را نمیداد بلکه در فرآیندی تدریجی حتی تشکلهای باسابقه را که به نوعی شناسنامه جنبش دانشجویی درتاریخ معاصر بودند، نیز به تعطیلی و انحلال کشاند. درهمان روزهای نخستِ روی کارآمدن دولت روحانی با وجود اینکه مجلس ناهمسو با دولت بود و بهویژه در رأی اعتماد به وزیر علوم سنگاندازی میکرد ولی رویکرد وزارتخانه نشانههایی از تغییر را درنگاه به فعالیتهای دانشجویی آشکار کرد. همراه با تغییر نگاه دولت، فعالان دانشجویی هم بار دیگر با توجه به تجربیات پیشین و مشاهده فضای بازتر نسبت به گذشته فعالیتهای خود در سطح دانشگاهها را گسترش دادند. در نخستین گام شورای احیای انجمنهای اسلامی اعلام موجودیت کرد و در دانشگاههای سراسر کشور فضایی امیدوارکننده شکل گرفت. سیلی از درخواستها برای گرفتن مجوز در دانشگاهها جریان گرفت، اما به دلیل اینکه هنوز مدیریت دانشگاهها همچنان بهطور کامل همسو با سیاستهای دولت نبود، مشکلاتی پدید میآمد اما به هرحال درخیلی از دانشگاهها، تشکلهای مستقل آغاز به فعالیت کردند و مهمترین پایگاههای جنبش دانشجویی برای مطالبهگری بار دیگر در دانشگاهها پا گرفت. فضای پرنشاط امروز اکثر دانشگاهها با گذشته قابل قیاس نیست. فعالیتهای پردامنه تشکلهای مستقل در دانشگاهها سبب شده است بار دیگر نشریات دانشجویی چشمگیرتر از گذشته در دانشگاه دیده شوند، جلسات سخنرانی پرشورتر از گذشته پیگیری شوند، مناظرهها با مشارکت طیفهای مختلف سیاسی برگزار میشود و کرسیهای آزاداندیشی با امکان مشارکت دیدگاههای متکثر برگزار میشود.
محمدتقی احمدی، رئیس دانشگاه تربیتمدرس: امید در کارهای علمی رشدکرد
در ارزیابی عملکرد دولت یازدهم در حوزه دانشجویی باید روی محورهای مختلف تامل کرد ولی به طور کلی و در حد چند جمله، ایجاد امید در کارهای علمی است که شاهد رشد هستیم و اساتید و محققان اعتماد جدیدی کسب کردند. از سال ۲۰۱۲ تا 2۰۱۵ یک حالت کاهش رشد مقالات علمی و حتی نزول هم داشتیم که با تقویت بنیه علمی ایجاد اعتماد و زمینهسازی پایههای محک از این مرحله عبور کردیم و از اواخر ۲۰۱۵ آهنگ رشد در تولید مقالات علمی پدیدار شد. در اواخر دولت قبل ضربه سنگينی به این حوزه وارد شد ولی در چند سال گذشته این مسأله جبران شد که بیانگر استخوانبندی قوی است که پایهریزی شده و تداوم یافته است. مسأله دوم آرامش نسبی در دانشگاههاست که دانشجویان و اساتید میتوانند بدون حاشیه به کارهای علمی خود بپردازند؛ موضوعی که بسیار مشهود است. بیشترین دغدغه دانشجویان در زندگی دانشگاهی معطوف به اشتغال آینده و در ردیف دوم مسائل صنفی است که امکان گفتوگو با مدیران به خوبی ایجاد شده است. تعداد جلسات اجتماعی و فعالیت گروهی دانشجویان که بخشی از آن مربوط به گفتوگو با مدیران و برخی فعالیتهای دانشجویی بوده در این دو سه ساله شاهد شکوفایی بوده است. در ردیف اول دانشجویان نگران اشتغال و آینده خود هستند که خیلی از شرکتهای خصوصی و محیط رشد دانشجویان در دولت قبل بشدت آسیب دید و از بین رفت که در این سه چهار سال روند کار به صورتی پیش رفته که اعتمادسازی صورت گرفته و امیدواریم که وضع اشتغال روند بهتری پیدا کند که با فعالیت شرکتهای دانشبنیان و اعتمادسازی برای شرکتهای خصوصی چنین امکانی در مراحل وقوع است. امسال ما رکود را پشتسر گذاشتیم و امیدواریم که این روند شکوفایی در سالهای آتی ادامه یابد.
سروش کیانی، فعال دانشجویی دانشگاه سیستانوبلوچستان: کمیتههای انضباطی به جایگاه صیانتی خود برگشتند
فضای دانشگاههای سراسر کشور همانند فضای سایرحوزههای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی از دولتهای نهم و دهم با وضعیتی بغرنج و نامطلوب به دولت یازدهم به ارث رسید. این وضع نابسامان را میتوان به دوبخش اساسی تقسیم کرد. بخش نخست، شامل مشکلات فعالان دانشجویی مانند ستارهدارکردن و منع از تحصیل دانشجویان، امنیتیبودن فضای فعالیت دانشجویی، تبدیل کمیتههای انضباطی به اهرم فشار و سرکوب فعالان دانشجویی، ممانعت از وجود و حضور تشکلهای اصلاحطلب دانشجویی، نبود استقلال در دانشگاهها و موارد بسیار مشابه دانست و بخش دوم را تقلیل جایگاه علمی دانشگاهها با اقداماتی نظیر بورسیههای غیرقانونی و خارج ازضوابط معرفی کرد. مطالبات دانشجویان دراین دوبخش به وضوح مشخص و مورد تأیید و مقبولیت دکتر روحانی در کارزار انتخاباتی و دولت او پس از روی کارآمدن بود. معرفی وزرای علومی که یا درگرفتن رأی اعتماد ازمجلس اصولگرای نهم ناکام ماندند یا پس از رأی اعتماد استیضاح شدند، خود گواهی بر این ادعاست. تغییرات عمده درحوزه وزارتی و تسری آن به دانشگاههای سراسر کشور پیش از هرچیزی نشانگر تغییر فضای ناسالم دانشگاهها و عزم جدی دولت دراین زمینه بود. حداقلسازی نگاه امنیتی به حوزه فعالیت دانشجویی، برگرداندن کمیتههای انضباطی به جایگاه صیانتی خود، حذف مسأله دانشجویان ستارهدار و فراهمکردن امکان برگشت و ادامه تحصیل دانشجویان ستارهدار، تلاش درجهت حفظ استقلال دانشگاهها، میداندادن به تشکلهای دانشجویی فارغ از نوع نگرش سیاسی، تبدیلشدن وزارت علوم ازشاکی فعالان دانشجویی به حامی فعالان دانشجویی از یکسو و بررسی پروندههای بورسیههای جنجالی و جلوگیری ازبعضی سوءاستفادههایی که بنیانهای علمی دانشگاهها را مورد هدف قرار داده بود، ازسوی دیگر رهاوردهایی بودند که دولت یازدهم درجهت تغییر فضای دانشگاهی به دست آورد. آنچه که دراین میان نباید فراموش کرد، این است که این دستاوردهای دولت یازدهم با وجود مجلس اصولگرایی به دست آمده که کمترین همخوانی و همراهی را با دولت نداشته است.
ابراهیم اسکافی، فعال دانشجویی دانشگاه رازی کرمانشاه: ستارهدارها به دانشگاه برگشتند
دولت روحانی درحالی روی کار آمد که حق تحصیل بشدت مخدوش شده بود و ستارهدارکردن دانشجویان امر عادی محسوب میشد. به خوبی به یاد داریم که دولت تدبیر و امید در نخستین سال روی کارآمدنش ستادی را برای بازگرداندن حق تحصیل دانشجویان ستارهدار راهاندازی کرد و بسیاری از دانشجویانی که در سالیان پیش از آن هم ستارهدار شده بودند، دوباره به دانشگاه بازگشتند و بعد از آن نیز، دیگر چندان با مسأله ستارهدارشدن دانشجویان مواجه نبودیم و تا حد زیادی پرونده ستارهزدن به دانشجویان به تاریخ پیوست. رئیسجمهوری و مدیران وزارت علوم با صراحت اعلام کردند که دانشجوی ستارهدار نداریم و همین موضع روشن در احیای حق تحصیل دانشجویان بسیار موثر بود. ازسوی دیگر، برخوردهای انضباطی در دانشگاهها پیش از دولت روحانی بسیار حاد شده بود، به نحوی که فعالان دانشجویی هیچگونه امنیت خاطری در دانشگاهها نداشتند. هر روز ممکن بود دانشجویان منتقد با برخورد فلّهای انضباطی روبهرو شوند و دهها دانشجو به دلایل واهی به کمیته انضباطی احضار شده و بدون حق رسیدگی ازچند ترم تحصیل محروم شوند. مسأله ممنوعالورودکردن دانشجویان به دانشگاه نیز به کرّات اتفاق میافتاد و دانشجویان بدون آنکه اطلاعی داشته باشند، ناگهان درمقابل در ورودی دانشگاه متوجه میشدند، به فرمان ریاست دانشگاه، از ورود به دانشگاه که خانه دومشان محسوب میشود، محروم شدند. خوشبختانه در دولت روحانی ما دیگر مسأله ممنوعالورودی دانشجویان را نداریم، برخوردهای انضباطی بسیار محدود شده و درنتیجه دانشجویان با امنیت خاطر بیشتری به فعالیتهای دانشجویی میپردازند و گاه انتقادات تندی را علیه خود دولت مطرح میکنند. درحالی که قبل از آن حقوق دانشجویان بهطورکلی بیمعنی شده بود، دولت روحانی تلاش زیادی کرد که مفهوم حقوق دانشجویی را احیا کند. درکنار منشور حقوق شهروندی، ما شاهد فعالیتهایی در زمینه ترویج حقوق دانشجویی هستیم. اینکه خود دولت به ترویج حقوق دانشجویان بپردازد، امر بسیار مبارکی است. اگرچه دربرخی از دانشگاهها شاید تمام و کمال به حقوق دانشجویان نپردازند، اما همین که دولت وجهه همت خودش را احیای حقوق شهروندان قرار داده، جای امیدواری زیادی است و دستکم دانشجویان درصورت نقض حقوقشان میتوانند به دولت بهعنوان پشتوانه حقوقی تکیه کنند. موارد زیادی در دولت روحانی دیدهایم که وزارتخانه دربرابر اختلاف میان دانشجویان و دانشگاهها ازحقوق دانشجویان در زمینه احکام انضباطی، مجوز تشکلها و نشریات قاطعانه دفاع کرده است.