آرمین منتظری| جواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران در سخنانی در چهارمین همایش تجاری و بانکی ایران و اروپا با اشاره به موانع غیربرجامی بر سر راه ایران برای استفاده از فواید برجام گفت: «گر چه موانع بزرگ و اصلی در حال حاضر برطرف شده اما به دلایلی که غیربرجامی بوده و عمدتا به بدعهدی آمریکا برمی‌گردد مواردی وجود دارد که امیدواریم شرکای ما به‌ویژه اروپایی‌ها بتوانند از این بدعهدی عبور کرده و تا حدی فاصله ایران با شرایط عادی کمتر شود. با وجود این تا حد قابل توجهی توانسته‌ایم از لحاظ قانونی و عملیاتی به شرایط قبل از تحریم برگردیم.» ظریف با گله از بدعهدی‌های آمریکا در قبال برجام گفت که اظهارات جدید این کشور فضا را غبارآلود، حساس و محتاطانه‌تر برای بانک‌های خارجی در قبال ایران کرده است با این حال ما این موضوع را در جلسات و مکاتبات خود بارها به اطلاع طرف مقابل و اعضای 1+5 رسانده‌ایم. ظریف یادآور شد: ما معتقدیم که شرکای تجاری بانکی و پولی ایران باید به این واقعیت دست یابند که ایران امن‌ترین و شفاف‌ترین کشور برای همکاری‌های اقتصادی در منطقه است.
سخنان ظریف در حالی مطرح می‌شود که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری جدید آمریکا دستور بازبینی برجام را صادر کرده است. سخنان ترامپ چند روز پیش از به سر آمدن موعد تعلیق تحریم‌های ایران مطرح شده است. باراک اوباما، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا متعهد شده بود که براساس برجام تحریم‌های ضد ایرانی را به مدت چهار ماه تعلیق کرده و در پایان این چهار ماه بار دیگر تعلیق تحریم‌ها را امضا کند. تقریبا تا یک هفته دیگر مهلت چهارماهه تعلیق تحریم‌ها به پایان می‌رسد که ترامپ چنانچه بخواهد به برجام پایبند بماند، باید تعلیق تحریم‌های ضد ایرانی را براساس برجام تا چهار ماه دیگر امضا کند. اگر ترامپ این تعلیق را امضا نکند، تحریم‌ها علیه صنایع نفت بار دیگر برخواهد گشت و این اتفاق درست زمانی رخ خواهد داد که انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در راه است. البته ترامپ برای اینکه دست به این ماجراجویی بزند، باید محاسبه کند که آیا تعلیق‌نکردن تحریم‌ها علیه ایران به شرکت‌های آمریکایی ضربه خواهد زد یا نه. از این جهت است که رکس تیلرسون، وزیر امورخارجه آمریکا چندی پیش از ژنرال مک‌مستر، مشاور امنیت ملی ترامپ، بازبینی توافق هسته‌ای را برعهده خواهد گرفت تا ببیند که آیا آمریکا باید به این توافق پایبند باشد یا خیر. همین اقدام آمریکا کافی است تا شرکت‌های بزرگ بین‌المللی نسبت به ادامه روابط تجاری با ایران با ترس و واهمه گام بردارند و این درست همان چیزی است که جواد ظریف در سخنان دیروز از آن گله و شکایت کرد.
البته مک‌مستر برای بررسی برجام باید به پاسخ چند سوال بسیار دشوار و اساسی بپردازد. نخست اینکه آیا دولت آمریکا به غیر از برجام گزینه‌ای دیگر در قبال ایران دارد یا خیر. ترامپ در دوران مبارزات انتخاباتی‌اش به شدت از توافق هسته‌ای انتقاد کرده بود. رکس تیلرسون، وزیر امورخارجه آمریکا نیز موضعی مشابه با ترامپ اتخاذ کرده بود و اخیرا نیز رویکرد آمریکا و دنیا در قبال ایران را با رویکرد شکست‌خورده غرب در قبال کره‌شمالی مقایسه کرده بود. البته ایران، برخلاف کره‌شمالی، موفق شده مسیر خود را به روش معامله و مذاکره به پیش ببرد.
اقدام ترامپ در اعلام بازبینی توافق هسته‌ای در آستانه انتخابات ایران می‌تواند احتمال قصد آمریکا برای دخالت در انتخابات را افزایش دهد. مخالفان دولت حسن روحانی ماه‌ها است که از توافق هسته‌ای به‌عنوان یکی از مهمترین اهرم‌های خود در حمله به دولت استفاده می‌کنند. آنها دولت را متهم می‌کنند که به آمریکا اعتماد کرده است و به شیطان بزرگ «لبخند» می‌زند. آنها بدون توجه به تمامی دستاوردهای دولت حسن روحانی در برداشتن تحریم‌های نفت و بانکی، توافق هسته‌ای را امتیازدادن دولت روحانی به غرب معنا می‌کنند و مدعی هستند که دولت روحانی در مقابل این امتیازهایی که اعطا کرده، هیچ به دست نیاورده است. آنها بدون توجه به فراهم‌آمدن شرایط برای افزایش چشمگیر تولید و فروش نفت ایران، همچنان دولت حسن روحانی را به فروختن سرمایه‌های هسته‌ای کشور به غرب به قیمتی نازل متهم می‌کنند. حالا اگر ترامپ بخواهد به هر دلیلی در بازبینی توافق هسته‌ای هم‌راستای منافع مخالفان روحانی در انتخابات رفتار کند، معادلات سیاسی در داخل کشور رنگ و روی دیگری به خود خواهد گرفت.
البته اگر دولت آمریکا بخواهد درخصوص برجام ماجراجویی به خرج دهد، ایران می‌تواند بار دیگر فعالیت‌های هسته‌ای خود را از سر بگیرد. آنچه که مخالفان دولت روحانی عامدانه از آن غفلت می‌کنند، این است که دولت یازدهم در مذاکرات، زیرساخت‌های هسته‌ای و تحقیقاتی خود را حفظ کرده است. دولت آمریکا نیز به خوبی می‌داند که خروجش از توافق هسته‌ای، ورود ایران به ادامه برنامه هسته‌ای‌اش را به صورت گذشته در پی خواهد داشت. بنابراین تا زمانی که ایران به تعهداتش براساس برجام پایبند است، بعید است که ترامپ دست به چنین ماجراجویی بزند؛ مگر اینکه دولتی در ایران بر سر کار آید که بخواهد روند ماجراجویی درخصوص برجام را کلید بزند. بنابراین بعید به نظر می‌رسد که دولت آمریکا تا زمان مشخص‌شدن نتیجه انتخابات در ایران، تصمیمی ماجراجویانه درخصوص برجام بگیرد.
البته برجام توافقی دو طرفه میان ایران و آمریکا نیست. اگر واشنگتن بخواهد از برجام خارج شود، باید موافقت دیگر طرف‌های امضا‌کننده این توافق را نیز جلب کند، در غیر اینصورت در روابط خود با این کشورها دچار تنش خواهد شد. علاوه بر این تا زمانی که ایران بر پایبندی خود به مفاد برجام ادامه دهد، کشورهای اروپایی نظیر آلمان، فرانسه، انگلیس و همچنین چین و روسیه نیز به این توافق پایبند خواهند ماند و از آن حمایت خواهند کرد. شاید بتوان گفت که مهمترین مشکلات پیش پای پابرجا ماندن به برجام در اروپا نیست، بلکه این مشکل در شورای همکاری خلیج‌فارس دیده می‌شود. ایران نیز به خوبی این مسأله را دریافته است و تلاش می‌کند تا به نوعی دیالوگ را با کشورهایی نظیر عربستان‌سعودی که از توافق هسته‌ای بسیار ناخرسند است و در این خصوص بر اروپا و آمریکا فشار وارد می‌کند، برقرار کند. عربستان‌سعودی مدت‌ها است که با استفاده از دلارهای نفتی سعی دارد بر اروپا و آمریکا فشار وارد کند و خود را در معرض خطر از جانب ایران نشان دهد. بنابراین چنانچه ایران قصد داشته باشد از توافق هسته‌ای محافظت کند، باید سیاست اعتدال و گفت‌وگو را با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس ادامه دهد و از بروز تنش با این کشورها بپرهیزد. روندی که متاسفانه در جریان حمله به سفارت عربستان نقض شد و گروهی خودسر با حمله به این ساختمان موجب شعله‌ورشدن تنش میان ایران و کشورهای عربی منطقه شدند. به طور کلی اما، به‌رغم همه رجزخوانی‌های ایالات متحده آمریکا درخصوص برجام، به نظر نمی‌رسد که این کشورها علیه برجام اقدام مستقیمی انجام دهد و ظاهرا این رجزخوانی‌ها فقط با هدف اعمال فشار بر ایران در آستانه انتخابات انجام می‌شود. شاید از این جهت است که از مشارکت گسترده در انتخابات به‌عنوان عاملی بازدارنده در مقابل این تهدید‌ها یاد می‌شود. از این منظر نتیجه این انتخابات به همراه مشارکت گسترده در انتخابات به‌طور محسوسی می‌تواند فشارهای سیاسی آمریکا علیه ایران را خنثی کند.