شهروند| دریا چند صد متر از ساحل دور شده؛ می‌گویند حداقل 500 متر و خبرهایی هم از پسروی یک کیلومتری آن حکایت می‌کنند. این پسروی برای خلیج گرگان حال و روز خوبی نگذاشته. کانال «خزینی» که یکی از کانال‌های ورودی آب خزر به خلیج گرگان است، خشک شده و حالا این خلیج تنها از طریق کانال «چپ اوغلی» به خزر وصل می‌شود. آبی که از طریق این کانال به خلیج گرگان می‌رسد، برای زنده نگه داشتن خلیج کافی نیست و عمق آب را به‌شدت کاهش داده تا جایی که مدیرکل محیط‌زیست گلستان معتقد است: «با توجه به شرایط کنونی خلیج گرگان سرنوشتی همچون دریاچه ارومیه خواهد داشت.» این پیش‌بینی از سوی برخی کارشناسان محیط‌زیست خیلی تلخ‌تر است. مزدک دربیکی چندی پیش به خبرگزاری مهر گفته بود: «تبخیر آب خلیج با ورودی آب به این محدوده بزرگ برابر نیست و بارش رودخانه‌ها هم نمی‌تواند میزان آبی را که براثر تبخیر از دست می‌رود، جبران کند. اگر تدابیری برای بازشدن راه‌های ورودی آب به خلیج گرگان صورت نگیرد و این موضوع کنترل و مدیریت نشود، در آینده‌ای نزدیک خلیج گرگان خشک می‌شود.» او با اشاره به برخی از پژوهش‌های دانشگاهی پیش‌بینی کرده بود که «در حالت خوشبینانه ۱۶‌سال و در بدبینانه‌ترین حالت ۸‌سال دیگر خلیج گرگان خشک می‌شود.» وضعیت این روزهای خلیج گرگان، نشست کارگروه مخاطرات زیست‌محیطی گلستان را هم زیر سایه خود برد. مسئولان محیط‌زیست منطقه و کارشناسان استانی در این کارگروه حرف دیگری جز بلایی که پسروی آب خزر بر سر خلیج گرگان آورده، نداشتند. اسماعیل مهاجر در این نشست با اشاره به این‌که خلیج گرگان دارای مساحت 40‌هزار کیلومتر مربعی است، یادآوری کرد که «پیش از این عمیق‎ترین بخش آن سه متر بود و اکنون این عمق به یک‌و‌نیم تا دو متر کاهش یافته است.»
پسروی خزر طبیعی یا فاجعه؟
به اعتقاد برخی کارشناسان محیط زیست کاهش عمق آب خلیج گرگان که به دلیل پسروی آب خزر رخ داده، می‌تواند ناشی از خصوصیات زمین‌شناختی دریای خزر باشد. آنها معتقدند که داستان خلیج گرگان و سایه خشکسالی که بر سر آن افتاده، موضوعی طبیعی است که در گذشته هم سابقه داشته و نباید روی آن حساس بود. این احتمال از سوی مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گرگان هم مطرح می‌شود: «در هر دوره 25 ساله یک مرحله پسروی دریا صورت می‌گیرد که وقوع آن طبیعی است.» اما با اتفاقاتی که در این خلیج می‌افتد، نمی‌توان جلوی نگرانی‌هاي  محیط زیستی‌ها را گرفت. میثم ذوالفقاری، کارشناس محیط زیست هر چند که از طبیعی بودن این اتفاق حکایت می‌کند، اما آن را نیازمند برنامه‌ریزی برای احیا می‌داند: «پسروی و پیشروی آب خلیج در یک چرخه حدود 30 تا 50 ساله تکرار می‌شود و در یک دوره خلیج به علت بارش‌های کمتر، ورودی حداقلی منابع آبی و یا تبخیر بیشتر شاهد پسروی و در چرخه پرآبی تراز آب افزایش یافته و خلیج شاهد پیشروی آب خواهد بود.»  او به ایرنا یادآوری می‌کند: «کاهش یا افزایش تراز آب خزر تا یک متر طبیعی است؛ ولی هم اینک با پسروی آب شاهد خشک شدن سطحی حدود 300 تا 400 متر از اراضی حاشیه خلیج گرگان هستیم.»  ذوالفقاری به روی دیگر سکه پسروی آب در سواحل گلستان و نگرانی‌ها اشاره می‌کند: «برخی از کارشناسان نیز استمرار شرایط کنونی و خشک شدن خلیج گرگان را نگران‌کننده دانسته و پیش‌بینی می‌کنند این خلیج تا چند ‌سال آینده هیچ راه ارتباطی با دریای خزر نخواهد داشت. این کارشناسان معتقدند که با ادامه روند تغییرات اقلیمی و کاهش سالانه بیش از 10 سانتی‌متری سطح آب، تا ‌سال 1402 خلیج گرگان ممکن است به مردابی تبدیل شود.»  به گفته او: «از آنجا که دبی ورودی رودخانه‌ها به خلیج گرگان در مقایسه با عامل تبخیر آب از سطح خلیج کمتر است، پس از چند ‌سال خلیج گرگان به یک تالاب فصلی کوچک و با مساحت چند ده هکتاری تبدیل خواهد شد و شاید در آینده‌ای نزدیک این خلیج به زمینی مرده و فاقد هر گونه حیات آبی تبدیل شود.»  این اظهار نظرها فقط بر پایه شبیه‌سازی استوار بوده و برآورد احتمالی است؛ این کارشناس محیط‌زیست توضیح می‌دهد که «بررسی تراز آبی دریای خزر در دوره‌های گذشته نشان‌دهنده کاهش سطح آب این دریا در برخی دوره‌ها و افزایش سطح آن در دوره‌های دیگر است که مطابق این بررسی‌ها از‌ سال 1996 تا 2016 میلادی، طی 20‌ سال اخیر، تراز آب دریای خزر درحال طی کردن سیر پسروی است.»
خلیج گرگان به اولویت‎ مهم گلستان تبدیل شد
پسروی 500 متری یا حتی یک کیلومتری آب در این منطقه کم‌شیب، گردشگری و صیادی را از رونق انداخته و اکنون سواحل گلستان به جای این‌که مکانی برای گردشگری، آب‌تنی تابستانی و صید ماهی زمستانی باشد، به محلی برای رویش بوته‌های صحرایی تبدیل شده است؛ مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری گلستان دراین‌باره می‌گوید: «ما در موضوع خلیج گرگان با پدیده ساده‎ای مواجه نیستیم؛ بلکه در منطقه‎ای زندگی می‎کنیم که به‌طور دایم می‎لرزد، لرزش‎هایی که در کف دریای خزر روی می‎دهد.»  به گفته صادق‎علی مقدم نباید با یک راه‌حل شتاب‎زده مشکلی دیگر را پدید آورد؛ بلکه باید پیش از هر اقدامی در زمینه خلیج گرگان، مطالعات جامع علمی را به‌عنوان مبنای اقدام‌ها مدنظر قرارداد.  دبیر شورای هماهنگی مدیریت بحران موضوع خلیج گرگان را یکی از اولویت‎های مهم استانی بیان کرد:  «در این شرایط با مشخص کردن دستگاه مسئول، باید در پی دستیابی به یک برنامه مدون زمان‎بندی شده برای انجام اقدام لازم و جلوگیری از گسترش مشکلات موجود، کاهش اثرات و علاج‎بخشی باشیم.»
تشکیل کمیته نجات خلیج گرگان و میانکاله
چند هفته‌ای پس از گزارش‌ها و تصاویری که از وضع خلیج گرگان، پسروی یک کیلومتری آب در ساحل گلستان و عکسی که از ستون‌های اسکله خشک بندر ترکمن منتشر شد، معاون دفتر سواحل و تالاب‌های ساحلی سازمان حفاظت محیط‌زیست با بحرانی خواندن وضع کاهش تراز دریای خزر، به ضرورت وجود رژیم حقوقی برای این دریاچه تأکید کرده و از تشکیل کمیته نجات خلیج گرگان خبر می‌دهد. شهرام فداکار درباره کاهش تراز دریای خزر با اشاره به این‌که این رویداد متاثر از سه عامل کلان است، به ایرنا می‌گوید: «کاهش 18 تا 20 سانتی دریای خزر به‌طور سالانه، متاثر از عوامل داخل و خارج کشور و تغییر اقلیم و خشکسالی است.»  او با اشاره به احتمال طبیعی بودن کاهش تراز آب دریای خزر و پسروی آب در گلستان هم یادآوری می‌کند که «دریای خزر دوره‌های سی ساله تغییر تراز آب دارد یعنی 30‌سال بالا می‌آید و 30‌سال پایین می‌رود. این دوره‌های نوسانات تغییرات اقلیمی و جوی در همه مسائل جوی ازجمله بارندگی و تراز دریاها وجود دارد.»  معاون دفتر سواحل و تالاب‌های ساحلی سازمان حفاظت محیط‌زیست با تأکید بر این‌که کل منطقه خاورمیانه از پدیده افزایش دما و خشکسالی رنج می‌برد، یادآوری می‌کند: «در ‌سال گذشته حدود 65 کیلو مترمکعب آب از رودخانه ولگا نسبت به سال‌های قبل وارد خزر شده است. این رودخانه واقع در کشور روسیه، حدود 80‌درصد آب خزر را تأمین می‌کند؛ اما در شرایطی که به دلیل گرم شدن هوا، موقعیت کشت و کار مناسب‌تری در حاشیه این رودخانه برقرار می‌شود زمین‌های اطراف آن زیر کشت می‌رود و آب ولگا برای این کار صرف می‌شود، در نتیجه حجم آب دریافتی خزر از طریق رودخانه ولگا کاهش می‌یابد.»  فداکار با اشاره به این‌که با گرم شدن هوا میزان برداشت‌های آب در حاشیه رودخانه ولگا افزایش می‌یابد، ادامه می‌دهد: «از سوی دیگر به دلیل قرار گرفتن در محدوده جغرافیایی گرم، با افزایش دمای هوا تبخیر سطحی خزر هم افزایش می‌یابد. در کشور ما روی اکثر رودخانه‌های منتهی به خزر بند کشیده و سد ساخته شده است. در نتیجه ایجاد انحراف در مسیر رودخانه‌ها و حوزه آبخیز خزری، آب کمتری وارد خزر شده و تأثیر منفی زیادی روی خزر داشته است.»
ورودی خلیج گرگان به دریای خزر مسدود شده است
به گفته فداکار، ورودی 15 رودخانه‌ به خلیج گرگان از‌ سال 1387 تا ‌سال 1390، از 10 متر مکعب در ثانیه به حدود 2.01 متر مکعب در ثانیه رسیده است. بنابراین ورودی خلیج گرگان به خزر به حد چشمگیری کاهش یافته و تقریبا مسدود شده است. کاهش ورودی سفیدرود و سایر رودخانه‌ها به خزر نیز به دلیل ساخت سد و مصارف کشاورزی اتفاق افتاده است.  معاون دفتر سواحل و تالاب‌های ساحلی سازمان حفاظت محیط‌زیست یادآوری می‌کند: «اکوسیستم سایر کشورهای حاشیه خزر به اندازه سواحل کشور ما تاثیرپذیر از دریای خزر نیست و سواحل زیبا با وجود جنگل‌های انبوه خاص ایران است؛ درحالی‌که سواحل کشورهای قزاقستان و ترکمنستان از این مواهب برخوردار نیست؛ بنابراین اثرپذیری از خزر در کشور ما بیشتر می‌شود.»
او با بیان این‌که در کنوانسیون تهران برای حفاظت محیط‌زیست دریایی خزر بین کشورها همخوانی وجود ندارد، می‌گوید: «از جمله مشکلات دریای خزر نبود رژیم حقوقی مشخص است که موضوعی منطقه‌ای است که باید با همکاری سازمانهای ذیربط انجام پذیرد.»