یاسمن طاهریان| از بسیاری جهات، موفقیت شهرها در نقش آنها به عنوان قطب اجتماعی و اقتصادی است که آنها را آسیب‌پذیرتر می‌کند. دو سال پیش که برای نخستين‌بار فهرست شهرهای ایمن چاپ شد، نشان داد که جمعیت شهری در دنیا حدود 150میلیون نفر افزایش داشته است. در نتیجه میزان افرادی که در شهرها زندگی می‌کنند به بالاتر از 4میلیارد نفر رسیده است. در طی این مدت بیش از 90درصد افزایش شهرنشینی در شهرهای کشورهای در حال توسعه اتفاق افتاده، جایی که میزان مهاجرت از مناطق روستایی بیشتر بوده است. در کشورهای پیشرفته جمعیت شهرها تقریبا یکسان باقی مانده است. حتی جمعیت برخی شهرها به دلیل بالا رفتن سن و رشد جمعیت منفی کمتر هم شده است. نتیجه فهرست شهرهای امن که شامل 60 شهر دنیا است، نشان‌دهنده شکاف عمیقی میان ایمنی شهرهای مناطق در حال توسعه و مناطق توسعه‌یافته است. نسبت به سال 2015، سه شهر اول امن دنیا شامل توکیو، سنگاپور و اوساکا با میزان اختلاف یک‌دهم نسبت به هم ثابت مانده‌اند. به همین ترتیب بقیه 10 کشور برتر در این فهرست هم بیشتر از شهرهای آسیایی و اروپایی تشکیل شده‌اند. در کل با اینکه فهرست شهرهای امن امنیت نسبی را (به جای امنیت مطلق) اندازه‌گیری می‌کند، به نظر می‌رسد که در تمام سطوح ایمنی نسبت به سال 2015 پیشرفتی حاصل نشده است. در برخی از مناطق دنیای توسعه‌یافته، به‌خصوص اروپا، چندین حمله تروریستی بر امنیت فردی تأثیر گذاشته است. در عین حال، دولت‌های شهری در دنیای در حال توسعه نمی‌توانند با رشد سریع جمعیت اقدامات هماهنگی انجام دهند. در ادامه میزان امنیت شهرهای دنیا را بر اساس چهار دسته‌بندی بررسی می‌کنیم.
دسته‌بندی اول: امنیت دیجیتالی
در یکی از شنبه‌های ماه نوامبر، مسافران قطار سبک شهری در سانفرانسیسکو از اینکه نمی‌توانستند پول بلیت قطار را پرداخت کنند، شوکه شدند. هکرها به کامپیوترهای سیستم حمله کرده، تمام اطلاعات آن را رمزگذاری کرده بودند و برای برگرداندن اوضاع به حالت اولیه باج می‌خواستند. با اینکه فردای آن روز همه چیز به حالت اولیه بازگشت، وقوع این‌گونه اتفاقات بیشتر شده است. با اینکه ساختار شهری «شهرهای هوشمند» به پهنای باند اینترنت، حسگرهای بی‌سیم، اطلاعات وسیع و تحلیل آنها متصل است، اگر اقدامات امنیتی به طور گسترده‌ای اجرا نشوند، در برابر حمله‌های سایبری آسیب‌پذیرتر خواهند بود. از تبعات آن در این مواقع این است که در آن روز تعطیل شهر درآمدی نخواهد داشت و مسافران می‌توانند برای یک روز مجانی سوار قطار شوند تا سیستم‌ها دوباره به حالت عادی برگردند.
اگر این حمله در یکی از روزهای هفته اتفاق افتاده و به سیستم‌های کامپیوتری آسیب رسانده بود، هزاران کارگر سرگردان می‌شدند و نمی‌توانستند به سر کارشان برسند. بچه‌ها نمی‌توانستند به مدرسه بروند و کسانی که از خانواده‌هایشان نگهداری می‌کنند، نمی‌توانستند پیش آنها باشند. حمله به شبکه برق مخرب‌تر است چون تمام خدمات شهری را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ از بانکداری و مخابرات گرفته تا تهیه مواد غذایی زنجیره‌ای و خدمات بهداشتی. شواهدی وجود دارد که برخی از شهرهای دنیا می‌توانند جلوی حمله‌های دیجیتالی را بگیرند. شهرهای آسیایی و آمریکاي شمالی در برابر حمله‌های دیجیتالی بسیار خوب عمل کرده‌اند. سه کشور اول در این فهرست از آسیا (توکیو، سنگاپور و هنگ‌کنگ) و 6 کشور بعدی در آمریکای شمالی (شیکاگو، تورنتو، سانفرانسیسکو، لس‌آنجلس، نیویورک و دالاس) قرار دارند. در برخی موارد رویدادهای جهانی باعث شده تا میزان سرمایه‌گذاری در امنیت سایبری بالا رود؛ مثلا در ژاپن دولت تلاش‌های بسیاری می‌کند تا با تهدیدهای سایبری برخورد کند و بتواند قبل از المپیک و پارالمپیک سال 2020 از زیربناهای حیاتی محافظت کند. شهرهای آمریکای لاتین در این زمینه خوب عمل نکرده‌اند. بوئنوس آیرس در رتبه بیست‌و‌سوم، ریودوژانیرو و سائوپائولو همزمان در رتبه چهل‌و‌نهم قرار دارند. رابرت موگا، یکی از بنیانگذاران سازمان «ایگاراپه» اتاق فکر مستقل متمرکز بر مسائل امنیتی، عدالت و چالش‌های توسعه در برزیل، آمریکای لاتین و آفریقا می‌گوید: «برزیل یکی از بزرگترین مناطق جرم و جنایات سایبری است. دلیل آن این است که بانکداری اینترنتی خیلی زود وارد برزیل شد؛ به همین دلیل در برزیل گروه‌های هکری ماهری وجود دارند.»
موبایل‌ها به ابزار ایمنی تبدیل شده‌اند
با ابتکارات توسعه‌دهندگان اپلیکیشن‌ها و همه‌گیرشدن تلفن‌های همراه، شهروندان می‌توانند ایمنی فردی را افزایش دهند. آنها می‌توانند برای ایمنی جامعه و کشف جرم و جنایت نقش کلیدی داشته باشند. خشونت‌های سنگین غالبا باعث شده تا خدمات جدیدی به وسیله تلفن‌های همراه ارایه شود؛ مثلا افزایش جرم در برابر زنان در دهلی، به‌خصوص وقتی که گروهی به یک دانشجوي پزشکی 23 ساله در یک اتوبوس تجاوز کردند. این موضوع باعث شد تا «السا دوسیلوا» از مدیران پیشین شرکت هواپیمایی کار خود را رها کند تا بر اپلیکیشن شهر امن با دیگر بنیانگذاران آن کار کند. در این اپلیکیشن زنان می‌توانند داستان‌های خود را از اذیت و آزار جنسی به همراه عکس یا ویدیو به اشتراک بگذارند و از جزییات حادثه که در کجا، چه زمانی و چه اتفاقی افتاده صحبت کنند.
دسته‌بندی دوم: امنیت سلامت
همان‌طور که قانون‌گذاران قصد دارند تا از شهروندانشان محافظت کنند، اولویت دیگر برای آنها فراهم‌کردن دسترسی مناسب به بهداشت است؛ چه مربوط به خدمات اورژانسی و بیمارستان‌ها باشد چه خدمات مراقبت‌های اجتماعی. با این حال شهرها نیاز دارند تا محیط شهری سالمی را در قالب طرح‌های مدیریت ترافیک، بخش مربوط به فضاهای سبز یا مسائل دیگری اجرا کنند. در حالی که بسیاری از قوانین بهداشتی هزینه‌بر هستند، سطح درآمد همیشه نیروی محرکه‌ای برای شهرها نیست که بتوانند شهروندانشان را سالم نگه دارند. در 10کشور برتر در بخش امنیت سلامت، تنها توکیو و زوریخ از شهرهای پردرآمد هستند. برخی از شهرهای پردرآمد مانند دوحه که در رده چهل‌و‌پنجم قرار دارد در این زمینه بسیار ضعیف عمل کرده است. شهرهایی که در آنها سن جمعیت بالا رفته، تکنولوژی به مدیریت موثرتری در زمینه سلامت شهری با هزینه کمتری تأثیر داشته است. در سنگاپور (که در رتبه سیزدهم قرار دارد) شهروندان مسن به لطف تکنولوژی که از راه دور می‌تواند سلامت آنها را کنترل کند می‌توانند برای مدت طولانی‌تری مستقل زندگی کنند. با استفاده از حسگرهایی که با وب‌سایت‌ها کار می‌کنند، سیستم‌های کنترل‌کننده فعالیت‌های روزانه افراد مسن را ردیابی می‌کنند؛ مثلا افتادن یا بی‌حرکت ماندن برای طولانی‌مدت که باعث فرستادن پیام‌های هشداردهنده می‌شوند. الیزابت جانستون، مدیر اجرایی انجمن اروپایی امنیت شهری می‌گوید: «وقتی که به مسائل سلامت ذهن و خدماتی که برای آن ارایه می‌شود فکر می‌کنیم، ارتباط جالبی میان بخش سلامت و امنیت وجود دارد.» کمک به افرادی که سلامت ذهنی ندارند برای اداره وضعیت‌شان باعث می‌شود تا مسئولان بهداشت هم افراد در معرض خطر را شناسایی کنند. جانسون که مدیر اجرایی انجمن فرانسوی امنیت شهری نیز است، می‌گوید: «بسیاری از شهرها طرح‌هایی را توسعه داده‌اند تا متخصصان بتوانند با رعایت احترام به حقوق افراد اطلاعاتی که برای امنیت مفید است را رد و بدل کنند.»
دسته‌بندی سوم: امنیت زیربنا
در ماه ژوئن 2017 عکس‌های آتش‌سوزی برج گرنفل، ساختمان مسکونی در غرب لندن که جان حدود 80 نفر را در برج گرنفل گرفت، دنیا را شوکه کرد. همان‌طور که انتقادهای فراوانی به مسئولان محلی برای عدم توانایی در محافظت از ساکنان آن برج در محله‌ای کم‌درآمد شد، این فاجعه آتش‌سوزی یادآوری کرد که شهرها برای فراهم‌کردن امنیت ساختمان‌ها، جاده‌ها، پل‌ها و دیگر زیربناهای فیزیکی مسئولیت دارند. منابع مالی ممکن است از عوامل تعیین‌کننده در توانایی این کار به شمار بیایند، اما در این فهرست نشان داده شده که پولدارترین شهرها همیشه در فراهم‌کردن بهترین امنیت زیربنا موفق نبوده‌اند. به‌خصوص در آمریکا، جایی که سیاستمداران هر دو حزب مدت‌هاست برای افزایش سرمایه‌گذاری در زیربناها بحث می‌کنند. هیچ‌کدام از 10 شهر اول این فهرست در آمریکا نیستند و در شهرهای واشنگتن دی‌سی و دالاس که دو شهر پردرآمد هستند، امنیت زیربناها نشان‌دهنده عملکرد ضعیف آنها در این شاخص است. ریاض که شهری پردرآمد است در رتبه پنجاه‌و‌چهارم قرار دارد و نسبت به سال 2015، 14 رتبه پایین‌تر آمده است. این موضوع احتمالا نشان‌دهنده کاهش هزینه‌های دولت بر اثر کاهش قیمت نفت در سال‌های اخیر بوده است. با وجود آن، ثروت در کل به نظر باعث تحریک امنیت زیربنا می‌شود. تمام 10شهر اول این دسته‌بندی (سنگاپور، مادرید، بارسلون، استکهلم، ولینگتون، آمستردام، هنگ‌کنگ، ملبورن، سیدنی و زوریخ) یا از شهرهای پردرآمدند و یا درآمد آنها متوسط رو به بالا است. در این میان، شهرهای پایین جدول (بمبئی، دهلی، مانیلا، یانگون، کراچی و داکا) از شهرهای کم‌درآمد هستند. در دنیا برای بازسازی زیربناهای قدیمی به سرمایه‌گذاری زیادی احتیاج است. به گفته دن لوییز، رئیس واحد کاهش خطر شهری از بخش زیستگاه در سازمان ملل وقتی که برای زیربنای شهری بودجه کافی تخصیص داده می‌شود، مقاومت آن به کیفیت عملیات بستگی دارد. او می‌گوید: «عملکرد هر سازه با نحوه مدیریت آن ارتباط مستقیمی دارد. در برخی مناطق، زیربنا ضعیف است اما شیوه‌های مدیریتی، اداره‌کردن و قالب‌های قانون‌گذاری برای آنها بسیار خوب است. در مناطق دیگر، زیربنا خوب اما ظرفیت مدیریتی محدود است.» برای سرمایه‌گذاری در زیربناهای شهرها، نیازهای هزینه‌بر بسیار نزدیک به همی وجود دارد. مایکل اوهانلون یکی از مسئولان بالارتبه در قانون‌گذاری خارجی در موسسه بروکلین اتاق فکر آمریکا است. او همچنین نویسنده گزارش «برقراری امنیت شهرهای جهانی» در سال 2017 است. اوهانلون می‌گوید: «اگر اقتصاد شهر قوی باشد، اثر سینرژیکی خواهد داشت، پایه مالیات قوی‌تر خواهد بود؛ پس می‌توان برای بیمارستان‌ها، مدرسه‌ها و زیربناها هزینه کرد؛ اما اگر مدرسه و بیمارستان‌های خیلی خوبی وجود داشته باشد ولی زیربناها و نیروی پلیس قوی نباشد، پس رشد اقتصادی شما ادامه‌دار نخواهد بود.» در کشورهای در حال توسعه، رشد سریع جمعیت شهری هم فشار بیشتری بر زیربناها وارد می‌کند؛ مخصوصا وقتی که جمعیت جوان مناطق روستایی را ترک و به شهرها مهاجرت می‌کنند. از 47 کشور در حال رشد، 6 شهر در آفریقا، 7 شهر در آسیا قرار دارند (که 20 تا از آنها فقط در چین است). محله‌های پرجمعیت و دیگر توسعه‌های بدون برنامه‌ریزی شهری اغلب در مناطقی که خدمات اولیه وجود ندارد مانند آب و سیستم‌های بهداشتی رو به افزایش است. لوئیس می‌گوید: «اینکه فرض شود شهر منبع ثروت است یا اگر واقعا باشد، شهرنشینی را تحریک خواهد کرد و زمانی که مدیریت خوبی وجود نداشته باشد، شاهد گسترش شهرک‌های غیررسمی خواهیم بود.»
دسته‌بندی چهارم: امنیت فردی
در آگوست 2017 یکی از آخرین حملات تروریستی در اروپا اتفاق افتاد. یک خودرو ون در لاس رامبلاس در بارسلون به عابران پیاده کوبید. امسال شاهد این‌گونه حملات مشابه در بسیاری از کشورهای اروپایی بوده‌ایم؛ از حمله یک خودرو در نیس گرفته تا لندن، شامل پل وست‌مینیستر نزدیک پارلمان انگلستان. با اینکه این‌گونه حملات بسیار شوکه‌کننده هستند، اما میزان مرگ‌ومیر از حملات تروریستی بسیار کمتر از جرم و جنایات شهری و جنایات دیگر است. در سال 2015 میزان مرگ‌ومیر از حملات تروریستی در دنیا 30هزار نفر بوده، در حالی که میزان قتل 440هزار نفر بوده است. بسیاری از شهرهای امن دنیا از لحاظ امنیت فردی در آسیا قرار دارند. سنگاپور، اوساکا، توکیو، تایپه و هنگ‌کنگ از پنج کشور اول در این دسته‌بندی هستند که دو شهر آن در ژاپن قرار دارد. «ارزش‌ها» نقش کلیدی در این زمینه دارند. جان روسانت، رئیس بنیاد شهرهای جدید در پاریس که یک سازمان مردم نهاد بین‌المللی است، می‌گوید: «اینکه شهرهای آسیایی، مخصوصا ژاپن در رده بالای جدول قرار داشته باشند طبیعی است. دلیل آن مولفه‌های فرهنگی آنهاست.» مثلا در سال گذشته در توکیو، رکورد 3.67میلیارد ین پول گمشده به ثبت رسید که حدود سه‌چهارم آن به صاحبان آن برگشته شده است. مایکل ناتر، استاد تمرینات حرفه‌ای در مسائل شهری و عمومی در دانشگاه کلمبیا و شهردار پیشین فیلادلفیا می‌گوید: «شهرها پرجمعیت‌ترین مناطق به شمار می‌روند، پس یک تروریست برای منفجر‌کردن بمب می‌خواهد در جایی باشد که مردم حضور دارند تا اینکه در وسط یک زمین خالی باشد. آنها می‌دانند که در محیط شهری بیشترین پوشش خبری را خواهند داشت.» در حالی که میزان مرگ‌ومیر از حملات تروریستی نسبت به دیگر عوامل مانند جرم و جنایت و تصادفات جاده‌ای بسیار کمتر است، این اتفاقات می‌توانند تاثیرات نابسمانی بر یک شهر بگذارند. الیزابت جانستون می‌گوید: «حملات تروریستی باعث ایجاد تهدید در انسجام اجتماعی شده است. این حملات جنایات گروه‌های متخاصم و تنش میان افراد در جامعه را افزایش داده‌اند.»
کار برنامه‌ریزان شهری برای متعادل‌سازی این است که در حالی که جابه‌جایی آزادانه مردم در سطح شهر را فراهم می‌کنند باید از آنها در برابر چنین حمله‌هایی محافظت کنند. دن اسمیت، مدیر موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی در استکهلم می‌گوید: «بحث بر سر این است که چگونه و تا کجا می‌توانیم امنیت شهرها را تأمین کنیم تا افراد زیادی بتوانند در آنها زندگی کنند. عقاید خوبی درباره اجرای موانع فیزیکی و آنچه نباید اجرا شود، وجود دارد.» محافظت فیزیکی اگر خوب طراحی شود، احتیاجی به سنگر گرفتن در سطح شهر نیست. هر چیزی مانند کیوسک‌های اطلاعات تا پارکومتر، کیوسک روزنامه‌فروشی و ایستگاه اتوبوس می‌توانند پناهگاهی برای حملات خودروها باشند. تمام 10شهر اول این دسته‌بندی شامل سنگاپور، ولینگتون، اوساکا، توکیو، تورنتو، تایپه، هنگ‌کنگ، ملبورن، استکهلم و آمستردام، همه از شهرهای پردرآمد یا با درآمد متوسط رو به بالا هستند. با این حال در تمام شهرها، خشونت جوانان مشکل بزرگی است. مخصوصا در مناطقی که بیکاری جوانان بالاست. بانک جهانی گروهی موسوم به «جوانان در معرض خطر» را شناسایی کرده است. آنها به دلیل رویارویی با نابرابری، فقر و محرومیت مستعد به رفتارهای خطرناک مانند جرم و جنایت، خشونت و مصرف موادمخدر هستند. طبق گفته بانک جهانی، شهرهای آمریکای لاتین و کارائیب با «چالش‌هایی در ابعاد اپیدمی» دست و پنجه نرم می‌کنند در این کشورها میزان قتل و آدم‌کشی در روز به 400نفر می‌رسد؛ به عبارتی دیگر در هر 14دقیقه، 4 نفر به قتل می‌رسند. در حالی که سیاستمداران در آمریکای لاتین برای پیدا‌کردن راه‌حل‌هایی برای خشونت شهری تلاش می‌کنند، ابزارهای بسیاری در اختیار شهرها قرار دهند تا در برابر جرم و جنایت مقابله کنند. تکنولوژی یکی از آنهاست. مثلا چراغانی خیابان‌ها یکی از ابزارهايي است که برای جلوگیری از وقوع جنایت استفاده می‌شود. همان‌طور که چراغ‌های برق ساده به نظر می‌آیند، از آنها می‌توان برای نظارت بر همه چیز از مصرف برق گرفته تا سطح آلودگی، چراغ‌های راهنمایی و رانندگی و جای پارک خودروها استفاده کرد؛ حسگرهای روی این چراغ‌ها همچنین می‌توانند تغییرات صدا را که نشان‌دهنده وقوع جرم و جنایت یا نارضایتی مدنی باشند، نشان دهند.
نتیجه‌گیری
مدیران شهرداری‌ها وقتی که برای امنیت شهری سرمایه‌گذاری می‌کنند باید به عوامل بسیاری که اکثرا به هم مرتبط هستند، توجه کنند؛ مثلا حمله‌های سایبری می‌توانند در سیستم‌هایی مانند آب و برق شهری تداخل ایجاد کنند. در نتیجه امنیت دیجیتالی برای امنيت زیربنای شهری حیاتی است. در مقابل، کیفیت و مقاومت زیربناهای فیزیکی در شیوع بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های تنفسی، آسیب‌ها و میزان مرگ‌ومیر از تصادفات جاده‌ای مهم است. مدیران شهری باید با استفاده از روش‌های جامع شهر را ایمن کنند. در بسیاری از شهرها با در نظر گرفتن اداره‌های تغییرناپذیر در میان اداره‌های مختلف شهرداری این کار همیشه آسان نخواهد بود. با وجود منابع مالی، مدیران شهرها ممکن است مجبور باشند برای نیازهای فوری مانند سلامت، قانون‌گذاری و امنیت دیجیتالی تصمیمات سختی بگیرند.
امروزه مشکلات امنیت شهری فراتر از نگرانی‌های مدیران شهرها و ساکنان آنهاست. 600شهر برتر دنیا امروزه 60درصد تولید ناخالص داخلی در دنیا را تولید می‌کنند. این موضوع شهرها را به قطب اقتصادی قوی تبدیل کرده است. بیش از نصف جمعیت جهان در شهرها زندگی می‌کنند که انتظار می‌رود این میزان در سال 2030 به 60درصد برسد. به همین ترتیب جای تعجب ندارد که یکی از 17 اهداف توسعه پایا یا سند 2030 یونسکو بر شهرها متمرکز است. در سال 2015 این سند توسط 193 عضو سازمان ملل برای حفاظت از کره‌زمین و پایان‌دادن به فقر تا سال 2030 به تصویب رسید. هدف شماره 11 این موضوع را به رسمیت می‌شناسد که توسعه پایا بدون جوامع شهری موفق به دست نخواهد آمد. فاکتور اصلی این موفقیت در ساختن شهرهای امن و ایمن است.