قسمت اول
طی سال‌های گذشته مردم به رفتن در دل کوهستان بیشتر علاقه‌مند شده‌اند، سفرهای ماجراجویانه به کوهستان افزایش یافته و به تناسب آن تجهیزات صعودهای کوهستانی نیز مدرن‌تر شده و کوهنوردان نیز بر مهارت‌های خود برای حضور بیشتر در کوهستان و صعود به قله‌های دور از دسترس افزوده‌اند. با افزایش میل مردم به ماجراجویی در کوهستان، نیاز به استفاده از کوهنوردان ماهر برای انجام عملیات امدادونجات نیز افزایش یافته است. همه ‌ساله شاهد افزایش حوادث رخ‌داده برای کوهنوردان در کوهستان هستیم. حال این حوادث یا ریشه در تصمیمات اشتباهی دارد که از سوی کوهنوردان اتخاذ می‌شود یا به دلیل بدی آب‌وهوای کوهستان است. مهارت کوهنوردانی که عملیات امدادونجات انجام می‌دهند، بیش از هر زمان دیگری حایز اهمیت است. در عین‌حال خود این کوهنوردان نیز در معرض خطرهایی در حین انجام عملیات هستند. بسیار اهمیت دارد که این کوهنوردان این خطرها را بشناسند و خود را برای مواجهه با آنها آماده کنند.
وقتی کار امداد در میان است، زمان بسیار حایز اهمیت است. به همین دلیل است که تحلیل خطرهای محتمل در مسیر انجام عملیات باید پیش از اجرای عملیات انجام شود و تیم نجات خود را برای مواجهه با این خطرات آماده کند. امدادگران کوهستان باید متوجه باشند که خود آنها نیز ایمن نیستند و در نتیجه هرگز نباید از خطرات غافل شوند. امدادگران همچنین باید نسبت به توانایی‌های‌شان در توجه به جزییات آگاه باشند.
به‌طور کلی خطراتی که ممکن است امدادگران کوهستان با آنها مواجه شوند به پنج دسته تقسیم می‌شوند:
- خطرات مرتبط با طبیعت
- خطرات مربوط به آمادگی جسمانی
- خطرات مربوط به آمادگی روحی و روانی
- احساساتی‌شدن
- خطرات مربوط به عوامل بیرونی
بر آنیم تا در شماره‌های آینده هر کدام از این خطرات را تحلیل کرده و راه‌حل‌هایی برای مواجهه یا اجتناب از آنها ارایه کنیم:
خطرات مرتبط با طبیعت
وقتی شما در کوهستان هستید و یک عملیات امدادونجات را رهبری می‌کنید، مادر طبیعت نیز بیکار نمی‌نشیند. مادر طبیعت باوجود همه مهربانی‌هایش، گاهی‌اوقات خشمگین نیز می‌شود. خطراتی نظیر صاعقه، بهمن، سقوط سنگ، طوفان و رودخانه خروشان ازجمله موارد خشم مادر طبیعت به شمار می‌آیند.
پیش‌بینی آب‌وهوا/ مهارت رهبر گروه نجات برای پیش‌بینی هوا
یکی از مهارت‌های رهبر، توانایی برای فهم تحولات آب‌وهوایی و تأثیری است که این تحولات بر عملیات امداد می‌گذارد. مسلما همه رهبران عملیات امداد لزوما نباید در دانشگاه درس هواشناسی بخوانند یا روش‌های علمی پیش‌بینی آب‌وهوا را بدانند، اما نیاز است که حداقل از اصول هواشناسی اطلاع داشته باشند.
رهبران باتجربه گروه‌های امداد کوهستان باید بتوانند به‌سرعت وضع آب‌وهوا را تحلیل کنند. در برخی موارد آنها باید با متخصصان امر در تماس باشند تا بتوانند اطلاعات دقیق‌تری به دست آورند. شماره تلفن‌های مربوط به سازمان‌های هواشناسی حتما باید در گوشی‌های همراه رهبران گروه امداد ذخیره شده باشد. رهبر گروه امداد همچنین باید پیش از اعزام گروه به منطقه عملیات جزییات تغییرات آب‌وهوایی را در اختیار داشته باشد.
رهبر گروه هرگز نباید به پیش‌بینی هوایی که از سوی رادیو، تلویزیون یا روزنامه‌ها منتشر می‌شود، اعتماد کند و حتما باید اطلاعات مورد نظر خود را به‌طور مستقیم از مراکز معتبر دریافت کند. اطلاع داشتن از تحولات آب‌وهوایی نه‌تنها برای حفظ سلامت امدادگران در منطقه عملیات ضروری است، بلکه نقشه عملیات را نیز روشن و واضح می‌کند. در صورت اطلاع یافتن از شرایط آب‌وهوایی گروه امداد  تصمیم می‌گیرد که آیا می‌تواند روی کمک گروه امداد بالگردی حساب کند یا خیر.
آب‌وهوا و امدادگر در منطقه
سرمازدگی معمولا یکی از معمول‌ترین خطرات منجر به مرگ در کوهستان است. این حالت وقتی پیش می‌آید که بدن انسان گرمایی بیش از آنچه می‌تواند تولید کند را از دست بدهد. این حالت معمولا وقتی رخ می‌دهد که فرد برای مواجهه با سرما آمادگی ندارد. نکته جالب درخصوص سرمازدگی این است که معمولا در نقاطی از کشور این عارضه بیشتر منجر به مرگ افراد می‌شود که آن منطقه از اساس منطقه سردی نیست و مردم برای مواجهه با سرما آمادگی ندارند. طبیعتا در مناطق سرد مردم به‌طور طبیعی برای مواجهه با سرما آمادگی لازم را دارند. سرمازدگی برای امدادگران کوهستان نیز می‌تواند خطرآفرین باشد، چراکه این عارضه در نخستین مرحله به قوه عاقله و مغز شما حمله می‌کند و آن را از کار می‌اندازد. به این دلیل اکثر کسانی که سرمازده می‌شوند، تمایل خیلی شدیدی برای خوابیدن دارند.
مسلما استفاده از لباس مناسب ساده‌ترین راه برای مبارزه با سرمازدگی است. امدادگران کوهستان باید بدانند که بهترین تکنیک لباس پوشیدن در سرما، لایه‌لایه لباس پوشیدن است. این تکنیک خیلی ساده است. لایه‌هایی که برای پوشیدن انتخاب می‌کنید، باید از لحاظ حفظ گرما متناسب باشند. یکی از مزیت‌های این روش این است که شما می‌توانید با درآوردن یک لایه یا افزودن یک لایه دیگر، میزان گرمایی را که بندتان تولید می‌کند یا از دست می‌دهد، مدیریت کنید.
بند منبا تولید گرما است و در عین‌حال بدن تولید رطوبت نیز می‌کند که به صورت تعریق خود را نشان می‌دهد. آنچه بسیار اهمیت دارد این است که این تعریق باید از پوست دور بماند، چراکه بخارشدن عرق بدن خود به نوعی تأثیر سرمایشی بر بدن می‌گذارد. از این جهت، لایه لباس نزدیک به پوست شما باید نازک و متخلخل باشد تا بتواند در عین این‌که گرما را حفظ می‌کند، عرق را نیز از بدن دور نگه دارد. لایه‌های میانی لباس شما باید ضخیم‌تر باشد تا بتواند گرما را نگه دارد و در عین حال رطوبت را از خود عبور دهد. لباس‌های پشمی و الیاف مصنوعی برای این کار مناسب هستند، چراکه اکثر آنها مجاری برای عبور رطوبت و تنفس بدن دارند. درنهایت لایه بیرونی لباس شما باید آنقدر ضخیم باشد که بتواند هم از تلف‌شدن گرما جلوگیری کند و هم محافظی برای لایه‌های زیرین لباس شما باشد. لباس‌های ضدآب که تنفس نیز می‌کنند، بهترین انتخاب هستند. بارانی‌های معمولی چنین قابلیتی ندارند و باعث می‌شوند بدن شما بشدت عرق کرده و عرق نیز روی پوست‌تان بماند. به تدریج می‌فهمید که چه زمانی باید کدام لایه را از تن درآورید و کدام را لایه اضافه کنید. سعی کنید قبل از تعریق بدن‌تان یک لایه از لباس‌تان را از تن درآورید و قبل از این که سردتان شود، یک لایه بیفزایید. قبل از این‌که گرسنه شوید، غذا بخورید، قبل از این‌که تشنه شوید، آب بنوشید. با این کار می‌توانید بین میزان گرمایی که بدن‌تان تولید می‌کند و گرمایی که از دست می‌دهد، تعادل ایجاد کنید.
حواس‌تان به آسمان باشد
در حین این‌که مشغول انجام عملیات امداد هستید، حتما حواس‌تان به آسمان و تغییرات ابرها باشد. گاهی اوقات می‌توان طوفان‌های ناگهانی را با نگاه به تحولات آسمان پیش‌بینی کرد. وقتی ابرها بزرگتر، سیاه‌تر و ارتفاع‌شان نیز کمتر شد، بدانید که طوفانی درحال شکل‌گیری است. سرعت حرکت ابرها و میزان پرحجم‌تر شدن‌شان نیز باید مورد توجه قرار بگیرد. برای راحتی کار می‌توانید به یک ابر خاص توجه کنید و سرعت پرحجم شدن آن را ظرف چند دقیقه زیر نظر داشته باشید. همچنین رهبر گروه امداد باید شیوه کار با فشارسنج و ارتفاع‌سنج را بداند.
سقوط سنگ
سقوط سنگ یکی از مهمترین خطراتی است که امدادگران کوهستان در عملیات امداد با آن مواجه می‌شوند. امدادگران باید متوجه باشند که در حین عملیات امداد خودشان ممکن است باعث سقوط سنگ شوند. گاهی ‌اوقات جداشدن یک سنگ کوچک ممکن است به بروز بهمنی از سنگ منجر شود. سقوط سنگ معمولا در اوایل بهار بسیار شایع است. در این زمان برف‌ها درحال آب‌شدن هستند و سطح خاک کوهستان بسیار سست می‌شود. معمولا بعدازظهرهای گرم زمان سقوط سنگ است. همچنین بارش باران‌های شدید در کوهستان نیز می‌تواند باعث سقوط سنگ شود. معمولا سقوط زمانی آغاز می‌شود که یکی از اعضای گروه امداد اشتباه کرده و سنگ را حرکت دهد. همین دلیل باعث می‌شود که اعضای گروه امداد حتما در طول عملیات از کلاه ایمنی استفاده کنند. گاهی اوقات سقوط سنگ می‌تواند باعث پاره‌شدن طناب نیز بشود. سقوط سنگ همچنین ممکن است به امدادگر یا مصدوم نیز صدمه وارد آورد.
در ماه مارس‌ سال 2001، گروهی از امدادگران در پارک ملی آمریکا درحال انجام تمرین فنی با استفاده از طناب بودند. یک سنگ به بزرگی یک تن از ارتفاعی به اندازه 150متری به پایین سقوط کرد. این سنگ هنگام سقوط به چند تکه تبدیل شد و صدای بزرگ به وجود آورد. دو امدادگر مصدوم شدند. اندرو فیتزجرالد بعد از برخورد سنگ به پایین سقوط کرد و سر و دستش شکست. بعد از بررسی علل حادثه مشخص شد که تا چند روز قبل از تمرین گروه، باران در منطقه می‌باریده است. باران باعث سست‌شدن خاک زیر سنگ شده و سرمای شب‌ها نیز خاک را سفت کرده و درنهایت سنگ از جای خود حرکت کرده است.
سقوط قندیل‌های یخ
صعود و انجام عملیات امداد روی یخ بسیار خطرناک‌تر از انجام آن روی دیواره سنگی است؛ چراکه یخ در مقایسه با سنگ بسیار سست‌تر است. از این جهت امدادگران باید در حین عملیات امداد روی یخ دانش کافی از حرکت یخ و انواع یخ داشته باشند. معمولا امدادگران روی یخ از تجهیزات استفاده می‌کنند که لبه‌های تیز دارند. استفاده از تبر یخ، کرامپون و دیگر وسایل مربوط به کار روی یخ، اگرچه بسیار ضروری و کمک‌حال هستند اما توجه داشته باشید که همین وسایل در هنگام سقوط می‌توانند به آلتی کشنده تبدیل شوند.
معمولا یخ‌هایی که در طرف آفتاب خور کوه قرار می‌گیرند، در برخی از اوقات ‌سال شکننده‌تر هستند. فصل بهار فصلی خطرزا برای کار روی یخ است. مسیرهایی که شکاف‌های افقی روی آن قرار گرفته است، بسیار شکننده‌تر هستند. دمای هوای بالا موجب سست‌ترشدن یخ خواهد شد. اگر لایه بیرونی یخ خیلی لغزنده بود، می‌تواند نشانه شکننده‌بودن یخ باشد. در چنین شرایطی استفاده از کلاه ایمنی ضروری است.
صاعقه
اگرچه در اخبار بیشتر رویدادهای مربوط به طوفان، بهمن و بوران پوشش داده می‌شود، اما واقعیت این است که صاعقه در کوهستان بیش از دیگر رخدادهای طبیعی قربانی می‌گیرد. در میانه سال‌های 1940 تا 1981 به‌طور میانگین 185 نفر در آمریکا به دلیل برخورد صاعقه جان خود را از دست دادند. اگرچه صاعقه در کوهستان بسیار خطرناک است، اما راه‌هایی برای در امان ماندن از آن نیز وجود دارد. معمولا صاعقه به همراه غرش آسمان به زمین می‌رسد. در حقیقت می‌توان شدت یک صاعقه را از روی شدت غرش آسمان تشخیص داد. صاعقه قدرتمند حتی می‌تواند آسیب‌هایی به ساختمان‌ها، درخت‌ها و دیگر اشیای بلند روی زمین ایجاد کند. خطر صاعقه تنها به برخورد مستقیم آن مربوط نمی‌شود. حتی اگر شما در مسیر جریانی قرار داشته باشید که صاعقه روی زمین ایجاد می‌کند، ممکن است آسیب ببینید.
سقوط بهمن
امدادگران کوهستان در فصل زمستان با خطری به نام سقوط بهمن مواجه هستند. البته درحال حاضر برخی از سازمان‌های هواشناسی می‌توانند احتمال بروز بهمن را پیش‌بینی کنند. بنابراین قبل از انجام عملیات امداد حتما اطلاعات کافی در این مورد را به دست آورید. همچنین امدادگران کوهستان در فصل زمستان باید کلاس‌های برف‌شناسی، انواع برف و برف در شیب را گذرانده باشند. همیشه اجتناب از بهمن راحت‌تر از فرار از آن است.
آب‌وهوا و امداد هوایی
امدادگران کوهستان باید در استفاده از امداد هوایی شرایط آب‌و‌هوایی را به‌طور کامل بررسی کنند.
برای امداد هوایی، شرایط آب‌وهوایی، به‌علاوه ارتفاع و شیب کوهستان باید حتما از پیش بررسی شده باشد. همچنین امدادگران کوهستان باید تحلیل دقیق و درستی از نیاز ضروری به بالگرد داشته باشند. همه بالگردها در سقف ارتفاع پروازی محدودیت‌هایی دارند. این محدودیت‌ها البته بسته به شرایط دمای هوا و میزان رطوبت متفاوت است.
همچنین باد شدید برای خلبان بالگرد دردسرساز خواهد بود. معمولا صبح‌ها که هوا آرام‌تر است، بهترین زمان برای پرواز بالگرد امداد در کوهستان است. ابرهای متراکم و روی هم انباشته به ابرهای کومولوس موسوم است و معمولا نشان‌دهنده در راه بودن طوفان است. همچنین بالگردها در آب و هوایی که احتمال بروز صاعقه دارد، نباید پروار کنند چراکه صاعقه می‌تواند بشدت بر تجهیزات راداری و الکترونیک بالگرد اثر مخرب داشته باشد. علاوه بر اینها، گستره دید یکی از عوامل مهم برای درخواست امداد هوایی است. هوای مه‌آلود یا بارانی می‌تواند دید را کاهش دهد، بنابراین زمان مناسبی برای پرواز امدادی نیست.