معرفی تنها 25 فیلم برای حضور در جشنواره فیلم فجر جای خالی فیلم‌های کوچکتر متعلق به جریان سینمایی هنر و تجربه را در این دوره از جشنواره به چشم می‌آورد. فیلم‌هایی که از دوره سی‌وسوم با گردونه جشنواره فجر همراه شدند و در دو دوره سی‎وسوم و سی‎وچهارم فیلم فجر بخش جداگانه‌ای به نام هنر و تجربه میزبان فیلم‌هایی از آن نوع، متناسب با نام گروه بود. در جشنواره سی‌وپنجم فیلم فجر اما فیلم‌های هنر و تجربه فرصت نمایش و حضور در بخش مسابقه را پیدا کردند و در دوره گذشته دو فیلم ائو و کوپال در این بخش به نمایش درآمدند و تعدادی فیلم نیز در بخش غیررقابتی بر روی پرده رفتند. در جشنواره سی‌وششم اما نحوه حضور هنر و تجربه در جشنواره فیلم فجر تغییر کرده و سیمرغی به نام هنر و تجربه به جوایز جشنواره فیلم فجر افزوده‌شده‎است. به همین بهانه نگاهی داریم به حضور فیلم‌های هنر و تجربه در سه دوره جشنواره فیلم فجر با تاکید بر این نکته که فیلم‎های هنر و تجربه در سه دوره گذشته جشنواره فیلم فجر، اغلب دارای پروانه ویدیویی ساخت بودند و درواقع این فیلم‌ها که طی چند‌سال اخیر بخش قابل توجهی از تولیدات سینمای ایران را به خود اختصاص داده‌اند، در بخش هنر و تجربه فارغ از نوع پروانه ساخت، فرصت دیده‌شدن یافتند.
   نخستین گام
در جشنواره سی‌وسوم، شاهد نخستین دوره حضور فیلم‎ها در بخش هنر و تجربه بودیم. در این دوره از جشنواره ۱۰ اثر داستانی و دو اثر مستند به نمایش درآمد. فیلم احتمال باران اسیدی نخستین فیلم بهتاش صناعی‎ها، خداحافظی طولانی به کارگردانی فرزاد موتمن، داره صبح می‎شه نخستین تجربه کارگردانی یلدا جبلی، در دنیای تو ساعت چند است ساخته صفی یزدانیان، دریا و ماهی پرنده به کارگردانی مهرداد غفارزاده، روز مبادا نخستین ساخته فائزه عزیزخانی، مردی که اسب شد به کارگردانی امیرحسین ثقفی، من دیه‌گو مارادونا هستم به کارگردانی بهرام توکلی، موقت به کارگردانی امیر عزیزی، یحیی سکوت نکرد ساخته کاوه ابراهیم‌پور و دو مستند آتلان به کارگردانی معین کریم‌الدینی و من می‌خوام شاه بشم ساخته مهدی گنجی به نمایش درآمدند. البته تعدادی از فیلم‌های این بخش در بخش‌های دیگر جشنواره هم حضور داشتند، نظیر آتلان و من می‌خوام شاه بشم که در بخش مستند حضور داشتند یا من دیه‌گو مارادونا هستم، در دنیای تو ساعت چند است و خداحافظی طولانی که در سودای سیمرغ هم نمایش داشتند و احتمال باران اسیدی که در بخش نوعی نگاه شرکت کرد.
می‌توان گفت از بین این آثار بیشترشان در جشنواره‌های بین‌الملی موفق بودند. مثلا مستند من می‌خوام شاه بشم به کارگردانی مهدی گنجی پس از کسب جایزه بهترین کارگردانی فیلم مستند از سی‌‌و‌سومین جشنواره فیلم فجر، در جشنواره‌های آمستردام، شفیلد انگلستان، مونیخ آلمان، میلنیوم بلژیک و پلنت داکس لهستان به نمایش درآمده و نامزد دریافت جایزه شبکه تی‌آرتی ترکیه و البته برنده جایزه بهترین مستند بلند جشنواره کازان روسیه شد. مستند آتلان به کارگردانی معین کریم‌الدینی، هم توانست نظر مثبت تماشاگران و منتقدان را با خود همراه کند و هم در جشنواره‌های داخلی سینما حقیقت، فیلم فجر، فستیوال‌های خارجی موندنس، سانفرانسیسکو  و... به جوایزی دست یافت. یا فیلم سینمایی دریا و ماهی پرنده به کارگردانی مهرداد غفارزاده و تهیه‌کنندگی امیر پورکیان که توانست جایزه منتقدان مسکو، بهترین فیلم جشنواره همدان، جایزه موندنس و بهترین بازیگر جشنواره اسپانیا را از آن خود کند. به‌هرحال در نخستین دوره ایجاد گروه ویژه‌ای برای این نوع فیلم‌ها؛ روز مبادا نخستین ساخته فائزه عزیزخانی توانست نخستین تندیس بخش هنر و تجربه در جشنواره فیلم فجر را دریافت کند و فیلم مردی که اسب شد به کارگردانی امیرحسین ثقفی دیپلم افتخار این بخش را از آن خود کرد. فیلم احتمال باران اسیدی هم برنده دیپلم افتخار فیلمنامه از بخش نوعی نگاه شد.
   گام دوم
در جشنواره سی‌وچهارم و در دومین‌ سال این‌بار ۱۱ فیلم راه یافته به سی‌‌وچهارمین جشنواره فیلم فجر از نوع فیلم‌های هنر و تجربه بود. این‌جا کسی نمی‌میرد به کارگردانی حسین کندری، برداشت دوم از قضیه اول به کارگردانی پویان باقرزاده، تمرینی برای اجرا به کارگردانی محمدعلی سجادی، چهارشنبه به کارگردانی سروش محمدزاده، سینما نیمکت به کارگردانی محمد رحمانیان، سگ و دیوانه عاشق به کارگردانی علی‌محمد قاسمی، قیچی به کارگردانی کریم لک‌زاده، گاهی به کارگردانی محمدرضا رحمانی، ممیرو به کارگردانی ‌هادی محقق، نیم‌رخ‌ها به کارگردانی زنده‌یاد ایرج کریمی و یک شهروند کاملا معمولی به کارگردانی مجید برزگر در این بخش حضور پیدا کردند. در این دوره فیلم سینمایی ممیرو به کارگردانی سیدهادی محقق با بیش از 20 حضور بین‌الملی جزو فیلم‎های موفق در جشنواره‌های جهانی بود. چهارشنبه نخستین ساخته سروش محمدزاده هم ازجمله فیلم‌هایی بود که پس از نمایش در جشنواره و در زمان اکران در گروه هنر و تجربه مورد توجه منتقدان و تماشاگران قرار گرفت و نقدهای مثبت زیادی را در رسانه‌ها دریافت کرد. درنهایت در این دوره از جشنواره چهارشنبه نخستین فیلم سروش محمدزاده تندیس بهترین کارگردانی و نیم‌رخ‌ها اثر زنده‌یاد ایرج کریمی نیز تندیس بهترین فیلم هنر و تجربه را دریافت کرد. سگ و دیوانه عاشق کار علی‌محمد قاسمی، ممیرو ساخته ‌هادی محقق و یک شهروند کاملا معمولی از مجید برزگر سایر نامزدهای این بخش بودند.
   گام سوم
در جشنواره‌ سال گذشته بخش هنر و تجربه جشنواره فیلم فجر از بخش‌های غیررقابتی جشنواره بود. در این دوره ۱۶فیلم که شاخصه‌های سینمای مستقل و هنری را داشتند، برای حضور در این بخش اعلام شدند که البته تعدادی از فیلم‌های این فهرست با بخش سودای سیمرغ مشترک بود و البته تعدادی هم دارای پروانه ساخت ویدیویی بودند. علاوه بر این دو فیلم کوپال به کارگردانی کاظم ملایی و ائو/خانه نخستین ساخته اصغر یوسفی‌نژاد به بخش سودای سیمرغ راه‌ یافتند. درواقع در دوره گذشته هنر و تجربه، هم بخش غیررقابتی داشت که فیلم‌هایش در سینماهای چارسو، کوروش و خانه هنرمندان به نمایش درآمدند و هم دو نماینده در بخش سودای سیمرغ.
کوپال به تهیه‌کنندگی و کارگردانی کاظم ملایی، اگزما به کارگردانی مهران مهدویان، خانه/اِئو به کارگردانی و تهیه‌کنندگی اصغر یوسفی‌نژاد، زمانی دیگر به کارگردانی ناهید حسن‌زاده، مستند صحنه‌هایی از زندگی یک کارآگاه به کارگردانی علیرضا رسولی‌نژاد، ویولونیست محمدعلی طالبی، والدراما به کارگردانی عباس امینی، شماره ۱۷ سهیلا ساخته محمود غفاری، ترومای سرخ اسماعیل میهن‌دوست، ماجرای نیمروز محمدحسین مهدویان، ایتالیا ایتالیا ساخته کاوه صباغ‌زاده، نگار رامبد جوان، خاطرات پاییزی علی فخرموسوی، خفه‌گی فریدون جیرانی، بیوگرافی فاطمه ثقفی و مکان به کارگردانی سیدمهدی احمدپناه اسامی ۱۶فیلمی بودند که در بخش غیررقابتی جشنواره فیلم فجر سی‌وپنجم حضور داشتند.
در این دوره با توجه به حضور دو نماینده در بخش سودای سیمرغ این آثار توسط داوران جشنواره فیلم فجر مورد داوری قرار گرفتند، اما دو نماینده هنر و تجربه نصیبی از جوایز جشنواره سی‌وششم نبردند. اگرچه تعدادی از فیلم‌هایی که به‌طور مشترک در بخش غیررقابتی هنر و تجربه و سودای سیمرغ به نمایش درآمدند، در رشته‌های مختلف، هم نامزد جوایز شدند و هم سیمرغ بلورین به آنها تعلق گرفت؛ ازجمله ماجرای نیمروز که سیمرغ بلورین بهترین فیلم و طراحی صحنه و طراحی لباس را دریافت کرد و نگار که برنده سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن شد. البته خفه‌گی هم به همراه دو فیلم دیگر برای بهترین جلوه‌های ویژه میدانی سیمرغ گرفت.
در این میان البته ائو/ خانه توانست نظر منتقدان را به خود جلب کند و مورد توجه قرار بگیرد. این فیلم در جشنواره سی‌وپنجم جهانی فیلم فجر که اردیبهشت ۹۶ در تهران برگزار شد هم در بخش سینمای سعادت به نمایش درآمد و این بار داوران روی خوشی به آن نشان دادند و سیمرغ زرین بهترین فیلم، فیلمنامه و تندیس و دیپلم افتخار جایزه نتپک به آن تعلق گرفت. کوپال نخستین ساخته کاظم ملایی هم بعد از حضور در جشنواره فیلم فجر به جشنواره‌های مختلف بین‌المللی راه پیدا کرد و در این عرصه موفق بود و جوایزی از جشنواره‌هایی چون آمستردام، کلکته، همیلتون، برکلی، بوگوتا و… دریافت کرد.
   تولد سیمرغ
انتشار فراخوان جشنواره سی‎وششم فیلم فجر خبر از چند تغییر می‌داد که یکی از آنها افزوده‌شدن سیمرغ هنر و تجربه به جوایز فیلم فجر بود. براساس فراخوان جشنواره انتخاب این سیمرغ برعهده هیأت داوران اصلی جشنواره است که از میان فیلم‌هایی که توسط هیأت انتخاب به بخش سودای سیمرغ معرفی می‌شوند، این سیمرغ را به اثر یا آثار واجد شرایط اهدا کنند. اهدای سیمرغ هنر و تجربه را برخی اتفاقی تلقی کردند که به نادیده گرفتن آثار تجربی منجر می‎شود و تعدادی هم آن را گامی مثبت ارزیابی کردند. با اعلام فیلم‌های بخش سودای سیمرغ جشنواره سی‌وششم فیلم فجر به نظر نوعی بلاتکلیفی در مورد سیمرغ هنر و تجربه احساس می‌شود. البته قضاوت درباره چگونگی رویکرد جشنواره سی‌وششم را باید به روزهای جشنواره و دیدن همه فیلم‎ها موکول کرد و دید آیا در میان فیلم‌هایی که برای سودای سیمرغ انتخاب شده‌اند؛ به وجوه هنری و تجربی هم توجه شده ‌است. نکته‌ای که امیرحسین علم‌الهدی، مدیر اجرایی و دبیر شورای سیاست‌گذاری گروه هنر و تجربه هم به آن اشاره دارد. امیرحسین علم‌الهدی در گفت‌وگویی تصویری پس از اعلام اسامی فیلم‌های بخش سودای سیمرغ درباره شرایط امسال و سیمرغ هنر و تجربه توضیح می‌دهد: باید تامل کرده و ببینیم چه اتفاقی می‌افتد. درواقع وقتی هیأت داوران جشنواره فیلم‌ها را ببینند و آرای خود را اعلام کنند، می‌بینیم که برای سینمای هنر و تجربه چه اتفاقی می‌افتد. البته ‌ای کاش همانند ‌سال گذشته شورای سیاست‌گذاری گروه هنر و تجربه از میان ۸۰ فیلمی که پروانه ویدیویی داشتند، می‌توانست انتخاب‌های خودش را بکند و مانند اتفاقی که برای ائو/خانه و کوپال افتاد؛ استعدادهایی را به سینمای ایران از میان این آثار معرفی کند. امسال هم گذشت، اما امیدوارم بتوانیم از تجارب به‌درستی استفاده کنیم. سیاست‌گذارها در این دوره ترجیح دادند جشنواره را به این نحو اداره کنند، امیدوارم در‌ سال آینده با خود فیلم روبه‌رو باشیم، نه با پروانه ساخت، چون فیلم خوب به هرحال دیده‌ می‌شود. او در ادامه صحبت‎هایش با تاکید بر این نکته که به‌نظر می‌رسد اراده‌ای بوده که فیلم‌هایی با پروانه ساخت ویدیویی وارد ساختار جشنواره نشود، عنوان کرد: این اشتباهی است که هرساله بر آن تاکید می‌شود. آسیب جدی‌ای که متاسفانه حل نمی‌شود، درحالی‌که جشنواره فارغ از پروانه ساخت باید با خود فیلم و فیلم خوب طرف شود.