مصطفی ترک‌همدانی حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری

درحال حاضر یک هفته از بارش برف گذشته است و هنوز در برخی از معابر شهری شاهد درخت‌های شکسته شده و معابر یخ‌زده هستیم. یقینا بسیاری از شهروندان با دیدن این مناظر، این سوال برای‌شان به وجود آمده که از نظر قانون وظایف رسیدگی به چنین معضلاتی با کدام دستگاه است و اگر بر اثر این اتفاق حادثه‌ای برای فردی به وجود آمد، باید از چه نهاد یا دستگاهی مطالبه خسارت کرد. دستگاهی که از نظر قانونی وظیفه رسیدگی به این امور را دارد، شهرداری است. شهرداری‌ها تکالیفی دارند و آن تکالیف در ماده 55 قانون شهرداری‌ها ظهور و بروز دارد. در قانون مذکور در مورد بازگشایی و تمیزکردن معابر، باز کردن نهرها، لایروبی جوی‌ها و مسائل اینچنین به صراحت اظهارنظر و تعیین‌تکلیف شده است. اما اگر این نهاد وظیفه خود را به‌درستی انجام ندهد، قابلیت پیگرد و پیگیری دارد و یکی از نهادهایی که می‌تواند این موضوع را بررسی کند، سازمان بازرسی کل کشور است. البته لازم به ذکر است سازمان بازرسی کل کشور وظیفه رسیدگی به‌ویژه در امور کلان را برعهده دارد. به‌طور مثال یک اتفاقی رخ داده و دستگاهی که وظیفه رسیدگی به آن را دارد بدون توجه به وظایفش اقدامی نمی‌کند یا برخی اوقات می‌خواهد کاری کند، اما توانایی آن را ندارد. برخی اوقات هم این موضوعات کنار می‌رود، یعنی نهاد مسئول توانایی دارد، اما مدیریت درستی ندارد و بهانه‌هایی برای شانه خالی کردن از انجام وظیفه می‌آورد. به‌طور مثال می‌گوید ابعاد این حادثه بسیار بزرگ است و نمی‌تواند کاری انجام دهد که البته این موضوع هیچ ارتباطی به بزرگی حادثه ندارد، زیرا اگر حادثه با ابعاد کوچکتری هم رخ داده بود، به دلیل ضعف مدیریتی از انجام وظایف مربوط به خود با آوردن بهانه دیگری شانه خالی می‌کرد. حالا به هر دلیلی اگر اتفاقی رخ دهد و شهروندان هم از این موضوع آسیب ببینند، می‌توانند از نهاد یا دستگاه مورد نظر به صورت خصوصی اقامه دعوی کنند. اگر این آسیب به علت قصور شهرداری و در قانون هم این وظایف برعهده شهرداری‌ باشد و به علت انجام ندادن وظایفش موجبات ضرر و زیان شهروندان را فراهم کند و اگر شخصی هم در این بین آسیب ببیند، آن شخص می‌تواند از باب تصویب از شهرداری شکایت کند، زیرا تکلیف شهرداری رفع این مشکلات برای پیش نیامدن حادثه بوده، ولی شهرداری بدون توجه به این تکالیف قصور و تقصیری داشته است. درنهایت شهروند خسارت‌دیده می‌تواند این موضوع را در دادگاه به اثبات برساند و درخواست محکومیت شهرداری یا نهادی که این وظیفه را داشته، بدهد.
اما بعد از بارش برف در فضای مجازی نوشته‌ای منتشر شد مبنی‌بر این‌که در هیچ جای دنیا بعد از بارش برف شهرداری وظیفه رسیدگی به برف‌روبی را ندارد و خود شهروندان برای برف‌روبی دست به کار می‌شوند. این موضوع کمی عجیب است، زیرا من عقیده دارم نباید کاری به همه جای دنیا داشت. آنچه در قانون شهرداری‌ها مشخص شده این‌که پاکسازی معابر شهری برعهده شهرداری است. اما برای این‌که بدانیم معابر شهری شامل چه مکان‌هایی می‌شود، باید در ابتدا تعریفی از معابر شهری بدهیم. هر آنچه در مالکیت اختصاصی مردم نیست، معبر شهری است، یعنی از آن‌جایی که من در خانه‌ام هستم و وارد پلاک ثبتی خودم شدم، آن‌جا می‌شود محل غیرشارع و غیر از آن مکان، شارع و محل رفت‌وآمد است. هر آنچه در غیر از مالکیت خصوصی افراد است و در شهر قرار دارد به‌عنوان اماکن، معابر و خیابان‌های شهری بوده و پاکسازی و محافظت از آن جزو وظایف شهرداری است. بنابراین چنین نوشته‌ای اگر واقعا صحت داشته باشد، یقینا اشتباه است، زیرا پاکسازی معابر جزو وظایف شهرداری است. حال اگر شخصی به‌عنوان شهروند بخواهد برای این موضوعات اقامه دعوی کند، مانند هر پرونده دیگری هزینه خاص خودش را دارد. در ابتدا باید مطالبه مطرح شود و ممکن است این مطالبه پرداخت دیه باشد. به‌طور مثال شاید شخصی بگوید به دلیل قصور شهرداری پایش شکسته. این فرد باید برای اثبات این موضوع اسناد لازم ازجمله عکس پایش را داشته باشد و در ادامه کارشناس دادگستری را برای تامین دلیل به کمک گیرد و به این وسیله اثبات کند قصور شهرداری در یک روز مشخص منجر به شکسته شدن پای او شده است. بعد از دادخواست مطالبه خسارت ضرر و زیان بلافاصله شهرداری را خوانده قرار می‌دهند و دادگاه هم به این موضوع رسیدگی می‌کند. اگر قصور و تقصیری برای شهرداری باشد، با توجه به مسئولیت مدنی و وظایف و تکالیف نهادها از باب تصویب، مکلف به پرداخت خسارت خواهد شد.