گردشگری در عصر حاضر بهعنوان سودآورترین منبع رشد و توسعه اقتصادی هر کشور محسوب میشود. بررسی این صنعت از لحاظ اقتصادی یک دید کلی از توانمندیهای مقصد مورد نظر را ارایه میدهد که در توسعه و تکامل مقصد گردشگری حایز اهمیت است. امروزه گردشگری روستایی نقش مهمی در توسعه اجتماعی-اقتصادی روستاها دارد و میتواند در استقلال اقتصادی، توانمندکردن زنان روستا و خلق فرصتهای شغلی جدید نقش مهمی ایفا کند. مریم رنجبری، در پژوهشی با عنوان «بررسی نقش گردشگری در توسعه کارآفرینی زنان روستایی (مطالعه موردی: روستای شیبدراز و برکه خلف)» به این مورد میپردازد. او مینویسد تا پیش از دهه 1970، زنان را کنشگران مهم در فعالیت اقتصادی نمیدانستند و همواره زیر سلطه مردان بودند و معمولا مشارکت زنان در بهرهگیری از آنها در پروژهها نادیده گرفته میشد. ریشه این نابرابری در تقسیم کار سنتی میان زنان و مردان بود که در عمل تمرکز زنان بر کار خانگی و مردان بر کار خارج از خانه بود. از دهه 1970، تغییراتی در نگرش به نقش زنان در فعالیتهای اقتصادی پدید آمد. اعلام سال 1975 بهعنوان «سال جهانی زن» و به دنبال آن، اعلام «دهه زن» از سوی سازمان ملل نمونههایی از این تغییرات است. پس از آن با تلاش گروههای طرفدار حقوق زنان، ضرورت ایجاد ارزش پولی برای کار بازاری زنان در اجلاس چهارم سازمان ملل در سال1995 مورد تاکید قرار گرفت.
بررسیهای تطبیقی نرخ مشارکت و بیکاری نیروی کار زنان در ایران با سایر کشورها نشان میدهد زنان در مشارکت اقتصادی از نرخ بسیار پایین، ولی در بیکاری از نرخ بالایی برخوردارند. از این منظر ایران از وضعیتی مشابه کشورهای توسعهنیافته با ساختار فرهنگی-اجتماعی خاص مانند پاکستان و عربستان برخوردار است. این درحالی است که در سالهای اخیر تحصیلات و حضور زنان در مراکز آموزش عالی بهطور محسوسی از مردان پیشی گرفته و بیش از 60درصد کل ثبتنامکنندگان را شامل میشود که از این منظر میتوان ایران را با کشورهای صنعتی و پیشرفته مقایسه کرد.
رنجبری در ادامه با اشاره به وضع زنان روستایی مینویسد: توسعه پایدار روستایی، یکی از معیارهای اصلی توسعهیافتگی جوامع در سالهای اخیر است، اما توسعه کارآفرینی زمانی موفق و پایدار است که همه اقشار بهویژه گروههایی که قدرت تأثیرگذاری کمتری دارند، در تصمیمگیری و برنامهریزی مشارکت داشته باشند. مشارکت زنان نهتنها گامی برای رسیدن به اهداف توسعه گردشگری است، بلکه منجر به توانمندسازی آنها هم میشود. گردشگری در سالهای اخیر تأثیر زیادی بر وضع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جهان داشته است. ایجاد اشتغال، ارزآوری، تعادل منطقهای، کمک به صلح جهانی، سرمایهگذاری در میراث فرهنگی و بهسازی محیط و زیستگاههای حیاتوحش، توسعه نواحی روستایی دارای جاذبههای گردشگری و جلوگیری از برونکوچی جمعیت و مانند آن، ازجمله مزایای این صنعت است. زنان روستایی میتوانند در کنار فعالیتهای روزمره خانگی خود به فعالیت در زمینه گردشگری بپردازند. در این شاخه از صنعت گردشگری پتانسیلهای فراوانی برای توانمندسازی زنان در جوامع روستایی و احیای شخصیت و هویت آنها وجود دارد.
همچنین نتایج این پژوهش نشان میدهد گردشگری یکی از گزینههای مناسب برای تنوعبخشی به فعالیتهای اقتصادی جزیره قشم و کمک به افزایش درآمد، حفظ غرور فرهنگی، جمعگرایی و باور به توان کاهش فقر با استفاده از پتانسیل گردشگری است. نتایج حاصل از این روش که پس از تکمیل پرسشنامه و شناسایی زنان باقابلیت و کارآفرین به دست آمد، نشاندهنده وجود قابلیتهای طبیعی مانند تخمگذاری لاکپشتهای پوزه عقابی و دره ستارهها، چشماندازهای طبیعی، جشنوارههای محلی و قابلیتهای انسانی مختلف در زنان این دهستان، در زمینه تولید صنایعدستی، محصولات کشاورزی و دامی، غذاهای محلی، ارایه خدمات اقامتی به گردشگران و ... است که میتواند منجر به رونق کسبوکار، ایجاد اشتغال و افزایش درآمد آنها شود. اطلاعات حاصله نشان داد که تعداد اندکی از زنان از طریق فروش صنایعدستی و اجارهخانههای روستایی به گردشگران کسب درآمد میکنند و بقیه آنها با وجود تولید بیش از نیازشان بازاری برای فروش ندارند.
درحال حاضر اقدامات اولیه در راستای فعالیتهای کارآفرینانه در زمینه توسعه گردشگری و توانمندسازی در بین زنان محدوده شکل گرفته است که میتوان با اجرای برنامههای فرهنگی-آموزشی و حمایتهای مالی، با حمایت دولت و همکاری بخش خصوصی، برای توانمندسازی زنان این روستاها اقدام کرد.
بنابراین نتیجه میگیریم با وجود زمینهها، قابلیتها و علاقهمندی زنان روستایی برای مشارکت در توسعه گردشگری و کارآفرینی از یکطرف نیاز به اشتغال، کسب درآمد، استقلال مالی و توانمندشدن برطرف شده و از طرف دیگر، گردشگری روستایی تا حدودی باعث افزایش اشتغال، کسب درآمد، بهبود وضع اجتماعی و کاهش فقر در این روستاها شود.