گاهی برای پنهان کردن یک رابطه اسم کسی را نمیگوییم و برای ایجاد یک رابطه در پی دانستن اسم یک شخص برمیآییم؛ مثل کاری که شاملو در این شعر کرده است:
نمیخواستم نام چنگیز را بدانم / نمیخواستم نام نادر را بدانم / نام شاهان را / محمد خواجه و تیمور لنگ / نام خِفَتدهندگان را نمیخواستم و / خِفَتچشندگان را / میخواستم نام تو را بدانم / و تنها نامی را که میخواستم / ندانستم.
چه خاصیتی در کلمه هست که کنشهای آدمی را شکل میدهد؟ آیا زندگی چیزی جز کلمه است و کلمه همهاش زندگی نیست؟
در نمایشنامه «فعل» که با عنوان فرعی «شطحیاتی در دستور» به قلم محمد رضاییراد نوشته شده است، فرهاد کاتب دانشآموخته نمونه زبان و ادبیات فارسی، برای کمک به المپیادیشدن دانشآموزان دبیرستان دخترانه فروغ به خدمت گرفته میشود. فرهاد حدودا 35ساله و درحال کار روی پایاننامه کارشناسی ارشد با موضوع فعل است. او دارای شخصیتی جذاب با افکاری نبوغآمیز است که همین مسأله باعث کشش بیوقفه و جنونآمیز دانشآموزی به نام لیلا آرش به او میشود. لیلا دختری است که از نظر دیگران از خود راضی، افسرده، منزوی و البته دختری با آرزوهای بزرگ است. این تنها ماجرای عاشقانه این نمایشنامه نیست، ولی قطعا پرشورترین آنهاست. فرهاد کاتب درباره فعل تحقیق میکند، درباره زندگی، درباره دنیایی که افعال از آن رخت بربستهاند. او تصور دنیایی را دارد که افعال از صرف زبانی به کنش تبدیل بشوند، ولی به یکباره با لیلا روبهرو میشود که فعلِ محض است، یک توده پر از انرژی و قوه محض زندگی. میفهمد که نظریاتش فقط یکجور فلسفهبافی شاعرانه بوده است و او هیچگاه آماده ذوب شدن در این فعل نیست. او نمیتواند لیلا را تحمل کند. او نمیتواند فعل را تحمل کند و اینجاست که وزن سنگین کلمه روی شانههای او و لیلا سنگینی میکند و راه آنها از هم جدا میشود؛ مثل دو سر یک پارهخط که هیچوقت به هم نمیرسند.
یکی دیگر از شخصیتهای نمایشنامه شیوا پرتوی است. او دبیر ادبیات است و از نامزدش جدا میشود تا با فرهاد ازدواج کند. ازدواج این دو نفر طولانیترین رابطهای است که بین شخصیتهای این نمایشنامه ایجاد میشود، ولی اثرگذارترینشان نیست؛ چرا که لیلا مثل فعل صرفنشدهای است که مدتها پس از مرگش در جان و ذهن همه آدمهای قصه وجود دارد. پس از گذشت سالها همه همچنان به او فکر میکنند و فرهاد را در مرگ او مقصر میدانند. محمد رضاییراد در نمایشنامه درخشان «فعل» کلمه را زیر میکروسکوپ میبرد و به خواننده این فرصت را میدهد که به آن نگاهی دقیقتر بیندازد. زبان امکان گشایش تمام وجود ما را ندارد و این نمایشنامه تلاشی است برای گشایش تمام وجود کلمات.
نمایشنامه «فعل» شطحیاتی در دستور، نوشته محمد رضاییراد، از سوی نشر بیدگل، در 99 صفحه و با قیمت 10هزار تومان منتشر شده است.