تینا صفاهیه| چند وقت پیش با دوستی درباره تصاویر کتاب‌های درسی صحبت می‌کردیم و او معتقد بود تعداد عکس و نقاشی‌های طبیعت باید تا جای ممکن بیشتر باشد.
می‌گفت دختر 8ساله تهران‌نشین فامیلشان تا به حال درخت انار ندیده و اگر نقاشی‌های کتاب درسی نبود اصلا نمی‌دانست میوه‌ها از درخت و بوته می‌رویند.
شاید قرن‌ها پیش هم برای اجداد ما عجیب بوده که یک کودک بلد نباشد توی جنگل زنده بماند و برای خودش غذا و سرپناه فراهم کند. حالا دیگر فنون استقرار در طبیعت آموختنی است و اگر بخواهیم بدون راهنما چند ساعت و حتی کمتر در کوه و جنگل و کویر بمانیم باید دوره‌های آموزشی لازم را بگذرانیم و تمرین کنیم. درگزارش امروز روش‌های بقا در برابر خطرات طبیعت و چند راه برای ساختن سرپناه و روشن کردن آتش و تهیه آب و غذا را می‌خوانید.
برای بقا در طبیعت می‌توانیم از غرایز انسانی‌مان راهنمایی بگیریم
درس‌هایی از اجدادمان
انسان‌ها هم مثل همه موجودات دیگر به طور غریزی راه و روش‌های زندگی در طبیعت را بلدند و می‌توانند از خودشان در برابر خطرات دفاع کنند. ولی فرق ما با موجودات دیگر این است که مدت‌ها از طبیعت دور بوده‌ایم و بسیاری از غرایز طبیعی بقا را فراموش کرده‌ایم. والدینمان هم تجربه چندانی از این نوع زندگی نداشته‌اند تا در اختیارمان بگذارند و همه اینها باعث شده که حالا مجبور باشیم راه‌های زنده ماندن در طبیعت را با دوره‌های آموزشی دوباره به یاد بیاوریم.
یکی از مهمترین غرایز انسانی که به بقا کمک می‌کند، توانایی شناخت محیط اطراف است. یعنی متوجه بشویم که چه حیواناتی در منطقه زندگی می‌کنند و هر کدام چه عادت‌هایی دارند. کجا می‌خوابند، چه می‌خورند، برای نوشیدن آب به کجا می‌روند، شکارگاه‌شان کجاست و از این قبیل سوالات. انسان‌ها می‌توانند به طور غریزی این اطلاعات را به دست بیاورند و از این نشانه‌ها استفاده می‌کنند:
ردپاها و نشانه‌ها: حیوانات روی زمین‌های مرطوب، برف و شن‌های نمدار اثرات واضحی به جا می‌گذارند و می‌توانیم به راحتی محل غذا خوردن، آب خوردن و پناهگاه آنها را تشخیص دهیم. صبح‌های زود ردپاها را کنترل کنید. اگر دانه‌های شبنم یا تارعنکبوتی بر هم خورده باشد یا شاخه‌های کوچک در امتداد یک رد میان بوته‌ها شکسته شده باشد احتمالا حیوانی از آنجا عبور کرده و اندازه‌اش را می‌توانید تشخیص دهید. معمولا حیوانات جوان لاغرتر هستند و مسن‌ترها چربی و وزن بیشتری دارند. اگر شاخه‌های لگدمال شده خم نشده باشند و بوته‌ها هنوز سبز و نرم باشند، ردپا تازه است. به علاوه معمولا پستانداران قوی و بزرگ‌جثه جرأت دارند که در طول روز بیرون از پناهگاه‌شان دنبال غذا بگردند و پستانداران کوچک شب‌ها کارشان را شروع می‌کنند.
علایم به جا مانده از غذا خوردن: با توجه به درختانی که پوستشان جویده شده می‌توانید نوع حیوان را تشخیص دهید. بقایای حیواناتی که شکار شده‌اند هم راهنمای خوبی است. نوع حیوان و مقداری که از آن خورده شده نشان می‌دهد حیوان شکارچی چه بوده است. اگر گوشت هنوز نرم باشد و بوی آن را احساس کنید، یعنی تازه خورده شده و احتمالا حیوان همان نزدیکی‌هاست. مگس‌ها جذب باقیمانده گوشت می‌شوند و به مرور زمان گوشت شکار سخت و بدبو می‌شود. در آخر هم تعداد زیادی پرنده و معمولا لاشخور به تکه‌های باقیمانده حمله می‌کنند و قسمت‌های غیرقابل هضم را می‌بلعند.
کنده شدن زمین: بعضی از حیوانات برای پیدا کردن حشرات و کرم‌ها زمین را می‌کنند، در گل و لای می‌غلتند و در ریشه درختان و زیر خاک شکارشان را جست‌وجو می‌کنند. اگر چنین نشانه‌هایی دیدید، احتمالا یک گراز در نزدیکی‌تان است.
صداها و بوها: موقع طبیعت‌گردی حواستان به انواع صداها و بوهایی که احساس می‌کنید، باشد. وقتی هوا سرد باشد می‌توانید نفس حیوانات بزرگ را مثل یک ابر غلیظ از دور ببینید.
پیدا کردن لانه: مخفیگاه و خانه حیوانات را می‌توانید به آسانی از روی رد فضولات آنها پیدا کنید. در مورد پستانداران هم ردپاها را بگیرید تا لانه را پیدا کنید.
پناهگاه بسازیم
اگر چادر همراهتان نبرده‌اید، می‌توانید با استفاده از امکانات طبیعی برای خودتان پناهگاه بسازید. فقط کمی ابتکار و خلاقیت لازم است و دانستن چند نکته:
محلی را انتخاب کنید که خودش به‌طور طبیعی یک پناهگاه است. پناهگاه باید دور از باد و در صورت امکان پشت به باد باشد، فضای کافی برای خوابیدن داشته باشد و از شما در مقابل خطرات طبیعی و حیوانات محافظت کند. دقت کنید که گیاهان سمی، مار، حشرات، عقرب، مورچه‌های گزنده، پیچک‌های سمی و ساس آنجا نباشند.
از مناطق خطر دور شوید؛ مثل بستر رودخانه‌های خشک، جاهایی که احتمال جاری شدن سیل یا ریزش سنگ وجود دارد، صخره‌ها، دره‌های تنگ و عمیق و زمین‌های پست.
به دنبال یک غار بگردید، ولی ابتدا در فاصله مناسبی از ورودی آن بایستید و ببینید حیوانات آنجا نباشند یا سازه غار فرونریخته باشد.
با هر وسیله‌ای که دارید یک سایه ایجاد کنید. پانچوی‌تان را به یک سنگ بزرگ یا کومه‌ای از شن تکیه دهید و با یک وسیله سنگین آن را در جای خود ثابت کنید، البته این پناهگاه در برابر طوفان ایمن نیست.
می‌توانید با قلوه‌سنگ و خاروخاشاک یک کلبه درست کنید. سر یک شاخه بلند یا دسته بلند چیزی را به کُنده درخت تکیه دهید و یک مثلث سه‌گوش به عنوان پایه کلبه درست کنید. بهتر است ارتفاع مثلث به اندازه قد شما باشد. شاخه‌های بلند را به شکل چادر بالای دسته قرار دهید. شاخه‌های کوچکتر و علف‌های هرز را در عرض کلبه (از یک طرف به طرف دیگر آن) قرار دهید. خاروخاشاکی مثل برگ‌های سوزنی کاج، گیاهان هرزه و برگ‌ها را داخل شاخه‌های کوچکتر طوری قرار دهید که به اندازه یک اینچ (2ونیم سانتیمتر) ضخامت داشته باشد. در پایان برای ثابت نگه‌داشتن کلبه چند شاخه بالای آن قرار دهید.
یکی دیگر از راه‌های ساختن جان‌پناه حفر زمین یا برف است. هر چقدر زمین سفت‌تر باشد، پناهگاه شما محکم‌تر خواهد بود. روی زمین یا برف یک مستطیل به اندازه خودتان بکَنید. اگر گودال خیلی بزرگ باشد، نمی‌تواند گرمای بدنتان را نگه دارد. به اندازه چهار فوت (یک متر و 20 سانتیمتر) زمین را حفر کنید. گودال را با شاخه‌های درخت، یک تکه برزنت، یک تکه آهن قراضه یا هر چه که در اطراف می‌بینید که به درد این کار می‌خورد، بپوشانید. قبل از داخل شدن، یک حفره در سقف برای تنفس ایجاد کنید.
جهت‌یابی بدون قطب‌نما
اینجا چند روش جهت‌یابی در روز را مرور می‌کنیم.
جهت‌یابی با حركت ظاهري خورشيد
قطعه چوبي را مطابق شكل به‌صورت عمودي روي زمين قرار دهید. (می‌توانید از تیر برق، گل یا درخت هم استفاده کنید.)
سايه سر چوب را با تكه سنگ يا وسیله دیگری علامت‌گذاري کنید.
بعد از يك ربع ساعت محل جدید سايه سر چوب را هم روی زمین علامت‌گذاري کنید.
اين دو نقطه را با یک خط به يكديگر وصل کنید و امتداد دهید. جهت حرکت سایه و امتداد این خط از مغرب به طرف مشرق است. اگر به هر نقطه از اين خط، عمودی رسم كنيم امتداد شمال و جنوب به دست مي‌آيد. به عبارت ديگر، اگر پاي چپ را روي علامت اول و پاي راست را روي علامت دوم قرار دهید، روبه‌روی‌تان شمال و پشت‌تان جنوب است.
پیدا کردن جهات با ساعت عقربه‌اي
ساعت را با وقت محلي تنظيم کنید و به گونه‌ای نگه دارید که سايه عقربه ساعت‌شمار (كه به طرف خورشيد گرفته شده) زير خودش قرار بگيرد .
برای زاويه‌اي که عقربه ساعت با عدد 12 مي‌سازد، یک نیمساز رسم کنید.
نيمساز جهت جنوب را نشان مي‌دهد. البته اگر در نیمکره جنوبی باشید، این نيمساز رو به شمال است. اگر ساعت کامپیوتری داشته باشید و وقت را بدانید، می‌توانید با دو عدد چوب كوتاه و بلند یک ساعت بسازید و همین کار را انجام دهید. در واقع با ساختن ساعت آفتابی اگر زمان را بدانید، می‌توانید جهت را مشخص و با دانستن جهت، وقت را تعیین کنید.