شهروند| سیل یکی از شایع‌ترین حوادث طبیعی در ایران و بسیاری از کشورهای جهان است. آثار و عواقب ناشی از سیل ممکن است فقط ناحیه‌ای (مثلا محله یا شهری) را دربربگیرد، اما این امکان نیز وجود دارد که سیل تمامی حوزه یک رودخانه (از جمله چند استان) را همزمان با هم درگیر کند. با این حال، تمام سیل‌ها شبیه به هم نیستند. در برخی موارد، سیل حاصل فرآیندی تدریجی بوده و ممکن است در یک بازه زمانی چند روزه روی بدهد. اما سیل‌های برق‌آسا یا ناگهانی بدون هیچ علایم قابل مشاهده‌ای از بارش باران ممکن است (مثلا در عرض چند دقیقه) روی بدهد. این نوع سیل ناگهانی معمولا خطرناک بوده و به صورت ستونی خروشان از آب به همراه صخره‌های سنگی، گل‌ولای و سایر خاروخاشاک‌های موجود در مسیر، خود را نشان می‌دهد. سیل به علت ترک‌خوردگی یا شکاف در دیواره یک آب‌بند یا لنگرگاه نیز ایجاد می‌شود، این نوع سیل هم می‌تواند بسیار مخرب باشد. شکستن سد نیز موجب سیل می‌شود که آثار و عواقبی نظیر سیل برق‌آسا به وجود خواهد آورد.
همواره باید خطر وقوع سیل را در هر جایی در نظر داشت، اما این خطر در نواحی پست و در کناره آبگذرها و در نزدیکی سدها به مراتب بیشتر است، حتی یک آبگذر کوچک، دره‌ها، جوی‌های آب، بسترهای خشک و نواحی پست که در شرایط جوی خشک بی‌خطر به نظر می‌رسد، ممکن است محلی برای وقوع سیل باشد. هیچ استانی در ایران از خطر سیل مصون نیست.
چه باید کرد؟
فرض کنید شما از استانی به استانی دیگر کوچ کرده‌اید، از آن‌جایی که در محل سکونت قبلی، زلزله خطری جدی بوده است، همواره قدری مواد خوراکی، آب و سایر ملزومات اضافی در خانه نگهداری کرده و بیمه زمین‌لرزه هم تهیه کرده بودید، زیرا همیشه خطر وقوع آن وجود داشته است. با توجه به گفته همسایگان، در محل سکونت فعلی به این نتیجه می‌رسید که دیگر نیازی به چنین آمادگی وجود ندارد، زیرا براساس گفته این افراد، خطر جدی در این استان فقدان آب به علت خشکسالی است. موضوع تهیه بیمه‌نامه سیل را از ادارات محل زندگی جویا می‌شوید تا از خطر خسارات ناشی از آن در امان باشید. به نظر می‌رسد که با توجه به تپه‌های خشک، دره‌های عمیق و دشت‌های بایر در این استان نیازی به بیمه‌نامه مربوط به سیل نداشته باشید.
آیا در چنین وضعی خطر سیل وجود دارد؟ یا آن‌که این خطر فقط متوجه نواحی دیگر است؟
آیا نیازی هست که برنامه مقابله با حوادث را تدوین کرده و کیف نجات را تدارک دید؟
آیا نیازی هست که بیمه‌نامه سیل تهیه شود؟
با توجه به سیل‌خیزبودن تمام استان‌های ایران، پاسخ این سه سوال مثبت است.
اقدامات حفاظتی و مراقبتی
از ساخت‌وساز در حریم سیل خودداری شود.
در صورت احتمال وقوع سیل باید محل استقرار آب‌گرمکن‌ها، پنل برق و موتورخانه از سطح زمین ارتفاع داده شود.
برای جلوگیری از برگشت آب سیل به داخل فاضلاب محل سکونت، لازم است در محل زانویی توالت، «دریچه اطمینان» نصب شود.
برای ممانعت از ورود سیل به درون خانه بهتر است اطراف آن دیوارکشی شود.
دیوار پایه‌های ساختمان محل سکونت را باید با مصالح مناسب پوشاند تا مانع از نفوذ آب شود.
برای کسب اطلاعات در مورد سیل لازم است به اخبار رادیو یا تلویزیون گوش داد.
هر لحظه ممکن است سیل برق‌آسا روی بدهد. در چنین وضعی باید فورا به نواحی مرتفع پناه برده و منتظر دستور مسئولان شد. همواره باید به وضع جویبارها، آبگذرها و دره‌ها توجه شود، زیرا سیل برق‌آسا در این محل‌ها به‌طور ناگهانی و بدون علایم هشدار قبلی جاری می‌شود.
قبل از ترک خانه، از امنیت آن باید مطمئن شد. درصورت امکان، وسایل موجود در حیاط خانه را باید به درون خانه برد. بهتر است اسباب و اثاثیه مهم به طبقه بالای خانه منتقل شوند.
دریچه اصلی آب و ورودی گاز بسته شوند. وسایل برقی از جریان برق کشیده شوند. در صورت خیس بودن یا در آب قرار گرفتن باید به پریزهای برق دست نزد.
در آبی که جریان دارد، نباید حرکت کرد. ۱۵سانتی‌متر آب درحال حرکت می‌تواند تعادل انسان را برهم‌زند. در صورت اجبار به حرکت در آب باید از جایی حرکت کرد که آب ساکن است. برای اطمینان از حرکت در آب و پی بردن به استحکام مسیر بهتر است از چوب دستی استفاده شود.
حدود ۱۵سانتی‌متر آب با کف اغلب خودروهای سواری تماس پیدا کرده و ممکن است موجب از دست رفتن کنترل و واژگون‌شدن آنها شود.
حدود ۳۰ سانتی‌متر آب موجب شناورشدن اغلب خودروها خواهد شد.
حدود ۶۰ سانتی‌متر آب می‌تواند انواع خودروها را با خود ببرد.
می‌توان از طریق رادیو و سایر رسانه‌های جمعی، اطلاعاتی راجع به مکان‌های دسترسی به آب سالم و بهداشتی به دست آورد.
از نوشیدن آب سیل خودداری شود. آب شرب ممکن است با نفت، گازوییل و فاضلاب آمیخته و آلوده شود. علاوه بر این، آب ممکن است به جریان برق اتصال پیدا کرده و خطرساز شود، بنابراین نباید با آن تماس پیدا کرد.
از آب‌های درحال حرکت باید دوری شود.
باید مراقب مناطقی بود که آب سیل در آن‌جا جمع شده است، زیرا احتمال دارد که جاده به علت وزن حتی یک خودرو دچار نشست شود.
نباید سیم‌‌های سقوط‌کرده برق را لمس کرد. موضوع باید فورا به اداره برق اطلاع داده شود.
فقط زمانی باید به خانه برگشت که مقامات مسئول اعلام بی‌خطری کرده باشند.
اگر ساختمانی در محاصره سیلاب قرار گرفته باشد، نباید به آن‌جا برگشت.
هنگام برگشت به داخل خانه، احتیاط کامل رعایت شود. ممکن است در هر جایی از ساختمان (مخصوصا فونداسیون آن) خللی ایجاد شده باشد.
در نخستین فرصت باید امکانات آسیبدیده ساختمان تعمیر شود. سیستم آسیبدیده فاضلاب برای سلامتی بسیار خطرناک است.
هر چیزی را که با آب تماس پیدا کرده است، باید تمیز و ضدعفونی کرد. گل‌ولای ناشی از سیلاب می‌تواند حاوی فاضلاب و مواد شیمیایی خطرناک باشد.
می‌توان از سازمان‌های بیمه‌گر اقدام به تهیه بیمه‌نامه سیل کرد. اغلب این سازمان‌ها در مناطق شهری شعبه دارند.
خود را به نزدیکترین محل امدادرسانی هلال‌احمر یا سایر مراکز امدادرسانی برسانید. غذا، البسه و سایر کمک‌های اولیه در آن‌جا موجود است.
برای اطمینان از سالم بودن آب آشامیدنی حتما به گزارش اخبار محلی توجه کنید و آب آشامیدنی را قبل از مصرف بجوشانید. از سیلاب دور شوید، زیرا این آب ممکن است با روغن، گازوییل یا فاضلاب آلوده شده باشد یا احتمال دارد در اثر تماس با خطوط نیروی برق زیرزمینی، جریان برق پیدا کرده باشد.
از آب در جریان فاصله بگیرید.
به مناطقی که سیلاب عقب‌‌نشینی کرده است، توجه کنید، زیرا استحکام خیابان‌ها و جاده‌ها ممکن است به‌خاطر جریان سیل ضعیف شده باشد که در این صورت ممکن است در اثر وزن خودرو فرو برود.
از خطوط فشار قوی دوری کنید.
زمانی به خانه بازگردید که مسئولان وضع را امن اعلام کنند.
از ساختمان‌هایی که اطرافش را آب احاطه کرده است، دور شوید.
هنگام ورود به منزل کاملا احتیاط کنید، ممکن است پی‌های ساختمان آسیبدیده باشد، ولی در ابتدا خرابی دیده نشود و ظاهر خانه سالم به نظر بیاید.
سعی کنید در طول روز به منزل برگردید تا استفاده از وسایل روشنایی لازم نباشد.
چنانچه مجبور هستید شبانه به خانه برگردید، خیلی محتاط باشید. از فانوس، مشعل و کبریت برای روشن‌کردن ساختمان استفاده نکنید. چراغ‌قوه را نیز قبل از ورود به ساختمان روشن کنید.
از غذاهای کنسروشده استفاده کنید.
لوازم برقی را قبل از استفاده کنترل و خشک کنید.
آب‌های جمع‌شده برای گودال‌ها شرایط مناسبی را برای رشد حشرات به‌خصوص پشه‌ها ایجاد خواهد کرد، بنابراین از توری در محل اقامت خود استفاده کنید و پوشاک آستین بلند و چکمه‌های ساق‌بلند بپوشید.
چون سیل باعث خارج شدن مارها از لانه‌های خود می‌شود، بعد از سیل مراقب مارگزیدگی باشید.
پس از سیل احتمال شیوع بیماری‌های عفونی مانند عفونت‌های دستگاه گوارش ازجمله هپاتیت، وبا، حصبه و... وجود دارد که باید مراقبت‌های لازم بهداشت فردی و عمومی به‌عمل آید.
اگر مخزن توالت، کاسه توالت، تصفیه‌خانه و تاسیساتی مانند آن آسیبدیده است، در صورت امکان آن را تعمیر کنید. سیستم‌های زهکشی در صورت آسیب‌دیدن، سلامتی و بهداشت افراد را به مخاطره می‌اندازد.
هر چیز خیس و مرطوب را تمیز و ضدعفونی کنید، زیرا گل‌ولای باقی‌مانده از سیلاب، حاوی مواد شیمیایی و فاضلابی است.