خروج آمریکا از برجام و پس از آن آغاز دور جدیدی از تحریم‌ها، عاملی بود تا ایران در تاریخ ۲۵ تیر ۹۷ به دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه هلند از ایالات متحده آمریکا شکایت کند. ایران نسبت به نقض مفاد عهدنامه ۱۹۵۵ مودت-روابط اقتصادی و حقوق کنسولی میان دو کشور- نزد دیوان بین‌المللی دادگستری به‌عنوان رکن اصلی قضائی سازمان ملل متحد شکایت برد و پس از آن هم در شهریورماه چهار جلسه استماع توسط این دادگاه برگزار شد تا نمایندگان هر دو کشور در آن به بیان ادله‌شان بپردازند و حالا پس از گذشت حدود یک ماه از برگزاری این جلسات، روز گذشته دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه قرار موقتی را صادر کرد که بر اساس آن آمریکا با توجه به تعهداتش ذیل پیمان مودت، باید به نحوی مقتضی هر مانع برآمده از دستور ۸ می ۲۰۱۸ بر صادرات آزاد دارو و تجهیزات پزشکی، محصولات کشاورزی و قطعات و تجهیزات یدکی هواپیماهای مسافرتی از جمله تعمیرات و گارانتی و بازرسی لازم برای ایمنی هوانوردی را رفع کند و در صدور مجوز مبادلات مالی و انتقال پول مرتبط با اقلام فوق‌الذکر نباید هیچ مانعی ایجاد شود. طرفین باید از هر اقدامی که مناقشه را تشدید کند یا دامنه آن را گسترش دهد و حل مناقشه را دشوارتر کند، خودداری کنند. این در حالی است که تدابیر فوق‌الذکر موقت است و تا زمان حصول رأی نهایی دیوان، برای طرفین الزام‌آور خواهند بود.
قضات دادگاه معتقدند که آمریکا باید مجوزهای لازم و راهکارهای مالی را برای تامین کالاهای ذکر شده ارایه دهد. دادگاه لاهه علاوه بر این، از وزارت خزانه‌داری آمریکا خواست تا این مسائل شامل دارو، تجهیزات درمانی و حمل و نقل هوایی ایران را که منجر به خسارات غیر قابل جبران و خطراتی برای شهروندان ایرانی می‌شود در نظر بگیرد؛ چرا که تصمیمات ایالات متحده خطری را متوجه شهروندان ایران می‌کند که غیر قابل جبران خواهد بود.
حقانیت ایران ثابت شد
پس از صدور این قرار موقت، وزارت امور خارجه کشورمان بیانیه‌ای منتشر کرد و در آن نوشت: «جمهوری اسلامی ایران با استقبال از تصمیم دیوان بین‌المللی دادگستری به‌عنوان رکن اصلی قضائی سازمان ملل متحد و صدور قرار موقت این محکمه علیه اقدام غیر قانونی دولت آمریکا در بازگرداندن تحریم‌های یک‌جانبه که با خروج این کشور از برجام صورت گرفت، تصمیم دیوان را که با اتفاق آرا اتخاذ شده است، نشانه بارز دیگری در تایید حقانیت جمهوری اسلامی ایران و غیرمشروع و ظالمانه بودن تحریم‌های آمریکا علیه مردم و شهروندان کشورمان می‌داند.» در بخش دیگری از این بیانیه آمده: «قرار صادره از سوی دیوان بین‌المللی دادگستری بار دیگر نشان داد که این دولت آمریکاست که با سیاست‌های غلط و افراطی خود و در نتیجه زیاده‌خواهی‌های خود در قبال دیگر کشورها، روزبه‌روز منزوی‌تر می‌شود و بایستی از عادت غلط و اعتیاد ناپسند خود در اعمال تحریم‌های ظالمانه و غیرقانونی علیه مردم و شهروندان دست کشیده و به عضوی مسئولیت‌پذیر و کشوری عادی در جامعه بین‌المللی تبدیل شود. در این مسیر جامعه بین‌المللی و کشورهای مستقل مسئولیت مضاعفی به عهده دارند تا این کشور را که سابقه‌ای طولانی از نقض عهد و عدم تمکین به تعهدات و الزامات بین‌المللی خود دارد، در تلاش‌های غیرقانونی‌اش ناکام گذارند.» پس از آن محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در توییتر خود نوشت: دادگاه عالی سازمان ملل حکم داد که آمریکا باید به تعهداتی که با وضع مجدد تحریم‌ها علیه مردم ایران هنگام خروج از برجام نقض کرده است، پایبند باشد. شکستی دیگر برای آمریکای معتاد به تحریم و یک پیروزی برای قانون. لازم است که جامعه بین‌الملل به‌طور متحد با یک‌جانبه‌گرایی مخرب آمریکا مقابله کند. اما ساعاتی پس از اعلام رأی دیوان بین‌المللی دادگستری در ارتباط با تحریم‌های آمریکا علیه ایران، واشنگتن بار دیگر این نهاد را فاقد صلاحیت رسیدگی به این پرونده خواند.«پت هوکسترا»، سفیر آمریکا در هلند در واکنش به رأی دیوان لاهه، در توییتر مدعی شد: «اکنون تصمیم ۲۹ صفحه‌ای دیوان لاهه را که روز ۳ اکتبر (۱۱ مهر) صادر شده دیدم. این پرونده فاقد وجاهت است و این دیوان صلاحیتی درباره آن ندارد.» با این وجود تیتر بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی متفاوت از گفته‌های هوکسترا بود. رویترز نوشت: «لاهه پیروزی را به تهران تقدیم کرد» آسوشیتدپرس هم تیترش این بود که «جنگ لاهه و آمریکا بالا می‌گیرد و الجزیره نوشت: «حکم چیزی نبود که آمریکا انتظارش را داشت.»
بُرد بزرگ
فریدون مجلسی دیپلمات سابق و کارشناس روابط بین‌الملل
قبل از هر چیز باید این مسأله را مد نظر نگاه داریم که دادگاه لاهه هنوز رأی قطعی صادر نکرده و حتی رأی به صلاحیت خودش هم نداده است. در واقع آن‌چه مطرح شده قرار موقتی است که البته در نوع خودش موفقیت ایران است. دادگاه به اتفاق آرا به این نتیجه رسیده که وضعیت غیرعادی برخلاف اصول رایج بین‌الملل در جریان است و این وضعیت می‌تواند از لحاظ حقوق انسانی به ایران صدمه بزند. قطعات هواپیما و دارو اگر نرسد سلامت انسان‌ها به خطر می‌افتد و نبود مواد غذایی و کشاورزی مسائلی نیست که به دلایل سیاسی بتوان ملت‌ها را از آن محروم کرد. به این‌ترتیب و با بررسی اولیه، قراری صادر کرده تا زمانی که دادگاه به صلاحیت خود رأی بدهد و وارد رسیدگی ماهوی به موضوع شود معاملات این اقلام محدودیت نداشته باشد و مبادله پولی و بانکی هم بدون مشکل ادامه یابد. این قرار صادر شده را هم ایران و هم آمریکا باید اجرا کنند و ضمانت اجرای آنها هم حیثیت خودشان است که باید رعایت کنند. اما عجالتا در این مرحله این رأی خوبی است و به نظرم موفقیت مردم در این است که دولت با مراجعه به دادگاه پذیرفته، مسائل بین‌المللی باید از راه بین‌المللی حل شود و این قدم بزرگی است، حتی اگر رأی نهایی با ایران موافق نباشد. به این‌ترتیب حضور در این دادگاه یادآوری می‌کند حرکات کنترل نشده تنها کار ایران را در مواجهه با اتفاقات و در صحنه‌های بین‌المللی سخت می‌کند و از این رو هم این قرار موقت بُرد بزرگی
برای ماست.