شهروند| برنامه‌ای آرمانی یا تهران توسعه‌یافته در ۱۴۰۲؛ لایحه‌ای که قرار است نحوه مدیریت پایتخت ایران در ۵سال آینده را مشخص کند و اکنون به مرحله چکش‌کاری رسیده است. آن‌طور که مدیران شهرداری و دست‌اندرکاران این برنامه می‌گویند، در تنظیم آن بسیاری از کارشناسان ایرانی نقش داشته‌اند و بارها در کمیسیون‌های مختلف شورا، بخش‌های مختلف آن بررسی شده تا به مرحله امروزی رسیده است. این توضیحات تا اندازه‌ای از تغییرات اندک این برنامه در شورا و تصویب کلیات آن حکایت دارد. برنامه ۵ساله سوم توسعه تهران، ۹۸ حکم دارد و در پایان آن، تهران آینده با مشخصات و اعداد و ارقام مشخص شده است.
ایرادهای تایپی و ویرایشی در برنامه
۸۰۰میلیون تومانی
اگرچه معاونت برنامه‌ریزی شهرداری تهران تلاش کرده که این برنامه ۲۰۶صفحه‌ای به صورتی شکیل و دقیق طراحی شود اما به نظر می‌آید این دقت‌نظر چندان هم موفق نبوده است. شاید اصلی‌ترین پرسش درباره این موضوع به همین ایرادات تایپی و ویرایشی برگردد؛ وقتی برای تهیه برنامه‌ای دست‌کم ۸۰۰میلیون تومان هزینه شده است، انتظار این است که دچار ایرادات فاحش نباشد. اگرچه ناظران و کارشناس شهری انتقادات خود به این برنامه را با میزان هزینه صورت‌گرفته برای آن، آغاز کرده‌اند اما در سوی دیگر معاونت شهرداری از ضرورت مقایسه سخن می‌گویند و معتقدند وقتی برای برنامه دوم در سال ۹۲، بیش از یک‌میلیارد و ۲۰۰ تومان هزینه شده، عدد ۸۰۰میلیون تومان برای سال ۹۷، چندان رقم بزرگی نیست.
کاهش ۵درصدی سالانه فساد
مبارزه با فساد در سیستم شهرداری‌ها مدت‌هاست که دغدغه همه مسئولان شهری است. اگرچه سکانداران زیادی با شعار مقابله با فساد کلید مدیریت پایتخت را در دست گرفتند اما بررسی‌های آماری از فساد بالا در شهرداری حکایت دارد. یکی از بخش‌های برنامه ۵ساله سوم توسعه، به همین موضوع اختصاص پیدا کرده که براساس این برنامه قرار است از سال ۹۸ تا ۱۴۰۲، سالانه شاخص فساد در شهرداری تهران ۵درصد کاهش پیدا کند. مورد دیگر اما تلاش به بهبود رتبه تهران در رتبه‌بندی‌های معتبر و بین‌المللی است؛ این بحث زمانی مهم می‌شود که بدانیم در پایتخت ایران جایی دربسیاری از رتبه‌بندی‌های مهم بین‌المللی ندارد و اگر موسسه‌ای هم به بررسی وضع تهران پرداخته، پرجمعیت‌ترین شهر ایران در خانه‌های انتهایی جدول قرار داده است. تنظیم‌کنندگان برنامه توسعه تهران، معتقدند که این شهر باید در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی و در ۵سال آینده، ۱۵ رتبه خود را بالا بکشد؛ کاری که اگرچه دشوار ولی ناممکن نیست.
با این همه نیروی مازاد چه خواهد شد؟
اگر یک بحث درباره شهرداری تهران، مورد قبول گروه‌های مختلف سیاسی و کارشناسان شهری باشد، همین نیروهای مازاد در شهرداری تهران است که البته درباره عامل و مقصر این موضوع، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. مدیران کنونی شهری، محمدباقر قالیباف؛ شهردار ۱۲ساله پایتخت را مقصر اصلی این مسأله می‌دانند و معتقدند که شهردار پیشین تهران پای افراد زیادی را به شهرداری تهران کشیده است. قالیباف اما در یکی از آخرین اظهارات خود در کسوت شهرداری تهران، این مازاد نیرو را تأیید کرد اما معتقد بود که اخراج کارکنان در شرایط کنونی جامعه کار درستی نیست. با این‌همه و براساس آمار رسمی و اظهارات مدیران شهرداری، درحال حاضر بیش از ۶۰هزار نفر در شهرداری تهران مشغول به کار هستند و بیش از ۱۰۰هزار نفر هم به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از شهرداری تهران حقوق دریافت می‌کنند و این درحالی است که مدیریت شهر تهران با حدود ۱۵هزار پرسنل هم ممکن است. پرسش اصلی نحوه برخورد با این نیروی مازاد و همچنین ایجاد سازوکاری منطقی برای جذب نخبگان در شهرداری است که این برنامه‌ای تا اندازه‌ای به آن پرداخته است. براساس این برنامه، شهرداری باید سالانه میزان استخدام نیرو از طریق فراخوان را افزایش دهد و در سال ۱۴۰۲، ۹۰درصد نیروهای ورودی به شهرداری باید از طریق فراخوان وارد شوند. تلاش به بهبود شرایط جسمی و روحی این کارکنان هم بخش دیگری از این برنامه است که به‌عنوان مثال، نرخ استرس کارکنان درحال حاضر ۴۰درصد است که در 5سال آینده به ۳۰درصد کاهش پیدا کند.
تهران همچنان بدهکار خواهد ماند؟
روزی که اصولگرایان کلید تهران را به اصلاح‌طلبان تقدیم کردند، تهران بیش از ۵۰هزار میلیارد تومان بدهکار بود و همچنان این بدهی به قوت خود باقی است. یکی از نکات برنامه سوم توسعه و به گمان بسیاری از کارشناسان شهری، آرمانی نبودن آن است. ناظران معتقدند در یک مدیریت کارآمد این برنامه قابل اجراست که شاید بتوان یکی از مشخصه‌های این آرمانی‌نبودن برنامه را در میزان بدهی‌ها دانست. برنامه ۵ ساله توسعه پایتخت ایران می‌گوید که مجموع بدهی شهرداری تهران به بودجه مصوب در سال ۱۴۰۲ باید عدد ۳ باشد؛ این عدد درحال حاضر 3.4 است که قرار است سالانه حدود یک‌دهم کاهش پیدا کند.
بزرگراه دیگر اولویت اصلی نیست
بزرگراه‌سازی در تهران، حکایت طولانی و نقد اصلی به مدیریت شهری در یک دهه گذشته است و منتقدان معتقدند که پول مالیات شهروندان، صرف کارهایی شده که در کنار غیرکارشناسی‌بودن، قابل استفاده برای همه شهروندان هم نیست. همین انتقادات باعث شده مدیران جدید شهرداری، تمرکز خود را روی موارد دیگری قرار دهند. پیش از این، «محمدعلی نجفی» شهردار پیشین تهران که عمر دوره شهرداری‌اش کوتاه بود و به دلایل شخصی از این سمت استعفا داد، به «شهروند» گفته بود که «پروژه‌های نیمه‌تمام را تکمیل خواهیم کرد، ولی دیگر بزرگراه نخواهیم ساخت.» نجفی رفت و افشانی ساکن خیابان بهشت شد و حالا اگر مدیریت او بتواند از قانون «منع بکارگیری بازنشستگان» جان سالم به در ببرد، باید همین مسیر را ادامه دهد و در ۵سال آینده تنها ۷۶ کیلومتر بزرگراه بسازد که بخشی از این عدد به تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام برمی‌گردد. در کنار این موضوع، اما در برنامه سوم به مقاوم‌سازی و زیست‌پذیرکردن پروژه‌های کنونی تاکید شده است.
سهم ۳۸درصدی حمل‌ونقل عمومی
با وجود تمام شعارها مبنی‌بر لزوم استفاده از حمل‌ونقل عمومی، همچنان تهران در این شاخص فاصله فراوانی با شهرهای توسعه‌یافته دنیا دارد. برنامه ۵ساله آینده تهران می‌گویند که سالانه میزان استفاده شهروندان از مترو و اتوبوس شهری باید افزایش پیدا کند و ۲۶درصد کنونی باید ۳۸درصد برسد.
باغ‌های تهران حفاظت می‌شوند؟
حالا دیگر هر تهرانی می‌داند که مصوبه برج‌باغ‌ها، دمار از روزگار آن همه درخت و باغ تهران درآورده و عملا چیزی از باغات پایتخت ایران باقی نمانده است. همین مسأله ضرورت حفظ باغ‌های کنونی را بیشتر آشکار می‌کند و البته شورای پنجم در یکی از نخستین گام‌های خود این مصوبه را باطل اعلام کرده بود. براساس این برنامه نسبت مساحت باغات حفاظت‌شده به کل باغات شهر تهران که درحال حاضر ۳۰ هکتار است، باید در سال ۱۴۰۲، به ۲۸۰ هکتار برسد.
تهران برای توان‌یابان زیست‌پذیر خواهد شد؟
یکی از شعارهای شورای پنجم شهر تهران در بحبوحه انتخابات شورای شهر، زیست‌پذیرکردن تهران برای توان‌یابان و معلولان بوده است. برنامه پنجم توجه فراوانی به این موضوع نشان داده و حالا باید منتظر و ناظر نحوه اجرایی‌شدن آن باشیم.