| معصوم آقازاده || عضو هیأت علمی مرکز افکارسنجی(ایسپا)|
امیدواری به آینده از موضوعات مهمی است که مورد توجه جامعه‌شناسان، روانشناسان و علمای سیاست قرار دارد. جامعه‌شناسان به پیامدهای جمعی و روانشناسان به پیامدهای فردی و دانشمندان سیاسی به آثار سیاسی این پدیده می‌پردازند. امید از دیدگاه جامعه‌شناختی تمایلی روانی است که افراد را برای رسیدن به اهداف و آرمان‌های قابل دسترسی همگان به تلاش وا می‌دارد و آنان را به استقلال، حرکت به سوی آینده و تحکیم هویت اجتماعی و فردی فراهم می‌آورد. درواقع امید عبارت است از تمایلی که با انتظار وقوع مثبت همراه است یا به عبارت دیگر ارزیابی مثبت از آن‌چه فرد متمایل است و می‌خواهد که به وقوع بپیوندد1. میزان امید یا ناامیدی می‌تواند بر تعاملات بین افراد تأثیر بگذارد. این تعاملات در قالب سرمایه اجتماعی افراد مشخص می‌شود. زتومکا امیدواری و تمایل به آینده را یکی از خلقیات اجتماعی افراد دانسته و این خلقیات را در ایجاد فرهنگ اعتماد در جامعه دخیل می‌داند2.
اگر توسعه در جامعه متوازن و چندجانبه باشد، امید و نشاط در جامعه به میزان کافی وجود خواهد داشت. به عنوان مثال، کشورهای آمریکای شمالی و برخی کشورهای اروپایی که واجد بسیاری از شاخص‌های توسعه‌اند در شاخص‌هایی چون امید و شادمانی، رتبه‌های برتر را دارند. طبیعی است که در جامعه‌ای اگر قشر جوان آن، با ناامیدی دست و پنجه نرم کند، آن جامعه آینده مبهم و پسرفته‌ای در پیش خواهد داشت. البته به این ناامیدی در کتاب «فراسوی چپ و راست» 3 اشاره شده است.
مرور روندی داده‌ها در تحلیل وضعیت آینده ایران از نگاه جوانان طی یک دهه اخیر نیز قابل توجه و تأمل است. در دهه 80، پیمایشی با عنوان سرمایه اجتماعی در سال 1385 انجام شده است که قریب 44 درصد جوانان معتقد بودند وضعیت آینده جامعه بهتر خواهد شد، 31 درصد گفته‌اند بدتر خواهد شد و از نظر 24.3 درصد وضعیت آینده تغییری نخواهد کرد. با توجه به ارتباط امید به آینده با برخی ابعاد سرمایه اجتماعی، یافته‌های استنباطی در پیمایش مذکور نشان می‌دهد جوانانی که نسبت به آینده امیدوار هستند و معتقدند وضعیت جامعه بهتر خواهد شد بیشتر از سایر افراد، حاضرند برای حل مشکلات حاد اعضای خانواده و اقوام و فامیل همکاری کنند. نتایج برخی تحقیقات نیز نشان می‌دهد که هر چه احساس حمایت و انسجام اجتماعی از سوی دیگران در افراد بیشتر باشد، میزان امیدواری آنان نیز افزایش می‌یابد4.
در سال 93 طرح نظرسنجی‌ای که توسط ایسپا اجرا شده نگرش به وضعیت کشور به صورت دیگری اما با محتوای سوال پیمایش سرمایه اجتماعی مورد سنجش قرار گرفته است. طبق نتایج آن، 44 درصد جوانان معتقد بودند وضعيت کشور روز به روز بدتر مي‌شود و فقط 27 درصد معتقد بودند وضع کشور رو به بهبود است که امید به بهبود وضعیت کشور در مقایسه با سال 85، 17 درصد کاهش یافته است. نکته قابل توجه اینکه نسبت امیدواری جوانان به بهبود کشور در یکی از پیمایش‌های سال 97 به پایین‌ترین سطح می‌رسد یعنی 64.1 درصد اظهار داشته‌اند وضعیت کل کشور روز به روز بدتر می‌شود. بنابر این یافته‌ها، مشاهده می‌شود که جوانان، چندان امیدی نسبت به آینده ندارند. اگر در اواسط دهه 80، 30 درصد نسبت به آینده بدبین بودند در شرایط کنونی، این میزان تقریبا دو برابر شده است. پس از آنجا که در جامعه شاهد تبعیض، توزیع ناعادلانه درآمدها و فرصت‌ها، بی‌ثباتی اقتصادی،گرانی و تورم، فرسایش سرمایه اجتماعی بویژه بعد اعتماد نهادی، مخاطرات زیست محیطی، انواع ناهنجارهای اجتماعی و ... باشیم در چنین جامعه‌ای نمی‌توان انتظار داشت جوانان و نسل‌های آینده، یک زندگی همراه با آسایش، امید، شادمانی و احساس خوشبختی را در آینده نزدیک انتظار بکشند. نیروی جوانی که ساخت آینده کشور را باید به ایشان سپرد، با انبوهی از مسائل اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی مواجه است که به تبع این مسائل، امید خود را برای ساخت کشور و آینده خود از دست می‌دهد. از این‌رو لازم است سیاست‌گذاران با یک بازنگری کامل نسبت به سیاست‌ها و عملکرد خود، امید را به جامعه و بویژه جوانان برگردانده تا بیش از پیش جامعه شاهد ناامیدی و یأس نباشد چه این شرایط، فرآیند توسعه را در لایه‌های مختلف جامعه با اختلال مواجه می‌سازد. رصد روندی دیدگاه جوانان طی چند سال از طریق نظرسنجی‌ها و پیمایش‌ها، می‌تواند سیاست‌گذاران را در کنار اصلاح رویه‌ها، فرآیند‌ها و سیاست‌ها یاری کند.
1. (هزارجریبی و صفری شالی، 1391: 342)
2. (علیزاده اقدم، 1391: 3-192)
3. گیدنز(1383)
4. (وان لیون و همکاران، 2010)