شهروند| یک قانون جدید از راه رسیده و خیلی‌ها را خوشحال و خیلی‌ها را نگران کرده است: قانون منع بکارگیری بازنشستگان. موافقان می‌گویند این راهی است برای به کار گرفتن جوانان و رهاندن آنها از بیکاری و مخالفان می‌گویند، مگر بازنشستگان دل ندارند؟ و نمی‌شود آنها را بدون هیچ برنامه‌ای به خانه فرستاد. در این گزارش سعی کرده‌ایم بیشتر از این دغدغه‌ها بگوییم و پیشنهاد کنیم که خانواده‌های دارای فرد بازنشسته چه راه‌هایی برای بهتر کردن زندگی آنها در پیش دارند؟
بازنشستگي براي «سعيد» هيچ مفهومي ندارد چون تمام عمرش كار كرده و حالا با وجود بازنشسته‌شدن، مسافركشي مي‌كند چون بايد مخارج دو فرزندش را كه با وجود تحصيلات تكميلي بيكار‌ند، تامين كند. «برنامه‌ريزي من براي بازنشستگي كار است و كار تا گرسنه نمانيم» اما «سيروس» كه دريافتي بازنشستگي‌اش را از مخابرات مي‌گيرد، برنامه‌اي براي اين دوران ندارد. «دريافتي بازنشسته‌ها کفاف مخارج روزمره‌شان را نمي‌دهد، چطور مي‌شود برنامه‌ريزي كرد.» «زهرا» هم تمام عمرش را در آموزش‌وپرورش گذرانده و حالا دبير بازنشسته محسوب مي‌شود، اما تمام برنامه‌ريزي‌اش چند سفر كوتاه بوده و بس. «افراد در دوران بازنشستگي به درآمد بيشتري نياز دارند تا هم بتوانند مخارج بهداشتي‌شان را تامين كنند هم از آسايش حداقلي بهره ببرند، اما متاسفانه برنامه‌ريزي‌هاي اجتماعي ما به‌گونه‌اي است كه بازنشسته‌ها تنها به درآمد ماهانه خود اكتفا مي‌كنند و رفاه اجتماعي هم در بيشتر موارد براي آنها تامين نمي‌شود و شايد براي همين است كه بيشتر بازنشسته‌ها دچار افسردگي مي‌شوند.»
بحران سالمندی در جامعه
مصطفي آب‌روشن، جامعه‌شناس| فرآیند گذار از جامعه سنتی به مدرن و پدیده شهرنشینی به اشکال مختلف بر سبک زندگی جوامع گوناگون تاثیر گذاشته است. امروزه پیشرفت‌های پزشکی، اجتماعی و اقتصادی سبب افزایش امید به زندگی و کاهش مرگ‌ومیر شده و در نتیجه روزبه‌روز بر تعداد سالمندان جهان افزوده می‌شود. براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، سالمند به گروه سنی 60 سال به بالا اطلاق می‌شود. در حال حاضر حدود 600 ميليون نفر از جمعيت جهان را سالمندان تشكيل مي‌دهند كه اين رقم تا سال 2025 به يك‌ميليارد و دويست‌هزار نفر مي‌رسد. به اين ترتيب سالمندان بیش از یک‌پنجم از كل جمعيت جهان را تشکیل خواهند داد.
واکاوی، به رسمیت شناختن این دوران و شیوه مواجه‌شدن با پدیده سالمندی که در اغلب جوامع در حال پیدایش و ظهور است، به لحاظ ترکیب جمعیتی و جامعه‌شناسی دارای اهمیت فراوانی است. از دیدگاه جمعیت‌شناسی، هرگونه تغییری در ساختار جمعیت و نظام باروری، بر وضعیت سالمندی در جامعه تاثیر می‌گذارد. سالمندان در جوامع رو به توسعه عموما گروه‌های اجتماعی و جمعیتی کم و بیش پنهانی به حساب می‌آیند. یعنی در حالی که وجود خارجی دارند، ولی کمتر مورد توجه‌اند، خواسته‌های آنان به علت غیر مولد بودن، مورد اجابت قرار نمی‌گیرد و مراقبت‌های لازم نسبت به آنها کمتر به عمل می‌آید. به‌عبارتی، نیازهای سالمندان از دید برنامه‌ریزان اجتماعی پنهان می‌ماند، بنابراين از منظر آسیب‌شناسی از آنها به‌عنوان گروه‌های پنهان نام می‌برند که در ایران نیز این پدیده در حال گسترش است و باید مورد توجه مراکز تحقیقاتی، به‌ویژه متخصصان علوم انسانی، علوم پزشکی، درمانی و نظایر آن قرار گیرد.
با وجود مشکلاتی که در عصر حاضر بر جامعه سالمندی تحمیل می‌شود، هنوز هم سالمندی از لحاظ فردی و اجتماعی دارای مزایایی است. احساس کمال و پختگی، بی‌نیازی از دیگران، بردباری در برابر مشکلات، داشتن اوقات فراغت برای سیر به سوی کمال و نیز مجال رسیدگی به خود و ارزیابی خویش، از جمله مزایای فردی و حرمت و احترام، عزیز بودن در خانواده، مورد احترام بودن در میان جمع، امر و نهی‌های ارشادی، توجه مردم به او به‌عنوان منبع فکر و اندیشه و نیز مورد مشورت قرار گرفتن از جمله مزایای اجتماعی سالمندی است.
از منظری دیگر و در جامعه امروزی بازنشستگی اوقات خالی و بدون برنامه‌ای است که معمولا از عزت نفس و ارزشی که فرد برای خود قائل است، می‌کاهد. یکی از بزرگترین مشکلات سالمندان، جدایی از نقش‌های فعال و دارای اعتبار، تنهایی و احساس طردشدگی در جامعه و از سوی اعضای خانواده است، چراکه در جامعه صنعتی به‌علت پیشرفت‌های تکنولوژیکی، مهارت‌هایی که سالمندان در گذشته آموختند بی‌اعتبار تلقی یا از کارکردش کاسته شده است. درواقع این تفکر قالبی عملا قدرت ارتباط خلاقانه و چانه‌زنی را از افراد سالمند گرفته است. به‌عبارتی استقلال فرزندان موجب می‌شود که پدران و مادران سالخورده تنها بمانند و این احساس در افراد سالخورده به‌وجود می‌آید که دیگر مسئولیتی ندارند و مثمرثمر نیستند، بنابراين احساس یأس و ناامیدی، اضطراب و نگرانی، هرزرفتن و بیهوده بودن و سربار بودن از عوامل منفی و درواقع جدی‌ترین خطرهایی است كه فرد سالمند را تهدید می‌كند و ارتباط مستقیمی با در انزوا قرار گرفتن آنان از سوی اطرافیان دارد.
به‌طور قطع فرزندان در جامعه ما سالخوردگان را طرد نمی‌کنند اما این واقعیت را باید بپذیریم که تغيیر ساختار خانواده از نوع گسترده به شکل هسته‌اي و جذب زنان به بازار کار سبب مي‌شود که امکانات خانواده‌ها براي نگهداري از سالمندان بشدت کاهش يابد و باري را که خانواده قبلا به تنهايي به دوش مي‌کشيد به‌ناچار با دولت و نهادهای تامین اجتماعی تقسيم کند. اگر اين واقعيت را در کنار آسيب‌پذيري بالای افراد سالمند در برابر بيماري‌هاي جسمي و روانشناختي قرار دهيم، به سهولت می‌توانیم وضعیت بغرنج سالمندی را درک کنیم.
یکی از متغیرهای مرتبط با زندگی سالمندی، حمایت‌های اجتماعی است. فرزندان باید آگاهی داشته باشند که حمایت خانوادگی اثر مستقیمی بر کاهش افسردگی، اضطراب و شکایات جسمانی دارد و افراد سالخورده در صورت تجربه حادثه ناگوار در مقابل بیماری، کمتر احساس آسیب‌پذیری می‌کنند، بنابراين مورد مشورت قرار دادن و سهیم كردن آنان در برنامه‌ریزی‌های مربوط به خانواده اهمیت بسزایی در کاهش آلام سالخوردگان دارد.
ارتباطات اجتماعی و دوستانه برای سالمندان بسیار مفید و لذت‌بخش است، چراکه سالمندان در کنار همسالان خود احساس راحتی می‌کنند. آنان با یادآوری خاطرات گذشته و همدلی مشترک از آلام خویش می‌کاهند؛ درواقع این تعاملات مهرورزانه، پیوندهای عمیقی را بین آنان به‌وجود می‌آورد و به کیفیت زندگی سالمندی کمک می‌کند.
بهشت بازنشستگان
مالزي از آن دست كشورهايي است كه حمايت‌هاي خوبي از بازنشستگان دارد و بازنشستگان مي‌توانند با خيالي آسوده از رفاه و آرامش اين دوران بهره ببرند. يكي ديگر از مزاياي مالزي براي بازنشستگان خانه‌هاي ارزان‌قيمت براي اجاره است، مراكز خوب هم يكي از سرگرمي‌هاي بازنشستگان زن در اين كشور است. دولت نيكاراگوئه هم قوانيني را براي حمايت از بازنشستگان مدنظر قرار داده تا اين قشر از جامعه دوران بازنشستگي را با خيالي آسوده پشت‌سر بگذارند. هزينه‌هاي پايين زندگي در نيكاراگوئه و طبيعت زيباي آن هم اين كشور را مناسب براي دوران بازنشستگي كرده است. سالمندان زیادی از سراسر جهان، پرتغال را به دلیل آب‌وهوای گرم و فرصت‌های اقامتی آن انتخاب می‌کنند. این کشور که یکی از امن‌ترین کشورهای جهان است، به دلیل ارزان‌بودن خود معروف است و یک زوج بازنشسته می‌توانند امیدوار باشند با حقوقی معادل ۱۵۰۰دلار در ماه زندگی مناسبی داشته و از امکانات درمانی خوبی بهره‌مند شوند. كاستاريكا هم به واسطه آب‌وهواي ملايم و حمايت‌هاي مناسب از بازنشستگان گزينه خوبي براي قشر بازنشسته است. حمايت‌هاي دولت كاستاريكا از بازنشستگان شامل حال بازنشستگان خارجي هم مي‌شود. در اين كشور مي‌توان با حقوق بازنشستگی معادل ۱۰۰۰دلار از کیفیت زندگی بالایی بهره‌مند شد. در کلمبیا می‌توانید خدمات باکیفیت را در ازای هزینه کمی دریافت کنید که این موضوع طرفداران خود را در میان بازنشستگان پیدا می‌کند. جالب است بدانید که با ماهی ۱۷۰۰ تا ۲۲۰۰ دلار می‌توانید یک آپارتمان بسیار شیک اجاره کنید، از تمیزی خدماتش لذت ببرید و همچنین با باقی‌مانده پول، هزینه خورد و خوراک و تفریح خود را بپردازید. قسمت جالب‌تر آنجاست که کلمبیا با وجود آنکه در تمام طول سال آب‌وهوای فوق‌العاده‌ای دارد و در نتیجه مقصد مناسبی برای سفر است، اما هزینه‌های برق، آب و تفریح پایینی دارد.
برنامه‌هاي ايده‌آل بازنشستگي
بازنشستگي به معناي پايان نيست و بعد از 60سالگي هنوز فرصت زندگي براي‌تان وجود دارد، پس براي بازنشستگي‌تان برنامه‌ريزي كنيد، چون در غير اين‌صورت بايد دوران شيرين پس از بازنشستگي را با افسردگي سپري كند. بازنشستگي به معناي پايان كار و در انتظار مرگ نشستن نيست. نبايد با آمدن حكم بازنشستگي اين فكر به ذهن‌تان خطور كند كه من همه كارهايم را انجام داده‌ام؛ هنوز کارهای زیادی وجود دارد که شما می‌توانید آنها را انجام دهید. دوران بازنشستگي مي‌تواند براي شما شروع سبك جديدي از زندگي باشد.
كار نيمه‌وقت را امتحان كنيد
سال‌هاي طولاني‌اي را كار كرده‌ايد و صبح زود از خانه بيرون زده‌ايد و تنها آخر هفته‌ها را براي استراحت داشته‌ايد، البته اگر مشكلي پيش نمي‌آمد، اما حالا كه بازنشسته شده‌ايد، مي‌توانيد صبح تا بعدازظهر را در كاري سبك و متنوع از كاري كه سال‌ها انجام داده‌ايد، سرگرم باشيد تا هم از وجهه اجتماعي‌تان كاسته نشود هم منبع درآمدي داشته باشيد.
ورزش، كسب علم و هنر
مطمئن باشيد هيچ‌وقت براي شروع دير نيست. دوران بازنشستگي مساوي است با وقت براي كارهايي كه تمام عمر نتوانسته‌ايد انجام دهيد. در دوران كار بيشتر ما دچار روزمرگي مي‌شويم و از بسياري از كارهاي مورد علاقه‌مان مي‌گذريم يا وقت نداريم به آنها بپردازيم. حالا چیزی که زیاد دارید وقت است؛ ورزش کنید، به کلاس‌های ورزشی بروید و یک رشته خاص را حرفه‌ای یاد بگیرید و در همان باشگاه مربی شوید.
سعی کنید دیگران را از تجربیات‌تان بهره‌مند کنید
چه علم یا هنری دارید؟ به سرای محلات بروید و با مسئول آنجا صحبت کنید و کلاس‌هایی که مد نظرتان است را برقرار کنید یا می‌دانید مراکز خیریه چقدر به نیروی کارکشته‌ای مثل شما احتیاج دارند؟ هر جایی که می‌توانید مفید باشید را از دست ندهید و در آنجا مشغول شوید.
توانايي‌هايتان را در نظر بگيريد
برنامه‌ريزي براي دوران‌هاي مختلف يكي از ويژگي‌هايي است كه اغلب افراد از آن پيروي مي‌كنند، اما متاسفانه گاهي اين برنامه‌ريزي‌ها با شرايط و توانايي‌هاي ما همخواني ندارند و باعث مي‌شود ناكامي در آنها روحيه و اعتمادبه‌نفس‌مان را خدشه‌دار كند و كيفيت زندگيمان در دوران بازنشستگي دستخوش ناملايماتي شود. كارشناسان معتقدند که اگر افراد با توجه به توانایی‌ها و امکاناتشان برای دوران زندگی و بازنشستگی‌شان برنامه‌ریزی کنند، با هر موفقیت و بالا رفتن از پله‌های ترقی، امیدوارتر و شاداب‌تر به زندگی خود ادامه می‌دهند، بنابراین اول از امکانات و توانایی‌های خودمان مطمئن شویم، سپس برای آینده برنامه‌ریزی کنیم یا اینکه اهدافمان را طبق همین توانایی‌ها تعیین کنیم.