سهیلا روزبان- شهروند| ماجرای نحوه فروش و قیمت بنزین جدی شد و حالا گفته میشود که هفت سناریو برای قیمتگذاری بنزین مطرح شده اما گویا جدیترین گزینه، برگشت کارتهای سوخت است. هدایتالله خادمی، عضو کمیسیون انرژی مجلس، اطلاعات نسبتا دقیقی درباره سناریوهای افزایش قیمت بنزین دارد. او به «شهروند» میگوید: تقریبا 6 سناریو مردود شده و مهمترین گزینه برگشت دوباره کارتهای سوخت است.
آب معدنی 3هزار تومان، بنزین هزار تومان
«یک لیتر آب معدنی 3هزار تومان قیمت دارد و یک لیتر بنزین هزار تومان.» این مقایسه قیمت آب معدنی و بنزین در فضای مجازی حواشی و نقد و نظرات زیادی به دنبال داشت، اما ماجرای بنزین ارزان به فضای مجازی محدود نشد و نمایندگان مجلس و مدیران صنعت نفت با آمارهای مختلف تلاش کردند به رسانهها بگویند که بنزین در ایران زیادی ارزان است. حالا بنا به اعلام آژانس جهانی انرژی، ارزانترین بنزین جهان در ایران و ونزوئلا فروخته میشود و برخی مدیران نفتی میگویند چیزی حدود 20میلیون لیتر بنزین در روز قاچاق میشود.
عبدالعزیز هدایت، رئیس انجمن سازندگان تجهیزات صنعتی، به نقل از رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران درباره قاچاق بنزین دیروز به ایسنا گفت: روزانه حدود ۱۰میلیون لیتر بنزین به افغانستان قاچاق میشود که قیمت هر لیتر بنزین در ایران یکهزار تومان و در افغانستان ۶هزار تومان است. اما این پول به جای ایران به چین یا ترکیه میرود و با آن لباس استوک وارد میشود و دوباره پول آن به دلار تبدیل و از کشور خارج میشود؛ یعنی قاچاق در قاچاق که این حجم نمیتواند توسط کولبران انجام شود.
قاچاق 7هزار میلیاردتومانی بنزین
تابستان امسال مصرف بنزین رشد خیرهکنندهای را به ثبت رساند و از مرز 92میلیون لیتر در روز گذر کرد؛ این درحالی است که دولتمردان مصرف منطقی بنزین را روزانه 70میلیون لیتر میدانند و به اینترتیب معتقدند چیزی حدود 20میلیون لیتر بنزین در روز قاچاق میشود. اگر قیمت هر لیتر بنزین را یکهزار تومان در نظر بگیریم، به این ترتیب روزانه چیزی حدود 20میلیارد تومان بنزین از ایران قاچاق میشود. این به معنای قاچاق 600میلیارد تومان بنزین در ماه و خروج سالانه 7هزار و 200میلیارد تومان بنزین از مرزهای ایران است.
سناریوهای بنزین چه بوده است؟
زمزمههای افزایش قیمت بنزین در شرایطی مطرح شد که بیژن زنگنه اعلام کرده بود قانون بودجه 97 این اجازه را به دولت داده است که قیمت سوخت را افزایش دهد، اما فعلا برنامهای برای آن وجود ندارد. هدایتالله خادمی، عضو کمیسیون انرژی مجلس هم به «شهروند» میگوید: دولت هنوز هیچ برنامه مشخصی را در رابطه با نحوه افزایش قیمت سوخت به مجلس ارایه نکرده اما دو نرخ شدن و سهمیهبندی سوخت بهترین گزینههای پیش روی دولت برای مدیریت مصرف بنزین و جلوگیری از قاچاق سوخت است.
او درباره هفت سناریوی مطرحشده درباره قیمت بنزین به «شهروند» توضیح میدهد: کوپنیکردن بنزین، بازگشت کارت سوخت و گرانکردن بنزین برای ثروتمندان از مهمترین این سناریوها بوده است که از بین این گزینهها بازگشت کارت سوخت و سهمیهبندی سوخت محتملترین گزینههایی است که ممکن است امسال اجرایی شود.
بازگشت احتمالی سهمیه 60 لیتری
«دولت تصمیم ندارد تا فشاری به مردم و مصرفکنندگان وارد شود، چراکه قدرت خرید مردم در اثر افزایش نرخ ارز در ماههای اخیر افت داشته و اصلاح قیمت حاملهای انرژی متناسب با قیمت فوب خلیجفارس براساس قانون هدفمندی یارانهها، بدون درنظرگرفتن مشکلات معیشتی مردم، هزینه خواهد داشت.» این عضو کمیسیون انرژی مجلس دهم میگوید: با اختصاص 60 لیتر سهمیه ماهانه برای افراد معمولی و سهمیه ویژه برای تاکسیها و آژانسها میتوان جلوی بار تورمی افزایش قیمت بنزین را گرفت. به گفته او، بنزین سهمیهای کماکان باید به قیمت هزار تومان عرضه شود و کسانی که میخواهند بیش از سهمیه خود مصرف کنند، به ازای هر لیتر مصرف بنزین 1500 تومان پرداخت کنند.
نمیتوانیم ثروتمندان را شناسایی کنیم
اما یکی دیگر از سناریوهای احتمالی افزایش قیمت بنزین، حذف سهمیه دهک بالای درآمدی جامعه است، به این ترتیب که دهکهای ضعیف و کمدرآمد جامعه بنزین را همچنان به قیمت هزار تومان خریداری کرده، اما اقشار مرفه جامعه بنزین را به قیمت بالای 1500 تومان استفاده کنند. البته اجراییشدن این سناریو هم مشکلات خود را دارد. آنگونه که عضو کمیسیون انرژی مجلس میگوید: بعد از گذشت سالها از اجرای نخست هدفمندسازی یارانه به دلیل نبود جامعه آماری حدود 80میلیون نفر یارانهبگیر در ایران وجود دارد. در چنین شرایطی چطور میتوانیم بنزین دهکهای بالای درآمدی را گران کنیم.
کوپن بنزین گداپروری است
هرچند بیژن زنگنه، وزیر نفت پیشتر اعلام کرده بود که دولت برنامهای برای دو نرخی کردن بنزین ندارد، اما دو روز پیش بود که یک مقام ارشد دولتی از مطرحشدن 7 سناریو برای گرانی سوخت در کشور خبر داده بود. هرچند بهارستاننشینها میگویند هنوز هیچ برنامه مشخصی در رابطه با نحوه افزایش قیمت بنزین به آنها ارایه نشده، اما این مقام ارشد دولتی که دو نرخی شدن بنزین را قطعی میدانست، از احتمال اختصاص کوپن بنزین به افرادی که خودرو ندارند، سخن گفته بود. به گفته او در این سناریو هدف این است که مثلا روزانه یک تا دو لیتر بنزین سهمیهای داده شود و اگر مصرف نکردند، به قیمت فوب خلیجفارس از آنها خریداری شود. سناریویی که به اذعان هدایتالله خادمی قابلیت اجراشدن ندارد. او که اختصاص کوپن بنزین را نوعی گداپروری میداند، گفت: از یک طرف بر حذف پرداخت یارانه نقدی تاکید میکنید و از طرف دیگر به مردم پول بنزین پرداخت میکنید.
تجربههاي گذشته
هر چند بنزين يكي از فرآوردههاي نفتي است كه شايد كمتر نقشي در اقتصاد بازي كند، اما در كشور ما و در سنوات گذشته توانسته است در هر نوع تصميمگيري در اين حوزه دماسنج اقتصاد را حركت دهد. شايد يكي از دلايلي كه اين روزها مسئولان نفتي كشور براي تصميمگيري مديريت مصرف بنزين دست به عصاتر از قبل حركت ميكنند، تكيه بر تجربههاي گذشته دارد که موجب شده پيش از اعلام رسمي هر تصميمي براي اين بخش ابتدا ميزان تاثيرپذيري اقتصاد از تصميم نفتي دولت سنجيده شود. در سالهاي گذشته و زماني كه مصرف بنزين در كشور ركوردزنيهاي كوتاهمدتي را ثبت ميكرد و دولت مجبور بود براي ركوردزني مصرف يارانه بيشتري را هزينه كند، نخستين تصميم نفتي بعد از وقفهاي طولاني دوباره به اجرا گذاشته شد و افزايش ١٥ درصدي قيمت سالانه بنزين كه از دولت ششم آغاز شده و در اواخر دولت هشتم با دستور مجلسيها متوقف شده بود، به يكباره با اجراي هدفمندي يارانهها به شكلي جديد آغاز شد. دولت وقت با توزيع كارتهاي سوخت و سهميهبندي بنزين تصميم گرفت مصرف را بهينه كرده و با در اختيارگيري ميزان مصرف به صورت شفاف گامهاي بعدي مديريت اين فرآورده نفتي را فراهم كند. تصميمي كه اگرچه اجراي آن فراز و فرودهاي زيادي داشت و بنا به گفته عدهاي موفق نبود، اما توانست براي وزارت نفت و شركت پخش فرآوردههاي نفتي، دادههاي اطلاعاتي از ميزان دقيق مصرف در استانها و شهرهاي مختلف را فراهم كند. هر چند اين اقدام در اجرا كاستيهاي زيادي را به همراه داشت، اما حداقل قيمت بنزين را به فوب خليجفارس نزديك كرد و سهميهبنديها هم توانست كمي مصرف را مديريت كند. اين روال از خرداد ماه سال ٩٤ و پس از اينكه قيمت بنزين معمولي در سطح هزار تومان ثابت ماند و بنزين سوپر نيز با قيمت هزار و ٣٠٠ تومان عرضه شد، تغييري نكرد. رويهاي كه با كنار گذاشتن كارتهاي سوخت راكبان موجب شد مديريت مصرف به يكباره رها شده و مصرف دوباره روال افزايشي خود را در پي بگيرد. شرايطي كه حداقل رشد ١٠درصدي را به صورت سالانه براي بنزين رقم زده است و شرايط فعلي حتي افزايش همين رشد دو رقمي را نيز پيشبيني ميكند. البته پيش از اين و در روزهايي كه بودجه سال ٩٧ در سازمان مديريت و برنامهريزي تدوين ميشد، برخي اخبار از افزايش قيمت بنزين به ١٥٠٠ تومان خبر دادند و اين رشد قيمت را نيز دليلي بر كنترل مصرف و كاهش يارانه پرداختي دولت خواندند، اما با مخالفت نمايندگان مجلس شوراي اسلامي اين افزايش قيمت روي نداد و قيمت بنزين همچنان در حد همان هزار تومان براي بنزين معمولي و هزار و ٣٠٠ تومان براي قيمت بنزين سوپر حفظ شد.