آیت وکیلیان| روز گذشته دور جدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران با فرمان اجرایی دونالد ترامپ رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا آغاز شد؛ تحریم‌هایی که گفته می‌شود، صنعت «نفت و گاز» ایران را هدف قرار خواهد داد. در ماه‌های گذشته، آمریکایی‌ها تلاش زیادی انجام دادند تا نشان دهند تحریم‌ها می‌تواند اثرات قابل توجهی بر اقتصاد ایران و همچنین تغییر رفتار ایران داشته باشد. بسیاری از تحلیلگران سیاسی حوزه بین‌الملل معتقدند که آمریکا بیشتر به دنبال ابعاد روانی ناشی از اعمال تحریم‌هاست تا خود تحریم‌ها. گرچه رئیس جمهوری آمریکا چندین بار این مسأله را مطرح کرده که از ابزار تحریم‌ها برای این مسأله استفاده می‌کند تا ایران را به پای میز مذاکره بکشاند. از سوی دیگر، باید دید که امکان موفقیت آمریکا در اعمال یا اثربخشی تحریم‌ها علیه ایران تا کجاست؟ با توجه به این‌که 8کشور عمده‌ای که خرید نفت ایران را برعهده داشتند، تحت معافیت از تحریم قرار گرفته‌اند، این رویداد می‌تواند به معنای حفاظی برای تحریم زدایی و بی‌اثر کردن آن تلقی شود. ناگفته نماند که جایگزینی هم برای نفت ایران در عرصه جهانی نیست و این ادله می‌تواند دست آمریکایی‌ها را برای استفاده از ابزار تحریم در حنا بگذارد. در این گزارش برآنیم تا بی‌اثر بودن تحریم‌های اعمالی از سوی آمریکا و راههای مهار آن توسط ایران را بررسی کنیم.
ایران مجرب‌ترین کشور جهان در مهار تحریم‌هاست
تجربه تحریمی ایران در ابعاد و حوزه‌های مختلف مسأله‌ای است که جهانیان با آن ناآشنا نیستند. در این محدوده زمانی که آمریکایی‌ها موضوع تحریم را در بوق و کرنا کرده‌اند، بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان برجسته آمریکایی و اروپایی نیز به این مسأله معترفند که ایران در برابر بحث تحریم جان سخت است. از سوی دیگر برخی از تحلیلگران داخلی هم به این مسأله اشاره کرده‌اند که در بحث مهار تحریم، ایران تجربه لازم را دارد. در این مورد «سید حسین موسویان»، پژوهشگر دانشگاه پرینستون در گفت‌وگویی با تارنمای خبری «میدل ایست آی» با یادآوری تاریخ طولانی تحریم‌های آمریکا گفته که «ایران مجرب‌ترین کشور جهان در مهار تحریم‌هاست.» موسویان ادامه داد:«ایران برای 40سال تحریم بوده است. فکر نمی‌کنم هیچ کشور دیگری در منطقه، این چنین تجربه و ظرفیت مقابله با تحریم‌ها را داشته باشد.» وی با تأکید بر حرکت ایران به سمت کاهش وابستگی به فروش نفت، گفت که انتظار دارد تحریم‌ها در حکم یک پیروزی برای تهران باشد.
اعطای معافیت نفتی برای کشورهای «هدف»
مانع اثربخشی تحریم‌هاست
یک کارشناس ارشد حوزه انرژی با تأکید بر این‌که خلأ نفت ایران در بلندمدت بازار جهانی نفت را دچار مشکل خواهد کرد به «شهروند» گفت: «در حال حاضر ایران روزانه 2.5میلیون بشکه نفت خام و حدود ۴۰۰هزار بشکه میعانات گازی صادر می‌کند و اگر در بدترین حالت میزان صادرات نفت و میعانات گازی ایران به صفر برسد، قیمت‌ها افزایش چشمگیری خواهد یافت.» «رضا پدیدار» با اشاره به این‌که تحریم نفتی ایران چه اثراتی بر مسأله انرژی در دنیا خواهد گذاشت، اظهار کرد: «دنیا به نفت و انرژی ایران نیاز دارد. معتقدم که راهی برای جایگزینی نفت ایران نیز وجود ندارد. تحریم نفتی ایران در گام نخست قیمت جهانی نفت را افزایش می‌دهد و در گام دوم می‌تواند زمینه یک بحران اقتصادی را برای بسیاری از کشورها ایجاد کند.» این کارشناس اقتصادی در مورد ظرفیت تولید نفت عربستان و ادعای این کشور مبنی بر پر کردن خلأ نفتی ایران در بازار جهانی گفت: «آمریکا از عربستان خواسته بود تولید خود را یک تا دو‌میلیون بشکه افزایش دهد، درحالی‌که عربستان این توانایی را ندارد.» پدیدار در پاسخ به این‌که 8 کشوری که اعلام کرده‌اند خرید نفت ایران را از سر می‌گیرند، این مسأله چه تاثیری می‌تواند در مهار تحریم داشته باشد، گفت: «معافیت این 8 کشور که به کشورهای «سنتی» یا کشورهای «هدف» معروف هستند، می‌تواند فرآیند تولید و صادرات نفت ایران را تسهیل کند. در این فرآیند همچنین می‌توان امیدوار بود که علاوه بر صنعت نفت، میعانات گازی و بخش خصوصی نیز فعالیت خود را از سر می‌گیرند.»
تحریم‌های بی اثر؛ چرا و چگونه؟
کارشناسان و تحلیلگران سیاسی و اقتصادی معتقدند که پنج دلیل برای شکست تحریم‌های آمریکا علیه ایران وجود دارد. پنج عاملی که هر کدام از آنها برای انزوای سیاسی و بین‌المللی آمریکا کافی است؛ نخست آن‌که هیچ جایگزینی برای نفت ایران در بازارهای جهانی وجود ندارد و واشنگتن ناچار به صدور معافیت‌هایی برای تداوم صادرات نفت ایران است. دوم آن‌که جنگ تجاری ترامپ با چین و تحریم‌های اقتصاد علیه روسیه، هرگونه احتمال همکاری پکن و مسکو با آمریکا را تضعیف می‌کند. سومین دلیل برای شکست تحریم‌ها آن است که زمینه برای یک تغییر تاریخی در سیستم پولی و مالی جهان ایجاد شده و چنانچه اروپا در ایجاد یک نظام مالی جداگانه برای همکاری با ایران موفق شود، به الگویی برای کشورهای جهان تبدیل خواهد شد. چهارمین دلیل، اهمیت حفظ برجام از منظر سیاسی برای اعضای این توافق و تبدیل شدن آن به ابزاری برای مقابله با یکجانبه‌گرایی آمریکا است. پنجمین دلیل هم ناکامی آمریکا در همراه کردن متحدانش همچون ژاپن و اتحادیه اروپا علیه ایران است.