یاسر نوروزی روزنامه‌نگار

اگر به شما بگویند: «به فیل فکر نکن»، اولین چیزی که به آن فکر خواهید کرد، فیل است! برای همین جملاتی نظیر «درست می‌شه»، «همه چی روبه راهه»، «طوری نیست، بهش فکر نکن» و امثال آن در شرایط اجتماعی و اقتصادی نه‌تنها راه‌حل نیستند بلکه حتی از منظر روانشناسی هم کارشناسانه به نظر نمی‌رسند. در واقع نتایج تحقیقات نشان می‌دهد موضوع کمی پیچیده‌تر است. ماجرا از این قرار است که یکی از روانشناسان اجتماعی به نام دکتر وگنر، قریب به سه‌دهه پیش تحقیقاتی را شروع کرد که همچنان هم از سوی کارشناسان بسط یافته و ادامه دارد. مبنای این مبحث تحقیقاتی جامعه‌ای آماری بود متشکل از شرکت‌کنندگانی از کشورهای مختلف. آنها باید افکار خودشان را برای دکتر وگنر بیان می‌کردند به یک شرط: این‌که به خرس سفید فکر نکنند. به محض این‌که فکر «خرس سفید» از ذهن‌شان می‌گذشت، باید زنگ جلو روی‌شان را به صدا درمی‌آوردند. نتیجه آزمایش قابل تأمل از آب درآمد، چون شرکت‌کنندگان هرکدام حداقل یک‌بار در هر دقیقه به خرس سفید فکر کردند و طبیعتا زنگ پیش‌روی‌شان را به صدا درآوردند. دکتر وگنر نتیجه را بررسی کرد و کار را تغییر داد. از جامعه آماری خود خواست تا در آزمایش بعدی همان‌طور که به خرس سفید فکر می‌کنند، درباره آن صحبت کنند. طبیعتا این‌بار شرکت‌کنندگان دفعات بیشتری زنگ را به صدا درآوردند. دکتر وگنر از این آزمایش به این نتیجه رسید که ممانعت از یک فکر چنان سخت و دشوار است که شاید حتی بتوان آن را غیرممکن دانست. وقتی به جامعه آماری می‌گوییم به چیزی فکر نکنند، امکان ندارد آنها به موضوع مربوطه فکر نکنند. این تحقیق بعدها دستمایه موضوعات مختلف دیگر قرار گرفت. این‌که چرا ما نمی‌توانیم نسبت به افکار وحشتناک، اخبار منفی و شایعات آزاردهنده بی‌تفاوت باشیم. در واقع مکانیزم ذهنی انسان طوری تعریف شده است که اگر از او بخواهند به چیزی فکر نکند، دقیقا برعکس عمل خواهد کرد. ماجرا از این قرار است که بخشی از ذهن انسان تلاش می‌کند دستور صادره را انجام دهد اما بخش دیگری از ذهن مدام چشمک می‌زند و یادآوری می‌کند که آیا انسان به آن موضوع دستورداده‌شده فکر کرده است یا نه؟! خلاصه این‌که انسان می‌خواهد به موضوع مربوطه فکر نکند اما درعین حال مدام چک می‌کند ببیند به آن موضوع فکر کرده؟ دکتر وگنر هم طی این تحقیقات می‌خواست ببیند آیا ما می‌توانیم از افکار منفی رها شویم؟ آیا می‌توانیم به ذهن‌مان دستور بدهیم که به چیزی فکر نکند؟ آیا می‌توانیم نسبت به برخی اخبار و موضوعات زندگی بی‌تفاوت باشیم و خودخواسته در مقابل آنها بایستیم؟ نتیجه تحقیقات دکتر وگنر فوق‌العاده خواندنی هستند. او بعدها بخشی از این نتایج را طی سخنرانی‌هایی در اختیار روانشناسان و پژوهشگران قرار داد؛ نتیجه‌ای که نشان می‌داد اگر از انسان بخواهند به چیزی فکر نکند، نمی‌تواند اما اگر به جای آن موضوع، موضوع دیگری را جایگزین کنند، ذهن رها از موضوع قبلی به تفکر ادامه خواهد داد. در واقع نتیجه این بود که در خلأ چیزی اتفاق نمی‌افتد. زدودن یأس نیاز به جایگزین‌هایی دارد که بدون آنها امیدواری به بار نخواهد نشست. به این جایگزین‌ها
 فکر کنیم  .