مریم شکرانی- شهروند| وقتی می‌گوییم ایران اقتصاد نفتی دارد، دقیقا یعنی چه؟! یعنی این‌که بیشتر از 90درصد چوب بستنی‌هایمان از چین وارد شود و درست زمان تحریم که حساب و کتاب‌های تجاری با خارجی‌ها به هم می‌خورد، بستنی‌های فاسدشده را دور بریزیم. یعنی این‌که پیچ... بله پیچ کمیاب شود و وقتی برای سفارش کابینت می‌روید و با قیمت‌های عجیب و غریب مواجه می‌شوید، صاف در چشم‌هایتان نگاه کنند و بگویند به خاطر دلار پیچ گران شده، چسب گران شده، میخ پیدا نمی‌شود و ... یعنی این‌که تولید آب معدنی درست در اوج تابستان و بازار فروش، تقریبا نصف شود. به چه دلیل؟ به‌دلیل این‌که خرید بطری به مشکل خورده و جالب است که شما مواد تولید بطری را از کشوری می‌خرید که نفت ندارد!
یعنی این‌که شانه تخم‌مرغ در بازار نایاب شود و مرغداران با هزاران‌میلیارد تومان سرمایه ندانند که تخم‌مرغ‌هایشان را چگونه به بازار بفرستند؟! یعنی این‌که بدنه کارت شناسایی شهروندان ایرانی وارداتی باشد و تحریم باعث شود صدور کارت هویتی مردم دچار مشکل شود.
وقتی از تولیدکننده‌ها می‌پرسیم که آخر مگر تولید چوب بستنی یا میخ و پیچ یا مقوای شانه تخم‌مرغ خیلی پیچیده است؟ آنها یک جواب مشترک دارند: «چه کاری است آخر؟! تولید در ایران هزار گرفتاری و دردسر و سنگ‌اندازی دارد. سری که درد نمی‌کند دستمال نمی‌بندند. سرمایه‌دار پولش را در بانک می‌گذارد و بدون ذره‌ای دردسر سودهای آنچنانی می‌گیرد و مالیات هم نمی‌دهد.»
بدنه کارت ملی در ابهام
«بدنه کارت ملی وارداتی است و تحریم روند صدور کارت ملی را دچار اختلال کرد.» عبارت خبری کوتاهی که در فضای مجازی بسیار مورد توجه قرار گرفت، اما ماجرا چه بود؟ سیف‌الله ابوترابی، سخنگوی سازمان ثبت احوال قبلا در گفت‌وگو با فارس اعلام کرده بود که دلیل تأخیر در صدور کارت ملی این است که دیگر نمی‌توانیم به دلیل تحریم بدنه کارت را وارد کنیم. او ادامه داده بود که این مسأله به سازمان ثبت احوال شوک وارد کرده است و به همین دلیل به سمت تولید این کارت‌ها در کشور رفته‌ایم. فرآیند اولیه به خوبی پیش رفته و در آستانه تولید کارت ملی ایرانی هستیم، اما به دلیل این‌که باید فرآیندهایی مثل مقاومت و ... را طی کند، قدری زمان می‌برد اما امیدواریم در آبان‌ماه بتوانیم کارت‌های ایرانی را وارد چرخه کنیم. سازمان ثبت احوال که قول داده بود تا آبان‌ماه کارت ملی را با کارت ملی تولید داخل صادر کند، حالا با پایان دومین ماه پاییز پاسخگو نیست. سیف‌الله ابوترابی، سخنگوی این سازمان در اظهارنظری عجیب به «شهروند» می‌گوید: «چه کسی گفته بود صدور کارت ملی مشکل دارد؟!» او درباره کارت ملی داخلی و این‌که آیا هم‌اکنون تولید می‌شود، به گفتن این جمله بسنده می‌کند که الان کار دارم و نمی‌توانم پاسخ بدهم. یک روز تشریف بیاورید سازمان ثبت احوال تا از نزدیک صحبت کنیم!حالا تنها برای حدود نیمی از جمعیت ایران یعنی چیزی بین 42 تا 45میلیون نفر کارت ملی هوشمند صادر شده است و سازمان ثبت احوال مدام مهلت پایان ثبت‌نام را به تعویق می‌اندازد. اما جنس بدنه کارت ملی چیست؟ کارت‌های هوشمند اعم از کارت‌های بانکی و کارت ملی از سری کارت‌های هوشمند dual interface است. این کارت‌ها توانایی ذخیره اطلاعات را روی چیپست دارند و این ظرفیت را دارند که روی درگاه‌های غیرتماسی هم خوانده شوند. جنس بدنه کارت‌های بانکی عموما pc یا پلی‌کربن است، اما جنس کارت ملی هوشمند پلی‌اتیلن است و با این ویژگی کار حک با لیزر روی کارت هوشمند با کیفیت مناسب انجام می‌شود. تولید بدنه کارت ملی هوشمند بنا به گفته کارشناسان، تکنولوژی دشواری ندارد و سازمان ثبت احوال هم اعلام کرده است مشکل تنها نبود دستگاه‌های تولید این کارت در ایران بوده است. گفته می‌شود هزینه واردات هر کارت ملی با جنس پلی‌اتیلن حدود 2 یورو است. به این ترتیب، اگر به‌طور متوسط برای 43میلیون نفر کارت ملی صادر شده باشد تنها هزینه واردات کارت این شهروندان 86میلیون یورو بوده است. قیمت فعلی هر یورو در بازار آزاد 14هزار و 200 تومان است. به این‌ترتیب، چیزی حدود یک‌هزار و 221میلیارد تومان برای واردات کارت ملی این افراد هزینه شده است.
هزاران‌میلیارد تومان سرمایه در گرو شانه تخم‌مرغ
شانه تخم‌مرغ... می‌خواهید ادامه ندهیم؟! اجازه بدهید این واقعیت را هم بنویسیم که شانه تخم‌مرغ کم آمد و مرغداران نگران از زیان سنگین و فاسدشدن تمام تولید و به باد رفتن سرمایه‌شان شدند. بله، ما برای تولید شانه تخم‌مرغ هم واردات انجام می‌دهیم. ایران سالانه به بیشتر از 2میلیون تن کاغذ و مقوا نیاز دارد که براساس اعلام وزارت صنعت، معدن و تجارت تنها حدود 700هزار تن کاغذ و مقوا در ایران تولید و بقیه نیاز از چین، امارات، تایوان، ترکیه، عمان و ... وارد می‌شود. فرزاد طلاکش، رئیس انجمن تولیدکنندگان تخم‌مرغ شناسنامه‌دار به «شهروند» می‌گوید: «قبلا یک شانه تخم‌مرغ را 110 تومان می‌خریدیم، اما درحال حاضر هر شانه تخم‌مرغ را 450 تومان می‌خریم. تولیدکنندگان شانه تخم‌مرغ می‌گویند قیمت دلار روی خمیر کاغذ تأثیر گذاشته است، اما خبر داریم که کارتن و مقوا در ایران با دلار 4200 تومان وارد و با چند برابر قیمت به افغانستان و عراق قاچاق شده است. فرآیند تولید کارتن و مقوا سخت است؟! خیر. کاغذهای ضایعاتی و روزنامه دوباره خمیر و پخته می‌شوند و به آن آخال می‌گویند، اما گویا در ایران به جای بازیافت آن همه کاغذ و مقوای ضایعاتی ترجیح می‌دهند پول نفت را بدهند و مقوا وارد کنند. طلاکش می‌گوید: «از ما می‌پرسیدند چرا شانه تخم‌مرغ پلاستیکی مصرف نمی‌کنید؟ هر شانه تخم‌مرغ پلاستیکی 5هزار تومان درمی‌آید. آیا مصرف‌کننده حاضر است 5هزار تومان اضافه‌تر برای یک شانه تخم‌مرغ بپردازد؟!»
دردسر پیچیده پیچ!
«پیچ‌گیر نمی‌آید!» این جمله را این روزها زیاد از دهان تولیدکنندگان مختلف و تعمیرکارها می‌شنوید. ممکن است بار اولی که می‌شنوید، تصور کنید این از آن حرف‌هاست. از همان حرف‌هایی که علت گرانی آلوی برغان را به دلار ربط می‌دهند! ولی خوب است که بدانید بیشتر از 80درصد پیچ و مهره ایران وارداتی است. امیرنجارشریفی، رئیس اتحادیه فروشندگان میخ، قفل و لولا این موضوع را به «شهروند» می‌گوید و توضیح می‌دهد که پیچ و مهره و میخ بیشتر از چین و تایوان وارد می‌شود.
او می‌گوید که ماده اولیه پیچ و مهره نوعی فولاد خاص است که در ایران تولید نمی‌شود. محض اطلاع خودتان بدانید که بر اساس آخرین گزارش انجمن جهانی آهن و فولاد، ایران یازدهمین تولیدکننده بزرگ فولاد در جهان است اما این‌که چرا پیچ و مهره تولید نمی‌کند، پرسش مهمی است. آیا تولید پیچ و مهره تکنولوژی پیچیده‌ای دارد؟!شریفی در پاسخ این پرسش به «شهروند» می‌گوید: «به هیچ عنوان تکنولوژی پیچیده‌ای ندارد و با واردات ماشین‌آلات آن، به‌راحتی و با سرمایه کم می‌شود واحد تولید پیچ و مهره راه انداخت اما نکته اینجاست که تولید در ایران هزارویک مصیبت دارد و سرمایه‌دار ترجیح می‌دهد که پولش را در بانک بگذارد و بدون دردسر و یک ریال مالیات سودش را بگیرد.» رئیس اتحادیه فروشندگان میخ، قفل و لولا ادامه حرف‌هایش را با این جمله شروع می‌کند: «باورتان می‌شود من خریدار هنوز تعرفه واردات پیچ و مهره را نمی‌دانم؟» و ادامه می‌دهد که بخشنامه‌ها و تعرفه‌های واردات ظرف مدت 6 ماه آن‌قدر دستکاری و عوض شده‌اند که الان کمتر کسی از اعضای صنف تعرفه واردات پیچ و مهره را می‌داند و این فقط یک قلم از مشکلات تولید و تجارت در ایران است.
واردات چوب بستنی از چین
شاید باورش مشکل باشد اما بیشتر از 90درصد چوبِ بستنی‌هایی که می‌خوریم، از چین وارد می‌شود و تنها دو یا سه کارخانه ایرانی است که در اراک و اصفهان چوب بستنی تولید می‌کند. کارخانجات صنایع لبنی می‌گویند که سالانه چیزی حدود 30 تا 35میلیارد چوب بستنی در ایران مصرف می‌شود و حالا آنها برای همین یک قلم کالای ساده مشکلات عجیب‌وغریبی تحمل می‌کنند. محمدرضا اسماعیلی، رئیس اتحادیه صنایع لبنی به «شهروند» می‌گوید که جهش دلار قیمت چوب بستنی را حدود پنج‌برابر کرده است و اگر در گذشته قیمت هر چوب بستنی بین 15 تا 20 تومان بود الان قیمت آن به 70 تا 100 تومان رسیده است.
مشکل به همین‌جا خلاصه نمی‌شود و گویا امسال تولید چوب و کاغذ در جهان کمتر از سال‌های گذشته است و از آن سمت تحریم باعث شده است که واردات چوب بستنی برای ایرانی‌ها دشوارتر از همیشه باشد. کمبود چوب بستنی کار را به جایی رساند که تولیدکنندگان در مقطعی مجبور شدند که حجم قابل توجهی از بستنی‌های فاسدشده را دور بریزند. در این میان گویا شرکت‌های پتروشیمی به کارخانه‌های صنایع لبنی گفته‌اند که می‌توانند چوب بستنی را با مدل‌های پلاستیکی جایگزین کنند اما قیمت‌هایشان را آنچنان بالا گفته‌اند که کارخانه‌داران به این نتیجه رسیدند که همان چوب بستنی پلاستیکی برایشان به‌صرفه‌تر است. از دندانگردی پتروشیمی‌ها که بگذریم، تصور کنید سالانه 30 تا 35میلیارد چوب بستنی با مدل پلاستیکی جایگزین شود؛ اینجاست که باید گفت بیچاره محیط زیست!
تا اطلاع ثانوی بطری نداریم
«بطری نداریم که آب معدنی به بازار عرضه کنیم.» جمله‌ای که تولیدکنندگان آب معدنی درباره جهش قیمت‌هایشان گفتند، این جمله بود. گرفتاری تولیدکنندگان به خاطر نبودن بطری به آن‌جا رسید که بنا به اعلام انجمن تولیدکنندگان آب معدنی، درست در تابستان که اوج بازار این صنف است، میزان تولید تقریبا به نصف رسید. آنها می‌گفتند که هر کیلوگرم مواد اولیه بطری را سال گذشته تنها 4500 تومان می‌خریدند و امسال قیمت‌ها به 27هزار تومان رسیده است. البته این گرفتاری تنها دامن تولیدکنندگان آب معدنی را نگرفت و تمام تولیدکنندگان نوشابه، روغن و سایر مواد غذایی که به بطری‌های پلاستیکی نیاز داشتند، دچار مشکل شدند.
پیمان فروهر، دبیر انجمن تولیدکنندگان آب معدنی به «شهروند» می‌گوید: «دلال‌ها دیدند که تولیدکنندگان در فشارند، قیمت را تا جایی که توانستند بالا بردند و آخرش هم دلار را بهانه کردند. این در حالی است که حالا که اوج بازارمان را از دست داده‌ایم، قیمت هر کیلوگرم ماده اولیه بطری به 18هزار تومان رسیده است.» اما ماده اولیه بطری چیست؟ ماده اولیه بطری‌ها پلی‌اتیلن ترفتالات است که به اختصار PET خوانده می‌شود. جالب است که بدانید ایران با وجود آن‌که بهشت پتروشیمی دنیا لقب دارد، تنها دو تولیدکننده PET دارد. پتروشیمی بوعلی و پتروشیمی تندگویان تنها تولیدکنندگان این ماده در ایران هستند. حمید حسینی، رئیس هیأت‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان پتروشیمی به «شهروند» می‌گوید که «پتروشیمی بوعلی دچار آتش‌سوزی شده است و پتروشیمی تندگویان در حال اورهال است؛ بنابراین تا اطلاع ثانوی PET در ایران تولید نمی‌شود!»
حالا که ماجرا به این‌جا رسید، بگذارید این را هم بگوییم که کره جنوبی بزرگترین صادرکننده PET به ایران است. کره جنوبی برخلاف ایران مواد پایه نفتی را در اختیار ندارد و پتروشیمی‌هایش با مواد پایه وارداتی کار می‌کند، اما جالب است که ما مواد پایه داشته باشیم ولی واردات PET را به‌عنوان ماده ثانویه از کره جنوبی انجام دهیم!