محمدامین آهنگری مدیردفتر مطالعات فضایی اسپاش
مسئولان سازمان فضایی ایران با نزدیک‌شدن به روز ملی فناوری فضایی در ۱۴ بهمن ماه تلاش کردند با رسانه‌ای‌کردن برخی فعالیت‌های فضایی به ویژه برجسته‌کردن ماهواره‌های دانشگاهی از جمله اعلام خبر آزمایش ماهواره پیام امیرکبیر در پژوهشگاه فضایی، پویایی صنعت فضایی را در کشور نمایان کنند تا شاید این امر پاسخی باشد به گلایه‌های کارشناسان از خواب عمیق صنعت فضایی طی چندین سال گذشته یا حداقل نمایشی باشد برای زدودن خماری از چهره این صنعت در انظار عمومی. البته که صف ماهواره‌های دانشگاهی در انتظار پرتاب در کنار لیست عناوین برخی دیگر که پرتاب شده‌اند، آمار درخوری برای چنین کاری به نظر می‌رسد اما در نظر کارشناسان، ماهواره‌های دانشگاهی مسیری را طی می‌کنند که شاید بخش فضایی کشور را به سرمنزل مقصود نرسانند.
ساخت ماهواره در دانشگاه‌ها امری مرسوم در سرتاسر دنیاست که مورد حمایت دولت‌ها نیز قرار می‌گیرد. این امر معمولا با دو هدف آموزش و آزمایش فناوری‌های نوین انجام می‌شود. بدین ترتیب بسیاری از دانشگاه‌ها، ماهواره‌های بسیار کوچک و سبکی را با هزینه‌های بسیار پایین برای آموزش دانشجویان می‌سازند و برخی دانشگاه‌ها نیز با همکاری یکدیگر ماهواره‌ای مشترک را برای آزمایش جدیدترین سامانه‌های خود می‌سازند. به عنوان نمونه چندی پیش اعلام شد که ۶۰۰ دانشجو در ۱۰ دانشگاه اروپایی با حمایت سازمان فضایی اروپا، ماهواره پنجاه کیلوگرمی به نام ESEO را ساخته و پرتاب کرده‌اند تا به وسیله آن چندین سامانه تحقیقاتی جدید را آزمایش کنند.
ساخت ماهواره‌های تحقیقاتی به صورت مشارکتی راه‌حلی است که دانشگاه‌های خارجی در راستای اهداف تحقیقاتی خود و برای تامین هزینه‌های سرسام‌آور ساخت و پرتاب ماهواره در پیش گرفته‌اند. این در حالی است که طی سال‌های گذشته ۶ ماهواره امید، نوید، تدبیر، ظفر، پیام و دوستی توسط تنها ۳ دانشگاه علم و صنعت، امیرکبیر و شریف ساخته شده‌اند که هدف ساخت آنها ساخت ماهواره‌های کاربردی برای کشور اعلام شده است.
چنین رویکردی تداعی‌گر فعالیت تجاری رقابتی میان چند شرکت ماهواره‌ساز است که هر یک به دنبال کسب سهم بیشتری از بازار هستند. هر چند در اینجا رقابت نه بر سر کسب بازار بلکه برای به چنگ‌آوردن سهم بزرگتری از بودجه دولتی است. این امر در نبود مکانیزم‌های نظارتی معمول در پروژه‌های تجاری با کسب‌و‌کارهای خصوصی که دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها از آن معاف هستند، فضای ابهام‌آمیزی را ایجاد می‌کند که نه تنها نمی‌تواند به توسعه فناوری‌های کاربردی واقعی برای ارایه خدمات تجاری کمکی کند، بلکه مانع شکل‌گرفتن یا تقویت بخش خصوصی دانش‌بنیان توانمند برآمده از دل صنعت نیز می‌شود.
رویکردی که تصور می‌کند با صرف هزینه بسیار می‌توان از دانشگاه انتظار ساخت ماهواره‌های کاربردی و تجاری داشت؛ یا به عبارتی دیگر می‌توان نقش صنعت فضایی را بر روی شانه‌های دانشگاه گذاشت. این نگاه تنها موجب سلب اعتماد و از میان رفتن ظرفیت‌ها و توانمندی‌های فعلی دانشگاه خواهد شد. باید پذیرفت صنعت محل انباشت و استفاده از تجربه برای انجام فعالیت‌های مستمر و درازمدت صنعتی است که محصول را برای استفاده عملی آماده می‌کند و دانشگاه‌ها همواره بستری مناسب برای پرورش نیروهای متخصص و جایگاهی برای رشد ایده‌های جدید بوده‌اند. علاوه‌براین دانشگاه محل رجوع صنعت برای یافتن پاسخ‌های نوآورانه به مشکلات است و نباید نقش این نهاد را که به دلیل ذات خلاق و پویای آن سرشار از تحرک، تجربه و خطاست را به یک مرکز صنعتی محافظه‌کار و نتیجه‌گرا تغییر داد که اقتصادی‌بودن و استمرار و استفاده از تجربیات صنعتی گذشته شرط موفقیت در آن است.