در نخستین روزهای سال 1989 میلادی، آیت‌الله عبدالله جوادی‌آملی، محمدجواد لاریجانی و مرضیه حدیدچی دباغ، نامه امام خمینی(ره) خطاب به میخائیل گورباچف را به رهبر اتحاد جماهیر شوروی و دبیرکل حزب کمونیست این کشور ابلاغ کردند. امام خمینی(ره) در این نامه ضمن اشاره به ناکامی کمونیسم در همه جوامع بشری، آن را مکتبی مادی خواندند که هیچگاه نتوانست چراغ راه بشر برای رسیدن به سعادت و خوشبختی شود. بسیاری نامه رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران به میخائیل گورباچف را به نوعی پیش‌بینی ایشان از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تحلیل کردند. اتفاقی که در کمتر از 3سال بعد به وقوع پیوست.
آمریکا بی‌‌مقدار، شوروی بی‌قدر
اگر روابط ایران و اتحاد جماهیر شوروی را به دوران پیش و پس از انقلاب تقسیم کنیم، با یک پارادوکس مواجه می‌شویم. ایرانِ قبل از انقلاب که متحد استراتژیک بزرگترین دشمن کمونیسم یعنی آمریکا به شمار می‌رفت، روابط نسبتا گرمی با همسایه قدرقدرت شمالی خود شوروی داشت و دو کشور در موارد مختلف با یکدیگر همکاری داشتند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و روی کارآمدن حکومتی در جهت عکس سیاست‌های امپریالیستی ایالات متحده آمریکا، انتظار می‌رفت شوروی به یکی از بزرگترین دوستان و متحدان تهران بدل شود اما این اتفاق به دلایل مختلف رخ نداد و حتی شاید بتوان گفت سطح روابط ایران و شوروی پس از پیروزی انقلاب دچار تنزل شد. در تحلیل چرایی این اتفاق، دلایلی چون بی‌اعتمادی تاریخی مذهبیون ایران به روس‌ها و کمونیست‌ها، همچنین چوب لای چرخ‌گذاشتن گروه‌های سیاسی و مسلح چپگرا در دوران تثبیت نظام انقلابی جدید را می‌توان نام برد. این میان مسکو نیز با دیدن شدت عمل دولت انقلابی نسبت به اقدامات خائنانه توده‌ای‌ها و مارکسیست‌ها، به این نتیجه رسید؛ درست است که با رفتن شاه پای کاپیتالیسم از ایران بریده شد، اما عرصه‌ای هم برای کمونیسم باز نشد!
همه تخم‌مرغ‌ها در سبد صدام
حمایت همه‌جانبه شوروی از رژیم صدام در جریان جنگ ایران و عراق و کمک‌های تسلیحاتی مهیب مسکو به بغداد یکی دیگر از دلایلی بود که دوری بیش ازپیش جمهوری اسلامی و اتحاد جماهیر شوروی را رقم زد. 85درصد تجهیزات نظامی عراق در جنگ با ایران ساخت شوروی بود و در طول جنگ، مسکو مقام بزرگترین صادرکننده اسلحه به عراق را همچنان حفظ کرد. این میان حمله به افغانستان که تقریبا همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران اتفاق افتاد، روابط تهران و کرملین را بیش ازپیش تیره کرد. کمک ایران به مجاهدان افغانی و انتقاد علنی و بی‌واهمه تهران از شوروی و تجاوزگر خواندن آن، به مسکو فهماند که مشکلاتش با همسایه جنوبی قرار است بیش ازپیش افزایش یابد. شوروی تا آخر جنگ دست از حمایت عراق برنداشت و این میان معاملات نظامی محدودی را نیز با ایران برقرار ساخت تا به نوعی چراغ از بهر تاریکی نگه داشته و تهران را برای ابد از دست ندهد. هرچند این معامله‌ها در مقایسه با حمایت نظامی از عراق چیزی در حد تفاوت کلاشینکف با موشک اسکاد بود!