آیت وکیلیان| اقتصاد بیمار و عقیم ایران بستری فراهم کرده که در سایه آن فضا برای رشد قارچ‌گونه و تکثیر اخلالگران در این عرصه فراهم شده است. در سال‌های اخیر، بار‌ها خبرهایی مبنی بر بازداشت، زندانی و اعدام شدن مجرمان اقتصادی و مالی را شنیده و دیده‌ایم؛ مجرمانی که اخیرا به آنها لقب «سلطان» می‌دهند؛ «سلطان ارز»، «سلطان سکه»، «سلطان قیر»، «سلطان کاغذ»، «سلطان ترامادول» و .... پیش از آن‌که به ضعف ساختاری اقتصاد ایران در بروز و ظهور چنین پدیده‌ای پرداخته شود و همچنین به دنبال چرایی این امر باشیم که علت تکثیر این همه سلطان چیست، اطلاق لقب «سلطان» به مجرمان چه توجیه منطقی می‌تواند داشته باشد؟ مسأ‌له‌ای که با انتقاد رئیس پلیس آگاهی ناجا نیز مواجه شده است. سردار «محمدرضا مقیمی» دیروز در حاشیه همایش تخصصی معاونین و روسای ادارات مبارزه با سرقت پلیس آگاهی با حضور در جمع خبرنگاران درباره این‌که آیا اخیرا پلیس سلطان جدیدی را در مورد ارتکاب جرایم دستگیر کرده یا خیر؟ گفت: «مبارزه پلیس با سودجویان و مجرمان با هماهنگی و نظارت دستگاه قضائی همواره در حال انجام است، اما معتقدم نباید عناوینی را به مجرمان بدهیم و کاری که آنها کرده‌اند را بزرگ جلوه دهیم.» رئیس پلیس آگاهی ناجا با انتقاد از انتخاب عناوین مبالغه‌آمیز برای مجرمان و مفسدان اقتصادی گفت: «بسیاری از این جرایم پیچیدگی‌های زیادی داشته که بعضا همکاران من ماه‌ها در حال رسیدگی به آن بوده‌اند، اما این‌که بخواهیم القابی چون سلطان را به یک مجرم داده و آنها را افراد بزرگی معرفی کنیم، درست نیست.» سردار مقیمی با بیان این‌که شاید به‌صلاح نباشد که شیوه و شگرد مجرمان را نیز به‌طور کامل تشریح کنیم، خاطرنشان کرد: «این‌که خبر دستگیری مجرمان را به مردم داده و سبب آرامش آنان شویم، خوب است اما نباید شیوه‌ها و شگرد مجرمان را تشریح و آنان را بزرگ کنیم، چرا که بزرگنمایی مجرمان آرامش روانی جامعه را به هم می‌ریزد.»اسماعیل قدیمی، استاد ارتباطات و رسانه در گفت‌وگو با «شهروند» به تحلیل چرایی اطلاق لقب «سلطان» توسط برخی رسانه‌ها به مجرمان اقتصادی بزرگ پرداخته است.
در سال‌های اخیر با تکوین و نهادینه‌شدن شبکه‌های اجتماعی در فضای رسانه‌ای کشور، اطلاق صفت «سلطان» به مجرمان اقتصادی و مالی بزرگ نیز رواج پیدا کرده است؛ تحلیل شما در این مورد چیست؟
در این‌جا لازم است که نقبی به مسأله اخلاق رسانه‌ای و اخلاق شهروندی بزنیم و البته نقبی هم به الزامات قضائی و حقوقی کشور. طبیعتا استفاده از ادبیات عامیانه در موضوعات جدی چون مسائل حقوقی و قضائی نمی‌تواند درست باشد. وقتی افرادی مرتکب جرم و جنایتی شده‌اند، در این‌جا ما نظام قضائی و حقوقی مشخص و کارآمدی داریم. پس نیازی به این نیست که در محکومیت این افراد از چنین ادبیاتی استفاده کنیم. رسالت دستگاه قضائی و نظام حقوقی کشور این است که با بهره‌گیری از یک فرآیند جدی و حرفه‌ای سیر قضائی چنین پرونده‌هایی را به فرجام برساند.
اطلاق واژه‌ای چون «سلطان» می‌تواند جذابیت رسانه‌ای داشته باشد؟
طبیعتا برخی رسانه‌ها که چنین القابی را به کار می‌برند، فکر می‌کنند که برای مخاطبان خود جذابیت دارد. در نگاه نخست نیز چنین است، اما اطلاق چنین صفاتی به مجرمان خطای فاحش رسانه‌ای است. اطلاق کلمه سلطان به مجرمان افکار عمومی را به انحراف و خطای تحلیل و دیدگاه می‌رساند. رسانه‌ها باید اصول حرفه‌ای خبری را رعایت کنند. هر رسانه‌ای با به‌کار بردن چنین واژگانی دست به تخریب اخلاقی زده است. وظیفه یک رسانه انعکاس درست خبر است، نه این‌که حکم صادر کند، آن هم حکمی که زیربنای اخلاقی و شأن انسانی مجرمان را زیر سوال برده است. این واژه‌ها و به‌کار بردن چنین واژه‌های عامیانه‌ای با اخلاق رسانه تطابق ندارد. نباید آبروی مجرم و شأن خانوادگی آنها را زیر سوال ببریم. محکومیت و صدور حکم برعهده دستگاه قضائی و حقوقی است، نه رسانه‌ها.
فکر می‌کنید رسانه‌ها در به‌کار بردن واژه‌هایی مثل «سلطان»، فرهنگ شفاهی یا به عبارت بهتر ذائقه مخاطبان خود را در نظر گرفته‌اند که چنین صفاتی را برای مجرمان به‌کار می‌برند؟
بله، دقیقا همین‌طور است، اما نهادینه کردن صفات یا کلماتی که مبتنی بر بزرگنمایی کار مجرمان است، نمی‌تواند با اخلاق حرفه‌ای و رسانه‌ای در یک راستا قرار گیرد. از منظر اخلاقی و اخلاق رسانه‌ای هیچ نیازی به استفاده از این تعابیر نازل و مبتذل نداریم. رسالت ما این است که با توسل به تجربه‌های تاریخی و حقوقی و قضائی اصول و شأن انسانی و اخلاقی مجرمان را در نظر بگیریم. نباید این بدعت را به سنتی غلط در فرهنگ اسلامی و ایرانی تبدیل کنیم.
پس در این‌جا پیش‌فرض شما این است که روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها فاقد اصول حرفه‌ای مسأله مورد نظر هستند و بر این اساس است که راه خطا رفته‌اند؟
بله، دانشگاه و فضای آکادمیک ما باید تخصص‌گرایی را سرلوحه کار خود قرار دهد. ما باید روزنامه‌نگاری حقوقی و قضائی را پرورش دهیم. طبیعتا مادر رسانه‌ها خلأ ناشی از خبرنگار متخصص حوزه قضائی و حقوقی داریم و برخی خبرنگاران با ناآگاهی و عدم درک از مسائل مطرح‌شده، واژگانی چون سلطان آن هم برای موضوعات جدی‌ای چون مسائل حقوقی و قضائی به‌کار می‌برند. تربیت خبرنگاران حوزه قضائی و حقوقی در شرایط و زمانه‌ای که ما با حجم انبوهی از جرایم بزرگ اقتصادی و مالی روبه‌رو هستیم، الزام و ضرورت محسوب می‌شود.