آیت وکیلیان| اروپاییها که به منظور حفظ برجام وعده ایجاد سازوکار مالی جدید (ابزار حمایت از مبادلات تجاری–اینستکس) را داده بودند، دیروز رسما راهاندازی آن را اعلام کردند. سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و بریتانیا ازجمله کشورهایی هستند که مدیریت و تامین مالی این کانال مالی را برعهده دارند. سازوکاری که به گفته ناظران سیاسی جزو دستاوردهای برجام محسوب میشود. اقدامی که موجب ترشرویی آمریکاییها به اروپاییها شده است. یک مقام آمریکایی در واکنش به این اقدام گفته که «این ترتیبات فاقد تاثیر در کاهش فشار تحریم بر ایران است.» این واکنش آشکارا از رقابت یا بهتر بگوییم، دهنکجی تلویحی اروپاییها به آمریکاست، با این هدف که اروپا قصد ندارد استقلال خود را در معادلات و مناسبات جهانی تحتالشعاع نظرات آمریکا ببیند. تحلیلگران حوزه سیاست بینالملل، هدف از ایجاد این کانال مالی ویژه را دادن امکان به شرکتهای اروپایی برای تجارت با ایران بدون نیاز به استفاده از مجاری متعارف مالی میدانند که به خاطر تحریمهای آمریکا علیه جمهوری اسلامی ارتباط خود را با ایران محدود کردهاند. سازوکارجدید در فرانسه به ثبت رسیده و اداره آن را آلمان برعهده گرفتهاست. هنوز نحوه کار، چگونگی استفاده از ترتیبات جدید و دسترسی به آن اعلام نشده، اما میتوان گفت که مبادلات آن بری از دلار آمریکا خواهد بود. فرآیندی که درواقع در راستای صیانت از برجام، دستاوردهای آن و پاسخ به بدعهدی آمریکاییها به این معاهده بینالمللی است. ناگفته نماند، مقامات سه کشور ایجادکننده این کانال مالی در تلاش هستند تا نظر مساعد سایر کشورهای قاره سبز را به همکاری با این اقدام جلب کنند.
واکنش آمریکا و مجازات احتمالی اروپا
همانطور که پیشبینی میشد رویکرد و واکنشهای مثبت به اجراییشدن «اینستکس» به کاخ سفید راه نیافت؛ دولت ترامپ وعده داده که کمپین «حداکثر فشار» خود علیه ایران را به علت برنامه موشکی بالستیک و افزایش نفوذ تهران در خاورمیانه ادامه دهد. کاخ سفید به بانکها و بنگاههای اروپایی هشدار داده است که اگر آنها تحریمهای ایالات متحده را نقض کنند، جریمههای سنگین و مجازاتهای سختی شامل حال آنها خواهد شد. پیشتر مقامهای آمریکایی اعلام کردند که هر بانکی با ایران تجارت کند، از بازار ایالاتمتحده محروم خواهد شد و بدین ترتیب بر جدیت تحریمهای ثانوی تاکید کردند. با این حال، موضوع بحثبرانگیز این خواهد بود که آیا واشنگتن مستقیما مجازاتهایی را علیه دولتهای اروپایی برقرار خواهد کرد و یا نه. به نظر میرسد چنین تصمیمی به آشفتگی مالی بیشتری منجر شود. سفارت آمریکا در برلین بعد از انتشار گزارشهایی مبنی بر راهاندازی رسمی کانال مالی ویژه اتحادیه اروپا با ایران برای دورزدن تحریمهای آمریکا بار دیگر همه آنهایی که به مبادلات تجاری با ایران ادامه میدهند را به اعمال تحریمها تهدید کرد.
واکنش دو مقام بلندپایه وزارت خارجه
محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه پس از اعلام سازوکار مالی ویژه اروپا با ایران در توییتی تاکید کرد که آماده تعامل سازنده در شرایط برابر و احترام متقابل با اروپا هستیم. در توییت ظریف آمده که «ایران از INSTEX (ساز و کار ویژه مالی اروپا و ایران) -گام بسیار پر تاخیر اول- در اجرای تعهدات می 2018 اعضای اروپایی برجام برای حفظ برجام با تضمین بهرهمندی ایرانیان از مزایای این توافق پس از اعمال مجدد تحریم غیرقانونی آمریکا استقبال میکند.»
معاون وزیر خارجه نیز درباره طرح اتحادیه اروپا برای تبادلات مالی با ایران توضیحاتی ارایه داد. عباس عراقچی گفت: «این یک سازوکار ویژه مالی است که اروپاییها چندین ماه به دنبال ایجاد آن بودند. هدف از این سازوکار آن است تا مجموعه دریافتها و پرداختهای ایران که با اروپا صورت میگیرد، صادرات و واردات ما و همه آنها وارد این سازوکار مالی بشود و از طریق این سازوکار تبادلات دوطرف صورت بگیرد، همچنین قرار است سازوکار مشابهای هم به این منظور در ایران تشکیل شود، تا بتوانند تبادلات ریالی را برای طرفهای ایرانی ساماندهی کنند. درحقیقت سیستمی است تا شرکتهایی که مایل هستند با ایران کار تجاری انجام دهند، تبادلات مالی خود را از طریق این سازوکار صورت دهند.»بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز از دیگر دیپلماتهایی بود که در واکنش به این موضوع در پیامی خاطرنشان کرد: «تهران اقدام اخیر اتحادیه اروپا برای ثبت و اعلام سازوکار ویژه مالی با ایران را نخستین گام اروپا در انجام تعهدات خود در قبال ایران میداند.»
گره احتمالی
دویچه وله نوشت که هنوز جزییات فنی سازوکار مالی اروپا با ایران به صورت کامل به بیرون درز نکرده و از لحاظ نظری، این فرآیند پرداخت، از شرکتهای اروپایی در مقابل مجازاتهای مربوط به تحریمهای آمریکا محافظت خواهد کرد. با این حال، شرکتهای اروپایی و بانکهایی که با ایالات متحده کار میکنند، ممکن است بعد از تجارت با تهران دچار مشکل و با مجازاتهای واشنگتن روبه رو شوند، چنانچه پیشتر بسیاری از شرکتهای اروپایی در پاسخ به تحریمهای آمریکا از ایران خارج شدهاند. تحت این ابزار حمایتی، آنها از همکاری بانکی و مالی در سیستم تحتسلطه آمریکا رها میشوند. این ابتکار در ابتدا توسط شرکتهای کوچک و متوسط اروپا عملی میشود و در آغاز حجم تجارت نیز احتمالا کوچک خواهد بود. این ابزار حمایت از تبادلات تجاری، علاوه بر تسهیل تجارت کالاهای اساسی احتمال دارد برخی از مشکلات ارز خارجی ایران را برطرف کند.
دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا
و تعهد به اجرای کامل برجام
فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از سازوکار ویژه مالی با ایران بهعنوان کانال تجارت مشروع اتحادیه اروپا با تهران استقبال و آن راه گامی مهم در تعهد اروپا به برجام عنوان کرد. به گزارش سايت اتحادیه اروپا، موگرینی گفته که این سازوکار مالی را به سرعت گسترش خواهیم داد و از همه کشورهای اروپایی خواستار همکاری فعال هستیم. آژانس بینالمللی انرژی اتمی (IAEA) در 13 گزارش متوالی تایید کرده است که ایران بهطور کامل به تعهدات خود پایبند است، تا زمانی که ایران همچنان به تعهدات هستهای خود پایبند باشد، اتحادیه اروپا نیز متعهد به اجرای کامل و موثر برجام در تمام جنبههای آن است. ما در رابطه با حفظ این توافقنامه بینالمللی خواهان همکاری شرکای بینالمللی خود هستیم. این مسأله در راستای احترام ما به توافقات بینالمللی و نیز پیشرفت امنیت منطقهای و بینالمللی ما اخذ شده است.
چگونه کار میکند؟
این نهاد جدید (new entity) بهعنوان نوعی «شرکت تسویه وجوه» (Clearing house) شرکتی که در سیستمهای مالی و بانکی وظیفه تسویه قراردادها و خرید و فروش اوراق بهادار را برعهده دارد، عمل میکند. ارز مبنا در این شرکت تسویه نیز «یورو» است. این «شرکت تسویه وجوه» در انجام تجارت شرکتهای اروپایی با ایران نقش موثری ایفا خواهد کرد؛ نوعی قرارداد مبادله (barter arrangement) است که خارج از سیستم مالی جهانی تحت سلطه آمریکا عمل میکند. بر این اساس، در ابتدا انتظار میرود تجارت صرفا در حوزه کالاهای اساسی همچون دارو، پزشکی و کشاورزی صورت گیرد و معاملات مربوط به نفت نیز که از سال گذشته میزان فروش آن از سوی ایران کاهش یافته و منبع اصلی ارز خارجی این کشور است نیز پوشش یابد.