مدرسه برایشان خواب و خیالی است که فقر و گاهی اعتیاد پدر و مادر، دستشان را از آن کوتاه کرده. ایلام، استانی محروم است که اغلب مردانش یا بیکار هستند و یا با درآمد بخور و نمیر کشاورزی و دامداری زندگی را می‌گذرانند. فقر در این استان، سد بزرگی شده برای تحصیل کودکان و فرصت نشستن پشت نیمکت‌های مدرسه را از آنها گرفته است. داوطلبان هلال‌احمر، از خیّران استانی گرفته تا معلمان بازنشسته و مؤسسه‌های مردم‌نهاد حالا دست به دست هم داده‌اند تا به کمک هلال‌احمراستان، فرصت دوباره تحصیل را برای این کودکان فراهم کنند. خیّران در روستاها مدرسه می‌سازند و معلمان، تدریس رایگان دانش‌آموزان را برعهده می‌گیرند. اعضای داوطلب جمعیت استان ایلام هم و غم خود را گذاشته‌اند بر روی شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل و آنها را به مؤسسه‌های خیریه و آموزشگاه‌ها معرفی می‌کنند. حالا که دست این استان از امکانات تحصیلی و آموزشی دور مانده، داوطلبان جمعیت و همدستانش برای رسیدن دانش‌آموزان به آرزوهایشان پل می‌زنند.
محروم از شناسنامه، محروم از تحصیل
کم‌جمعیت‌ترین استان کشور حالا حدود 400 روستای خالی از سکنه دارد که به دلیل نبود امکانات اولیه زندگی، مردم آن را ترک کرده‌اند. شاهماری می‌گوید: «حدود 33درصد از جمعیت استان تحت حمایت بهزیستی و کمیته امداد هستند. استان ایلام یکی از محروم‌ترین استان‌های کشور است به‌طوری که بسیاری از روستاها نه تنها آب آشامیدنی، حتی چشمه‌های سرویس بهداشتی و حمام هم ندارند؛ چه برسد به مدرسه.»
وخامت حال روستاهای ایلام را کسانی درک می‌کنند که در سال‌های گذشته آستین بالا زده‌اند و برای تغییر وضع این استان به‌خصوص در حوزه آموزش دست به کار شده‌اند: «رئیس آموزش و پرورش استان به‌عنوان عضو داوطلب، کمک‌های زیادی به ما در زمینه آموزش می‌کند. یکی از مهمترین اقدامات ما در این زمینه، شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل است. استان ایلام علاوه بر خانواده‌هایی که با فقر دست و پنجه نرم می‌کنند، مهاجرانی هم از کشور عراق دارد. این افراد تابعیتی ایرانی داشتند اما بعدها به عراق رفتند. در دوران صدام، آنها از عراق اخراج شده و به ایران برگردانده شدند. اما مدارک هویتی و شناسایی ایرانی ندارند. کودکان این خانواده‌ها به دلیل نداشتن اوراق هویتی، امکان تحصیل ندارند اما طبق دستوری که مدیر آموزش و پرورش استان برای این کودکان صادر کرده است، فرصت بازگشت به تحصیلشان فراهم شده.»
کودکان تحلیل می‌کنند
«حالا که استان ایلام کاستی‌ها و نیازهای فراوانی دارد که به آن رسیدگی نمی‌شود، خود مردم دست به دست هم داده‌اند تا این مشکلات را برطرف کنند. هر کسی که در استان توان انجام‌کاری دارد، داوطلبانه به ما کمک می‌کند تا سلسله‌وار به جنگ مشکلات برویم. بنیاد کودک یکی از مؤسساتی است که همکاری خوبی با ما دارد. ما به روستاها می‌رویم و علاوه بر تحصیل، به مشکلات سوءتغذیه دانش‌آموزان و کودکان هم رسیدگی می‌کنیم. در مواردی حتی کار از قرص آهن هم گذشته و تزریق فوری آهن به بچه‌ها را انجام می‌دهیم. همزمان با برگرداندن کودکان به چرخه تحصیل و آموزش، خانواده این افراد هم تحت حمایت ما و خیّران داوطلب درمی‌آیند. درمان اعتیاد، حل معضل بیکاری و مهارت‌آموزی، حل مشکلات پزشکی و بهداشتی و... از کارهای دیگری است که به کمک این خیّران انجام می‌شود.» به گفته شاهماری نتیجه این همکاری‌ها هم می‌شود دانش‌آموزانی که رتبه‌های خوبی در کنکور به دست آوردند و حالا در رشته‌هایی مثل دندانپزشکی و دارو‌سازی و... مشغول به تحصیل هستند. چند سالی است که از آغاز طرح‌های حمایت تحصیلی کودکان در روستاهای استان ایلام می‌گذرد و تغییر رفتار کودکان روستا در این سال‌ها بیش از هر چیز دیگری خودنمایی می‌کند. شاهماری می‌گوید: «روز اول که تدریس در روستاها را آغاز کردیم، بچه‌ها حتی قادر نبودند راجع به نیازها و مشکلاتشان حرف بزنند. اما حالا دیگر به افرادی مطلع و مطالبه‌گر تبدیل شده‌اند. وقتی با آنها راجع به مشکلات روستا صحبت می‌کنید، از نبود بهداشت و آب آشامیدنی می‌گویند و ما می‌بینیم که تحصیل چقدر در قدرت آنها درباره تحلیل مسائل کمک کرده است.»
از مدرسه تا سر چهارراه
«دانیال» آمده بود داروخانه تا برای خواهر یک ساله‌اش دارو بگیرد. اسکناس‌های مچاله و کهنه را ریخت روی پیشخوان داروخانه. قدش به زور به دریچه کوچک شیشه‌ای می‌رسید. کاپشن کهنه و زهوار در رفته، دستان کبره بسته‌اش را پوشانده بود. از آخرین باری که پشت نیمکت مدرسه نشسته بود 4 سالی می‌گذشت. در نخستین ماه‌های دومین سال تحصیلی جا مانده بود. اوایل سال تحصیلی، وقتی نه پدر از اوضاع مدرسه می‌پرسید و نه مادر، کلاس درس را به مقصد گدایی در خیابان‌های ایلام ترک کرده بود. حالا در یکی از روزهای سرد دی ماه، گذرش به همان داروخانه‌ای افتاده بود که معاون داوطلبان استان در آن، منتظر پیچیدن نسخه ایستاده بود. «معصومه شاهماری» معاون داوطلبان استان ایلام می‌گوید: «ترک تحصیل به دلیل فقر، یکی از مهمترین عوامل بازماندن کودکان ایلام از تحصیل است. این موضوع در سال‌های اخیر بیشتر از قبل شایع شده است. اعتیاد، معضل دیگری است که خانواده این کودکان با آن درگیر هستند و هر روز در استان بیشتر از قبل می‌شود.» حالا پرونده دانیال به دست رئیس آموزش و پرورش ایلام رسیده و قرار است دوباره پشت نیمکت‌های مدرسه بنشیند. مثل بسیاری از کودکان محروم و جامانده از تحصیل استان ایلام که قرار است مدرسه را از سر بگیرند. «عهدیه طهماسبی» مدیرکل امور اجتماعی استانداری ایلام می‌گوید: «فقر و بیکاری بزرگ‌ترین معضل اجتماعی مردم استان ایلام است. در این استان هیچ صنعت فعالی وجود ندارد تا بتواند به موضوع اشتغال کمک کند. بیشترین منبع درآمد مردم ایلام کشاورزی و دامداری است. فقر خانواده‌ها باعث شده تا در سطح استان، دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل داشته باشیم. از ابتدای امسال تاکنون 53 دانش‌آموز بازمانده از تحصیل توسط مددکاران ما شناسایی شده‌اند.»