«بنا به پیشنهاد شورای انقلاب، برحسب حق شرعی و حق قانونی ناشی از آرای اكثریت قاطع قریب به اتفاق ملت ایران كه طی اجتماعات عظیم و تظاهرات وسیع و متعدد در سراسر ایران نسبت به رهبری جنبش ابراز شده است و به موجب اعتمادی كه به ایمان راسخ شما به مكتب مقدس اسلام و اطلاعی كه از سوابق‌تان در مبارزات اسلامی و ملی دارم، جنابعالی را بدون در نظر گرفتن روابط و حزبی بستگی به گروهی خاص، مامور تشكیل دولت موقت می‌نمایم...». این بخشی از متن حکمی است که امام خمینی (ره) در روز 15 بهمن 1357 خطاب به مهندس مهدی بازرگان صادر و او را رسما مامور تشکیل دولت موقت کرد. حکمی که 40‌سال قبل در چنین روزی، برابر 16 بهمن 1357 در آمفی تئاتر مدرسه علوی به بازرگان ابلاغ شد.
دولتی برای رفع اشکال‌ها
به این ترتیب دولت 9 ماهه‌ای که نام «دولت موقت» را بر خود داشت، متولد شد، 275 روز حیات دولت موقت، با اتفاقاتی همراه بود که امروز و پس از گذشت 40‌سال بسیاری دوام 9 ماهه آن را نیز با توجه به حجم مشکلات چیزی شبیه به معجزه تلقی می‌کنند. کشوری را تصور کنید که همه ارکان آن از بالا تا پایین دچار تغییر و تحول بنیادین شده است. انقلاب به پیروزی رسیده و حکومتی جدید جانشین حکومت قبلی شده است. در چنین وضعیتی فردی دانشگاهی و دارای سابقه مبارزه سیاسی در رأس امور اجرایی قرار گرفته و کابینه‌ای را برای اداره کشور می‌چیند. برای فهم بهتر مسائل در 40‌سال پیش کافی است به این نکته توجه کرد که به دلیل پروسه «جابه‌جایی» و اختلال در همه نهادها، مردم برای حل و فصل کوچکترین مشکلات خود نیز راه ساختمان نخست‌وزیری را در پیش می‌گرفتند!
استعفا بعد از 275 روز
فراهم کردن زمینه تشکیل دولت، همچنین تهیه و تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را شاید بتوان مهمترین وظیفه دولت موقت ذکر کرد که در حکم بنیانگذار جمهوری اسلامی نیز به آن‌ اشاره شده بود، اما در عمل این دولت با مشکلات و بحران‌های فراوانی دست به گریبان بود که بخش اعظمی از فرصت 9 ماهه‌اش را صرف آنها کرد. تحرکات ضدانقلاب، خرابکاری‌های کسانی در مصدر برخی امور که هنوز دل در گروی نظام پیشین داشتند، رقابت گروه‌های رقیب داخلی و ناکارآمد نشان دادن دولت موقت در اداره امور کشور و... عواملی بودند که همه توان و قدرت دولت موقت را صرف خود کردند و به نوعی تسخیر سفارت آمریکا از سوی دانشجویان پیرو خط امام را شاید بتوان حد نهایی تحمل دولت در برابر مشکلات ریز و درشتی که درگیرش بود، عنوان بود. اتفاقی که استعفای دولت موقت در 14 آبان 1358و درست 275 روز بعد از آغاز به کارش را در پی داشت.