| هلیا منشاری | تاریخ‌پژوه |
بی‌شک یکی از نوستالژی‌ترین لحظات زندگی هر فرد لحظه تحویل سال است؛ لحظه‌‌‌ای که در فرهنگ ایران اسلامی ما با دعا گره خورده است: یا مقلب‌القلوب والابصار یا مدبر اللیل والنهار یا محول الحول و الاحوال حول حالنا الی احسن الحال. اما پیش از پرداختن به منابع و مضمون دعای تحویل سال مختصری درباره تحویل سخن می‌گوییم، تحویل سال که به اسامی «تحویل» «سال گردش» و «حلول» نیز تعبیر می‌شود، داخل‌شدن در دقیقه اول سال نو به نوروز را می‌گویند که در برج حمل صورت می‌گیرد و در اصل عبارت است از گردش یک دور زمین به دور خورشید. در باب دعای تحویل سال هم که در لحظات بسیار حساس تحویل خوانده می‌شود از گذشته‌های دور معمول و مرسوم بوده است و با آن‌که منابع و مآخذ مذهبی تا دوره صفوی بدان تصریح نکرده‌اند ولی احتمالا قبل از دوره صفویه نیز نظر به ارزش و اهمیت عید در نزد ایرانیان مرسوم بوده است. علامه محمدباقر مجلسی در کتاب «زادالمعاد» در خصوص این دعا گزارش می‌کند که در کتب غیر مشهوره روایت کرده‌اند که در وقت تحویل سال این دعا را بسیار بخوانید. بعضی ذکر کرده‌اند این دعا ۳۶۶ مرتبه گفته شود. بنابراین با توجه به این گزارش دعای تحویل سال در دوره صفویه مرسوم و معمول بوده است.
در هر حال جدای از اینکه دعای تحویل سال تا پیش از دوره صفویه چگونه بوده و این دعا در کدام یک از مآخذ حدیثی نقل شده است، نفس دعا یا قرائت قرآن یا حتی نمازگزاردن، هنگام تحویل سال نشان از اسلامی‌شدن نوروز دارد. حتی بعضی‌ها معتقدند عبارات دعای تحویل سال برگرفته از عبارات قرآنی یا احادیث و روایاتی است که در معتبرترین مآخذ شیعی نظیر «التهذیب» شیخ طوسی نقل شده است. مرحوم حاج شیخ عباس قمی (قدس‌سره) نیز در کتاب مفاتیح‌الجنان آن را ذکر نکرده است و همین‌طور سیدابن‌طاووس در اقبال به آن اشاره‌ای نداشته‌اند. اگر چه اساساً در دعا نیازی به این که از معصوم (علیه‌السلام) وارد شود نیست، چنان‌چه مضامین دعا مطابق با سایر منابع حدیثی و روایی باشد و یا لااقل مخالف نباشد مي‌توان از آن استفاده کرد.