نخستین خاطره نگارنده این سطور از عمر حسن احمد البشیر رئیس‌جمهوری اینک مخلوع سودان که ما بیشتر او را با نام و عنوان عمر البشیر می‌شناسیم به اجلاس سران سازمان کنفرانس اسلامی در تهران بر می‌گردد که آذر ماه‌سال 1376 برگزار شد. در روز افتتاحیه، رئیس دولت اصلاحات که برابر قانون ریاست این سازمان را از مراکش تحویل گرفته بود، هنگام نام بردن از عمر البشیر سهوا او را «عمر شریف» خطاب کرد که البته این اشتباه لفظی خیلی سریع توسط خود او تصحیح شد و لبخندی هم بر لبان حاضران آورد. سودان و ایران در آن ایام و البته تا سال‌ها بعد از دوستان نزدیک یکدیگر به شمار می‌رفتند، اما امروز مدت‌هاست که دیگر از آن رابطه خوب و حسنه خبری نیست و شاید درست به همین علت این روزها که خبر کودتای نظامی در سودان و سرنگونی عمر البشیر به تیتر یک رسانه‌های منطقه تبدیل شده، عکس‌العمل ایران چیزی بیش از فراخوانی طرف‌های درگیر به خویشتنداری نبوده است.
منفعت طلبی و ضعف تشخیص
عمر البشیر در دوران حکومت خود نزاع‌هایی چون جنگ داخلی (منجر به جدایی جنوب سودان از این کشور و تشکیل کشور مستقل سودان جنوبی) و همچنین جنگ دارفور در غرب سودان را تجربه کرد که این آخری صدور حکم بازداشت دادگاه بین‌المللی لاهه به اتهام انجام جنایت جنگی را برایش به ارمغان آورد. ایران کنار اتحادیه عرب از حق حاکمیتی این کشور آفریقایی و مسلمان و همچنین تصمیمات رئیس‌جمهوری‌اش دفاع کرد. اما این سوال که چه شد سودان یا به عبارت بهتر شخص عمر البشیر دوستی و حمایت سخاوتمندانه تمام این سال‌های ایران را نهایتا با نمکدان شکستن پاسخ داد، پاسخی دارد که باید آن را در منفعت‌طلبی، برآورد اشتباه او از اوضاع منطقه و همچنین ضعف تشخیص دوست از دشمن جست‌وجو کرد.
دلارهای سعودی و انقلاب نان
مراسم تحلیف یازدهمین دوره ریاست‌جمهوری در ایران را شاید بتوان یکی از نقاط عطف تاریخ روابط ایران و سودان به شمار آورد. عمر البشیر یکی از افراد دعوت شده به مراسم تحلیف حسن روحانی بود، اما او هرگز به این مراسم نرسید. بعدها معلوم شد هواپیمای حامل او روی آسمان عربستان مجبور به بازگشت شده و به عبارت بهتر ریاض اجاره حضور البشیر در تهران را نداده است. انتظار می‌رفت این حرکت توهین‌آمیز مورد اعتراض و حتی مستوجب حرکتی تلافی‌جویانه از سوی خارطوم و شخص البشیر تلقی شود، اما رئیس‌جمهوری سودان چندی بعد با تعطیل کردن دفاتر فرهنگی ایران در سودان، قطع رابطه با ایران در پی حمله به سفارت عربستان در تهران و نهایتا مشارکت در جنگ یمن و کمک به ائتلاف متجاوز سعودی به شکلی عیان راه خود را از ایران جدا کرد و یکی دوستی قدیمی را به ثمن بخش فروخت. همین قدر بدانیم که زمینه اعتراضات اخیر در سودان که عاقبت منجر به سقوط عمر البشیر شد به کمبود نان در این کشور بر می‌گشت و جالب آن‌که دلارهای سعودی حتی نتوانستند به البشیر برای تأمین نان مردم کشورش کمک کنند.