محمدحسین بخشیان کارشناس مذهبی

اللهمّ لا تَخْذِلْنی فیهِ لِتَعَرّضِ مَعْصِیتِکَ در فقره‌ای از دعای روز ششم ماه مبارک رمضان از خدا می‌خواهیم که ما را به خاطر دنبال‌کردن معصیت خوار نسازد. خداوندی که ما را آفریده و از هیچ چیز برای ما کم نگذاشته است، صفتی دارد با عنوان خشم یا غضب که به کیفر پروردگار معروف است. در بعضی مواقع اتفاق می‌افتد او کسی را مورد عفو و بخشش خود قرار ندهد. سوالی که مطرح می‌شود، این است که خدا از چه گناهانی خشمگین می‌شود و چه نوع غضب‌هایی از خداوند مورد بخشش قرار نمی‌گیرد؟ خداوند دو نوع صفت دارد؛ صفت ذاتی و فعلی. غضب خداوند صفت فعل خداست نه صفت ذات. خشم خدا صفت فعل خداست یعنی کار خداست؛ خدا مثل ما عصبانی نمی‌شود. خشم خدا یعنی کیفر گناهان و مقصود آن عقاب و کیفر خداوند است. شخصی از امام باقر(ع) پرسید: خشم خدا چیست؟ ایشان فرمودند:   کسی که گمان کند خداوند از حالتی به حالت دیگر تغییر کند، او را به ویژگی آفریده وصل کرده است. چیزی خدا را تحریک نمی‌کند که باعث دگرگونی او شود؛ پس خشم خدا یعنی کیفر خداوند. همه گناهان باعث خشم خدا می‌شود و هر آن‌چه که مورد بخشش خدا واقع نشود، موجب غضب خدا می‌شود. هر انسانی به اندازه گناهش مورد خشم خدا و مستوجب مجازات الهی است؛ بنابراین آن‌چه باعث خشم خدا می‌شود، گناه است. در علم کلام با ادله متقن اثبات می‌شود که تغییر و تبدل در ذات باری‌تعالی راه ندارد و همه صفات و کمالات ثابت بوده و عین ذات باری‌تعالی است. یکی از موارد تغییر و تبدل، تغییر در حالات خداوند متعال است؛ مثل دوست‌داشتن و غضب‌کردن. غضب‌کردن به این معناست که او ابتدا حالت آرامشی را داشته، سپس نسبت به امری عصبانی شده و غضب می‌کند؛ این مطلب به معنای تغییر در خداوند متعال است که طبق ادله عقلی محال است. این درحالی است که اگر به قرآن رجوع کنیم، در سوره زخرف آیه ۵۵ خداوند متعال غضب را به خود نسبت می‌دهد و می‌فرماید: «فَلَمَّا آسَفُونا انْتَقَمْنا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْناهُمْ أَجْمَعِینَ: هنگامى که ما را به خشم آوردند، از آنها انتقام گرفتیم و همه را غرق کردیم». حال باید پرسید آیا این آیه با ادله عقلی تعارض دارد و حالت خداوند متعال تغییر کرده یا خیر؟ از آن‌جا که نه حزن و اندوه درباره خداوند مفهومى دارد و نه خشم به آن معنى که در میان ما معروف است؛ پس باید تفسیر این آیه را نگاه کنیم. اگر به تفاسیر قرآن رجوع کنیم، خواهیم دید که همه مفسرین اعم از شیعه و اهل سنت، خشم و غضب خداوند را به معناى «اراده مجازات» و رضایت او را به معناى «اراده ثواب» معنا کرده‌اند. مرحوم طبرسی و شیخ طوسی از بزرگان شیعه آیه را به همین شکل معنا کرده‌اند؛ یعنی غضب خداوند متعال همان اراده او بر عذاب کفار و منافقین است. فخر رازی از بزرگترین مفسرین اهل سنت نیز همین نظر را دارد و خشم و غضب الهی را به معنای اراده عقوبت آنان معنا کرده است. ماه رمضان بهترین فرصت برای راضی‌کردن خدایی است که خودش ما را به میهمانی‌اش دعوت کرده است؛ ان‌شاءالله این ماه رمضان، ماه رهایی همه ما از خشم و غضب الهی و رهایی از آتش جهنم باشد.