111سال پیش در چنین روزی، برابر 5 خرداد 1287 خورشیدی (26 می1908 میلادی) نخستین چاه نفت خاورمیانه که بعدها نام «چاه شماره یک» بر آن گذاشته شد در مسجد سلیمان به نفت رسید. این کشف نگاه امپراتوری بریتانیا را بیش از پیش متوجه ایران کرد و این میان تاجر انگلیسی ویلیام ناکس دارسی، به نوعی نقش پل را برای ورود کشور متبوع خود به عرصه صنعت نفت ایران بازی کرد. درواقع دارسی ضمن کسب سود شخصی، منافع پادشاهی بریتانیا را نیز در بهرهگیری از خوان گستردهای که به واسطه این کشف جدید در خاورمیانه پهن شده بود لحاظ داشت، اما اینکه پای او چگونه به ایران باز شد خود داستانی جدا و مفصل دارد.
ویلیام ناکس دارسی خوش شانس
در زندگینامه دارسی چنین آمده است که او پس از مهاجرت خانوادهاش به استرالیا، تحصیلات خود را در رشته حقوق به پایان برد و قصد داشت وارد حرفه پدر خود یعنی وکالت شود، اما ازدواج با دختر یک مهندس معدن زندگیاش را به کلی دگرگون کرد. دارسی پس از ازدواج به کشف معدن علاقهمند شد و این علاقه سرمایهگذاری او در یک معدن سنگ آهن را پی داشت. از خوششانسی داماد جوان، معدن سنگ آهن فوق در برخی لایهها به رگههای طلا رسید و دارسی که سهامدار عمده معدن سنگآهن بود، طی مدتی کوتاه به سودی عظیم دست یافت. او پس از فروش سهام خود با ثروتی هنگفت به انگلستان بازگشت و این درحالی بود که 33سال بیشتر نداشت. درسال 1900 میلادی بود که ویلیام ناکس دارسی متوجه خاورمیانه و جالبترین کشور منطقه یعنی ایران شد. تب کشف نفت در جهان بالا گرفته بود و دارسی که اینک 50 سالگی را پشت سر میگذاشت تصمیم گرفته بود شانس خود را در سرزمین پارس آزمایش کند.
کشف امید در عمق 600 متری زمین
عاقبت قرارداد اکتشاف درسال 1900 میلادی بین آنتوان کتابچیخان رئیس ارمنی گمرکات - در زمان حکومت مظفرالدین شاه قاجار - و ویلیام ناکس دارسی امضا شد، با این قید که در صورت کشف نفت به مدت 60سال امتیاز استخراج در اختیار دارسی بوده و او سالانه 16درصد از سود شرکت را به حساب دولت ایران واریز کند. دارسی تاسال 1903 میلادی چیزی در حدود 500هزار پوند در ایران سرمایهگذاری کرده بود بدون اینکه حتی یک قطره نفت به دست بیاورد. با ته کشیدن منابع، او شرکت نفت برمه را نیز در منافع این اکتشاف سهیم کرد و بالاخره 8سال پس از امضای قرارداد و درحالیکه دارسی ورشکست شده و عملیات میرفت که برای همیشه متوقف شود، چاه حفر شده در مسجد سلیمان در عمق 600 متری به نفت رسید تا عصر نفت در خاورمیانه از ایران آغاز شود. پس از این کشف، دارسی با تأسیس شرکت نفت ایران و انگلیس که بعدها نام بریتیش پترولیوم به خود گرفت، عملیات استخراج را به شکلی جدی آغاز کرد.