مجید رئوفی پژوهشگر سیاست‌گذاری وتحلیل‌های حوزه انرژی
تقریبا دو‌سال پیش بود که خبر رسید قرار است نخست‌وزیر ژاپن، آبه شینزو به ایران بیاید و در دوران پسابرجام مراودات ایران و ژاپن به‌عنوان یکی از متحدان آمریکا و یکی از دوستان باسابقه ایران وارد مرحله جدیدی شود. سال گذشته نیز این خبر تکرار شد اما آن اخبار محقق و سفر آبه به ایران انجام نشد. هرچند روحانی و آبه در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد با یکدیگر دیدار صمیمانه و مثبتی داشتند و قرار بر تدوین نقشه راه 10ساله افزایش مراودات میان دوکشور مطرح شد، اما شرایط مطابق میل و هدفگذاری ایران و ژاپن پیش نرفت. با خروج ترامپ از برجام، ژاپن عملا به‌عنوان یکی از متحدان آمریکا نتوانست در این مسیر جدید با ایران گام بگذارد و پیش برود. با وجود کاهش جنگ لفظی بین ایران و آمریکا طی هفته‌های اخیر، تحریم شرکت‌های پتروشیمی ایران توسط آمریکا خوش‌بینی‌های معطوف به نرمش آمریکا را کنار زد. با این اوصاف، انجام سفر نخست‌وزیر ژاپن به کشورمان آن هم در زمانه تداوم فشارهای ایالات متحده به ایران یک اتفاق بسیار مهم است. اهمیت این سفر وقتی دوچندان می‌شود که نقل‌قول اخیر رسانه‌های ژاپنی از ترامپ پس از دیدار با «آبه» در ژاپن را نیز درنظر آوریم که از سفر او به ایران حمایت کرده بود. علاوه بر این، تماس تلفنی آبه با ترامپ پیش از سفر به تهران نیز بر این موضوع صحه می‌گذارد که یکی از مهمترین اهداف سفر نخست‌وزیر ژاپن به ایران، میانجیگری میان آمریکا و کشورمان در جهت کاهش تنش‌ها و ایجاد صلح و ثبات در منطقه خلیج‌فارس است. بی‌تردید نزدیک‌شدن به مهلت دوماهه ایران برای توقف برخی از اقدامات خود در برجام درصورت محقق‌نشدن تعهدات بانکی و نفتی اتحادیه اروپا، یکی از دلایل نگرانی ژاپن و سایر کشورهاست. ژاپن از ابتدای خروج ترامپ از برجام نسبت به حفظ برجام تأکید و وزیرخارجه این کشور در همان زمان در بیانیه‌ای اعلام کرد که ژاپن به حمایت از برجام که به تقویت رژیم بین‌المللی عدم اشاعه و ثبات خاورمیانه کمک می‌کند، ادامه خواهد داد و ژاپن برای حفظ برجام در ارتباط نزدیک با طرفین مربوطه باقی خواهد ماند. اما همه اینها به معنای ایجاد انتظارات غیرواقعی درباره اهداف و نتایج این سفر مهم نیست و در این‌باره باید واقع‌بینانه برخورد کرد. در شرایط حاضر، هیچ نشانه‌ای مبنی بر بازگشت ترامپ به برجام و حضور ایران پای میز مذاکره با ترامپ دیده نمی‌شود. بنابراین خوشبینی افراطی نسبت به اهداف سفر آبه به تهران در ارتباط با آب‌شدن یخ روابط خصمانه میان ایران و آمریکا متصور نیست و صرفا باید به گشایش‌هایی در فشار حداکثری ایالات متحده به ایران در ارتباط با مشتریان نفت کشورمان امیدوار بود. علایمی وجود دارد که نشان می‌دهد ممکن است روابط اقتصادی میان ژاپن و ایران تا حد مناسبی ارتقا یابد. دولت ژاپن مدتی پیش و البته پیش از عدم تمدید معافیت خرید نفت ایران، با ادامه پوشش بیمه برای واردات نفت از ایران به مدت یک‌سال دیگر موافقت کرد. تمدید پوشش بیمه برای واردات نفت از ایران تا اواسط فروردین سال 99 قابل اجرا خواهد بود. از سویی خبر رسیده که به تازگی قرارداد میان شرکت خودروسازی میتسوبیشی با نماینده ایرانی‌اش تمدید شده است، ضمن این‌که ژاپن یکی از مشتریان سنتی نفت‌خام سنگین ایران و پنجمین کشور پالایشگاهی دنیاست و پالایشگاه‌های این کشور طی دهه‌ها با نفت ایران، محصولات پالایشی خود را تولید کرده‌اند و تغییر نوع نفت در کیفیت و هزینه تولید این پالایشگاه‌ها موثر است، ضمن این‌که این پالایشگاه‌ها امروز می‌توانند نفت ایران را ارزان‌تر از سایر نفت‌های بازار و ارزان‌تر از قیمت اصلی نفت ایران بخرند.
با توجه به مسائل بانکی و مالی نیز این به نفع ژاپنی‌ها خواهد بود تا کالاهای ژاپنی را نیز به مصرف‌کنندگان علاقه‌مند ایرانی برسانند. نباید فراموش کنیم که دولت ژاپن حتی پس از تحریم‌های سال 2012 غرب علیه ایران نیز به پالایشگاه‌ها و برخی شرکت‌های معظم خود ازجمله میتسوبیشی و تویوتا تسیوشو اجازه داده بود تا با استفاده از بیمه خاص، از ایران نفت وارد كنند. از سویی، همکاری‌های اقتصادی و تجاری ژاپن و هند طی سال‌های گذشته به‌ویژه در آسیای جنوب‌شرقی باعث دعوت ایران و هند از ژاپن برای توسعه بندر چابهار و همچنین کریدور شمال-جنوب شده است. احتمالا توافقاتی میان ایران و ژاپن برای حضور این کشور در توسعه تنها بندر اقیانوسی ایران نیز وجود دارد. همچنین ژاپنی‌ها که پیش از تحریم‌های سال 2012 برای توسعه میدان آزادگان به‌عنوان یکی از بزرگترین میادین نفتی دنیا با شرکت ملی نفت ایران قراردادی امضا کرده بودند و به دلیل تحریم‌ها از ایران رفتند، پس از لغو تحریم‌ها دوباره برای توسعه میدان آزادگان با شرکت ملی نفت ایران تفاهمنامه‌ای امضا کردند. ممکن است در سفر آبه در جهت به جریان انداختن و عملیاتی‌کردن این تفاهمنامه و تبدیل آن به یک توافق جدید، مذاکراتی صورت گیرد. دو روز دیگر حداقل بخشی از اهداف و نتایج سفر نخست‌وزیر ژاپن به ایران مشخص خواهد شد، اما بی‌تردید، ابعاد نهان این سفر طی ماه‌های پیش‌رو تاثیراتی در جهان خواهد داشت.