آرمین منتظری دبیر سرویس بین‌الملل
بیت‌کوین به تدریج از یک ایده اولیه که برخی درباره‌اش خیلی مشتاقانه سخن می‌گفتند درحال تبدیل شدن به یک سرمایه دارای ارزش است. بیت‌کوین درواقع واحد پولی دیجیتال است که مشابه آن نیز بسیار زیاد است. اخیرا ارزش بیت‌کوین به شکل مشهودی افزایش یافته است. سوالی که در ابتدا باید درباره بیت‌کوین مطرح شود این است که آیا این واحد پول دیجیتال با این هدف ایجاد شده تا تجارت را تسهیل کند یا این‌که بیت‌کوین تنها کالایی است که ارزشی ذاتی دارد و این ارزش به نسبت عرضه و تقاضا کم و زیاد می‌شود؟
یک واحد پول را می‌توان نوعی کالا محسوب کرد. واحد پول را می‌توان خرید و فروش کرد و با توجه به بالا یا پایین رفتن ارزش در نسبت به دیگر واحدهای پولی سودی به دست آورد. اما هدف اصلی واحد پول این است که تجارت را بین کشورها تسهیل کند و کشورها بتوانند بین خود تبادلات مالی داشته باشند. مکانیزم جایگزین برای این تبادل، تبادل پایاپای است. اما مشکلی که با این روش به‌وجود می‌آید این است که بدون یک واحد پولی مشترک که ارزش هر کالا را مشخص می‌کند، روند تجارت از سرمایه‌گذاری گرفته تا خرید غذا کند شده و عواقب زیادی برای اقتصاد دارد. از سوی دیگر ارزش واحد پولی با ارزش استفاده آن متفاوت است. مثال برای این مسأله طلا است. ارزش استفاده از طلا تا حدودی محدود است، اما وقتی قرار است طلا تبادل شود، ارزشش بیشتر می‌شود و همین مسأله موجب شکل گرفتن تجارت حول محور طلا می‌شود.
ثبات نسبی ارزش واحد پول موضوعی بسیار مهم است. اگر نوسان قیمت واحد پول به‌طور مستمر زیاد باشد، در تبادل‌ها ارزش کمتری خواهد داشت. قیمت‌ها همیشه بالا و پایین می‌شوند، اما این نوسان نباید آنقدر زیاد باشد که خریداران و فروشندگان در قیمت‌گذاری بر روی کالا و خدماتی که قرار است با آن ارزش پولی ارایه شود، دچار تردید شوند. البته پیش آمده است که ارزش یک واحد پولی ناگهان سقوط کند که این اتفاقا معمولا باعث مشکلات اقتصادی یا سیاسی خواهد شد.
خیلی‌ها بر این باورند که واحدهای پول امروزی که پشتوانه طلا ندارند، ارزش نگهداری هم ندارند. اما واقعیت این است که ارزش واقعی واحد پول آن است که شما بتوانید با در دست داشتن آن به بازاری که آن واحد پول در آن رواج دارد وارد شده و هر کالا و خدماتی که بخواهید خرید کنید. درواقع پشتوانه واحد پولی این حقیقت است که قیمت آن به شکلی نسبی ثابت باشد و در مقایسه با قیمت دیگر واحدهای پولی نوسان اندکی داشته باشد.
در حال حاضر دلار واحد پولی نسبتا فراگیر در جهان است، چراکه دولت آمریکا 25درصد اقتصاد دنیا را در دست دارد و اداره می‌کند. در نتیجه شما با در دست داشتن دلار می‌توانید به بازاری بزرگ از کالا و خدمات در سراسر جهان دسترسی داشته باشید و خرید کنید.
تا اینجای کار بیت‌کوین عملکرد یک واحدپولی را نداشته است. افزایش قیمت بیت‌کوین عدم اطمینان زیادی ایجاد می‌کند. برای مثال آیا تجار باید خرید و فروش کالا و خدمات را براساس بیت‌کوین تعلیق کنند، چون ممکن است قیمت بیت‌کوین فردا بیشتر از دیروز شود؟ آیا خریداران باید خرید را متوقف کنند و صبر کنند تا قیمت بیت‌کوین پایین بیاید؟ آیا بیت‌کوین هم مانند واحدهای پول مرسوم قابل تقسیم به پول خرد است تا بتواند قیمت‌های مختلف را پوشش دهد؟ اینها سوالاتی هستند که یک واحد پول خوب، برای کسانی که از آن استفاده می‌کنند، ایجاد نمی‌کند.
نتیجه‌اش این است که بیت‌کوین درحال حاضر بیش از آن‌که یک واحد پولی باشد نوعی کالا است. قیمت کالا می‌تواند بالا برود، اما تا زمانی‌که کالا را بتوان معامله پایاپای کرد، نمی‌توان از آن به عنوان واحد پول استفاده کرد. اگر بیت‌کوین کالا باشد، سوال بعدی که درخصوص آن می‌توان مطرح کرد این است که چه نوع کالایی است؟
کالا، شیئی است که ارزش استفاده دارد. این ارزش استفاده، برای آن کالا ارزش مبادله ایجاد می‌کند و این ارزش مبادله از طریق انتظارات بازار به دست می‌آید. ارزش بیت‌کوین تماما از طریق انتظارات بازار تعیین می‌شود. ارزش دلار اما در نسبت با کالاها و دیگر واحدهای پول به دست می‌آید. ارزش بیت‌کوین در نسبتی با ارزش دلار نیز تعریف می‌شود. اما نکته مهم این است که بیت‌کوین به‌عنوان یک کالا تنها ارزش مبادله‌ای دارد و هنوز هیچ ارزش استفاده‌ای ندارد.
کاملا واضح است که هر شیئی اگر کسی خواهان خرید آن باشد، ارزش خواهد یافت. ممکن است برخی خریدها با بیت‌کوین انجام شده باشد، اما با توجه به نسبت نوسانات ارزش بیت‌کوین در نسبت با دلار، خرید و فروش با بیت‌کوین خیلی کار عاقلانه‌ای نیست. استفاده از بیت‌کوین به‌عنوان یک واحد پولی خیلی کار دشواری است، چراکه قیمت کالاها براساس بیت‌کوین درحال افزایش است و دقیقا افزایش افسارگسیخته است که امکان سقوط ارزش بیت‌کوین را فراهم می‌کند.
به نظر می‌رسد خیلی‌ها با خرید بیت‌کوین به سود زیادی دست یافته‌اند. ولی آنها هم خیلی زود سود به دست آمده را به دلار یا ملک تبدیل خواهند کرد! مشکل بیت‌کوین این است که برخلاف ملک، دلار یا طلا، ارزشش تنها به اعتماد خریداران بستگی دارد و بدون این اعتماد بیت‌کوین هیچ ارزش ذاتی ندارد. همه می‌دانیم اعتماد عنصری بسیار ناپایدار است.