مریم نراقی دبیر گروه فرهنگ
1. شنبهشب اتفاق غیرمنتظرهای رخ داد و اهالی سینما را درگیر کرد. حوالی ساعت 12 شب درحالیکه حدود یک ماه به معرفی فیلم منتخب ایران به زمان اسکار باقیمانده بود، هیأت معرفی فیلم ایرانی به اسکار مستند داستانی «در جستوجوی فریده» را بهعنوان نماینده ایران در اسکار معرفی کردند. از همان ثانیههای اعلام این فیلم جنجالهای پیرامون این انتخاب آغاز شد و احتمالا چند صباحی درگیر این ماجرا هستیم. واقعیت این است که این اعلام زودهنگام، مجهولترین مهره پازل است که احتمالا در روزهای پیشرو توسط رسانهها و منتقدان رمزگشایی خواهد شد. البته رائد فریدزاده، سخنگوی هیأت معرفی فیلم ایرانی به اسکار 2020 توضیحاتی را به رسانهها اعلام کردند که نه مستند است و نه باورپذیر. ایشان در توضیحاتشان گفتهاند که امسال مهلت کوتاهتری برای اعلام فیلم داشتیم و این مهلت به هیچعنوان تمدید نمیشد. این در حالی است که تاکنون فقط سه کشور الجزایر، گرجستان و سوییس نمایندگان خود را برای حضور در اسکار معرفی کردند و ایران چهارمین کشوری است که نماینده خود را به اسکار معرفی کرده. انتخاب مستند «در جستوجوی فریده» بهعنوان نماینده ایران در اسکار از جهات دیگری هم تعجبآور است. در تاریخ اسکار تنها دو فیلم مستند داستانی را به یاد میآوریم که مورد توجه قرار گرفتهاند، هیروشیما عشق من و نانوک شمالی. سوال اینجاست با وجود بخش مستند در جایزه اسکار و حضور مستندهای کوتاه و بلند در این بخش چقدر این امکان وجود دارد که مستندی در بخش فیلم خارجی مورد توجه قرار بگیرد. نکته دیگر اینکه در 20سال اخیر اغلب درامهایی با مضمون اجتماعی و سیاسی در بخش اسکار خارجیزبان مورد استقبال قرار گرفته است. فیلمهایی مانند فروشنده، جدایی نادر از سیمین، راز چشمهایش، عشق و ...
2. واقعیت اما چیز دیگری است. اینکه به جای «در جستوجوی فریده» هر فیلم دیگری هم به اسکار معرفی میشد، همین آش بود و همین کاسه، مثل امروز گروهی فریاد وا اسفا سر میدادند و گروه دیگری بهبه و چهچه میکردند. اما اینها هیاهو برای هیچ است. معضل سینمای ایران ماقبل این دعواهاست. اینکه کدام فیلم باید بهعنوان نماینده ایران در اسکار معرفی شود، یک دعوای درونگروهی میان سینماگران ایرانی با طیفبندیهای مختلف است. به لیست فیلمهای حایز شرایط بهعنوان نماینده ایران نگاهی بیندازید.
آن وقت است که متوجه میشوید تقریبا هیچکدام از 10 فیلم کمترین شانسی برای پذیرفتهشدن در اسکار را ندارند، میخواهد «در جستوجوی فریده» باشد یا «متری شش و نیم» یا «قصر شیرین». فرض کنید به جای «در جستوجوی فریده» فیلم «متری شش و نیم» معرفی میشد، چقدر میتوانست شانس بیشتری داشته باشد؟ نوید محمدزاده، سعید روستایی و دیگر عوامل فیلم «متری شش و نیم» به درستی به این انتخاب زودهنگام انتقاد و آن را بدتر از کودتا عنوان کردهاند. نوید گفته واقعا نمیشد تا بعد از جشنواره ونیز صبر میکردید و بعد به جمعبندی میرسیدید، نکته مهمی که بسیاری به آن اشاره کردهاند. اما واقعیت این است که دوسال پیش فیلم «بدون تاریخ، بدون امضا» به کارگردانی وحید جلیلوند با موضوعی مشابه به فیلم «متری شش و نیم» درحالیکه دو جایزه در بخش افق نو ونیز دریافت کرده بود (دقیقا شرایطی که قرار است برای فیلم «متری شش و نیم» اتفاق بیفتد) درحالی بهعنوان نماینده ایران به اسکار معرفی شد که حتی بهعنوان 10 فیلم منتخب اسکار هم پذیرفته نشده و پشت اولین درهای بسته ماند. بنابراین میتوان پیشبینی کرد که «متری شش و نیم» هم شانس بیشتری نسبت به مستند «در جستوجوی فریده» نداشت. یا «قصر شیرین» بهعنوان سومین گزینه برای معرفی به اسکار چقدر میتوانست شانس داشته باشد. «قصر شیرین» با یک جایزه از جشنواره شانگهای کجای انتخاب اسکار میتوانست جای
داشته باشد؟
3- همه اینها اما ارتباطی به عدمشفافیت در مورد اتفاقات ندارد. بسیاری از حواشی پیش آمده برمیگردد به شنیدههایی که از انتخاب نماینده ایران در اسکار دارد. براساس شنیدهها بخشی از دلایل انتخاب «در جستوجوی فریده» اختلافنظرها پیرامون انتخاب دو فیلم دیگر یعنی «متری شش و نیم» و «قصر شیرین» بوده، احتمالا هیأت انتخاب درنهایت برای اینکه ثابت کند نه اینوری هستند و نه آنوری و اعلام استقلال محکمی کرده باشد، فیلم مستقل «در جستوجوی فریده» را بهعنوان انتخاب نهایی اعلام کرده است.
4- چند صباحی که بگذرد، جنجالها که بخوابد و آبها از آسیاب بیفتد، میشود منطقیتر به این ماجرا نگریست. اینکه شاید انتخاب «در جستوجوی فریده» بهعنوان نماینده ایران در اسکار خیلی هم اشتباه نباشد. ما که میدانیم هیچکدام از فیلمهایمان شانس چندانی برای اسکار ندارند، اما «در جستوجوی فریده» ویژگیهایی دارد که میتواند خارج از مبحث رقابت در اسکار بهعنوان یک فیلم، علاقهمندان به سینما در سراسر جهان را وسوسه کند تا لابهلای سرچ فیلمهای خارجیزبان اسکار 2020 این فیلم را دانلود کرده و تماشا کنند.
«در جستوجوی فریده» مستندی بسیار قابل تامل و استانداردی است. این فیلم درباره زنی به نام فریده است که 40سال پیش در حرم امام رضا(ع) رها و بعد از انتقال به شیرخوارگاه توسط زوجی هلندی به فرزندی گرفته شده و به هلند برده میشود. فریده که در طول این سالها به خاطر ترس از سفر به ایران و تمایل نداشتن خانوادهاش به وطن بازنگشته، چند سالی است از راه دور جستوجویی را برای پیدا کردن خانواده واقعیاش شروع کرده و حالا برای اولین بار به ایران سفر میکند تا زادگاهش را ببیند و با سه خانواده که مدعیاند خانواده واقعی او هستند، ملاقات کند ... .
«در جستوجوی فریده» در جشنواره بینالمللی سینما حقیقت جایزه بهترین فیلم هنر و تجربه، بهترین تدوین، بهترین موسیقی و جایزه ویژه دبیر را دریافت کرده است، همچنین جایزه بهترین فیلم مستند از بیستمین جشن سینمای ایران، دیپلم افتخار بهترین کارگردانی از جشن مستقل سینمای مستند، بهترین مستند آکادمی سینما سینما و... را تاکنون از آن خود کرده است.