| مهدی برآبادی | نویسنده ادبیات کودک|
واقعیت این است که در روزگار ما کتاب با حریفان قَدَری روبه‌روست. اینترنت، فضای مجازی، بازی‌های رایانه‌ای، ماهواره‌ها و شبکه‌های گوناگون تلویزیونی، انیمیشن‌ها و فیلم‌های سینمایی، همه و همه در پر کردن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان از کتاب پیشی گرفته‌اند. از سوی دیگر، نظام آموزشی ما کودکان و نوجوانان را برای ورود به دانشگاه تربیت می‌کند و جایی برای خواندن کتاب‌های غیر درسی باقی نمی‌گذارد. تنگناهای اقتصادی نیز باعث شده که کالاهای فرهنگی و ازجمله کتاب از سبد خانواده‌ها حذف شود و جایش را به خریدن کتاب‌های درسی و کمک‌درسی بدهد. رشد تعداد ناشران آموزشی و مقایسه سهم آنان با ناشران عمومی در اقتصاد نشر، گواه این مدعاست. اگرچه جایگاه کتاب در میان کالاهای فرهنگی کاهش یافته، اما کتاب هرگز از زندگی فرهنگی مردم محو نخواهد شد، چراکه به نیازی پاسخ می‌دهد که دیگر مدیاها پاسخ نمی‌دهند. لذت خواندن تنها در خواندن کتاب است که انسان می‌تواند از آن بهره‌مند شود. البته منظور کتاب خوب است، وگرنه همچنان که فیلم خوب و بد داریم، موسیقی و نقاشی خوب و بد داریم، کتاب هم خوب و بد دارد.
چگونه می‌شود کتاب خوب را انتخاب کرد؟ این روزها یکی از دغدغه‌های والدین انتخاب کتاب مناسب برای فرزندان‌شان است. هزاران عنوان کتاب تالیف و ترجمه در بازار وجود دارد و اگر والدین خود کتابخوان نباشند و با ادبیات کودک آشنایی نداشته باشند، کار انتخاب کتاب مناسب برایشان دشوار می‌شود. از سوی دیگر، به دلیل وضع دشوار اقتصادی و گران‌شدن قیمت کتاب، خانواده‌ها ترجیح می‌دهند آن تعداد معدود کتابی که می‌توانند برای فرزندان‌شان بخرند، کتاب‌های خوبی باشد.
نمی‌توان انتظار داشت که خانواده‌ها با توجه به مشکلاتی که دارند وقت زیادی را صرف انتخاب کتاب مناسب کنند. پس چاره چیست؟ چاره کار مراجعه به نهادهایی است که فهرست کتاب‌های مناسب را معرفی می‌کنند. در ایران، در حال حاضر چند نهاد این کار را انجام می‌دهند. آنها کتاب‌ها را در طول سال می‌خوانند، موضوع‌بندی می‌کنند، گروه سنی‌شان را تعیین می‌کنند و حتی کاربرد آنها را نیز مشخص و از طریق سایت یا جزوه‌هایی، کتاب‌های مناسب را معرفی می‌کنند. شورای کتاب کودک که نهادی پنجاه‌وچند ساله است، در پایان هر سال فهرست کتاب‌های مناسب آن سال را منتشر می‌کند. گروه داوری لاک‌پشت پرنده که چندسالی است در این زمینه فعالیت می‌کند، در هر فصل کتاب‌های مناسب را براساس ملاک‌هایی مدون انتخاب و در جشنی که در هر فصل در نشر کتاب برگزار می‌شود، معرفی می‌کند. این فهرست شامل همه کتاب‌های منتشرشده در حوزه ادبیات کودک است و اطلاعات کتابشناسی کاملی را در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد. به جز این دو نهاد، جشنواره‌های دیگری هم هستند که معمولا در فصل آخر سال گزیده‌های خود را معرفی می‌کنند. جشنواره کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، جشنواره کتاب‌های برتر که از سوی انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک برگزار می‌شود، جشنواره شهید غنی‌پور و کتاب سال هم در بخش کودک و نوجوان، کتاب‌های برگزیده خود را در موضوعات مختلف اعلام می‌کنند.
هرچند انتخاب‌های این داوری‌ها با هم متفاوت است اما در بسیاری موارد کتاب‌های خوب در تعدادی از فهرست‌ها به چشم می‌خورد که کار خانواده‌ها را برای انتخاب کتاب آسان می‌کند. دسترسی به این فهرست‌ها بسیار راحت است و خانواده‌ها می‌توانند به راحتی آن را پیدا کنند. تنها اشکالی که به این فهرست‌ها می‌شود گرفت، این است که کتاب‌های منتخب مربوط به سال گذشته است و کتاب‌هایی را که در چند ماه اخیر منتشر شده، دربرنمی‌گیرد.
نکته‌ای هم که نباید از نظر دور داشت، دادن حق انتخاب به کودک است. نباید کودک احساس کند که پدر یا مادر یا معلم و مربی دارند خواندن کتابی را به او تحمیل می‌کنند. در این صورت، واکنش منفی خواهد بود.
دخالت بزرگترها در انتخاب کتاب برای کودکان باید در حد معرفی باشد و کودک احساس کند که به انتخاب خودش سراغ کتابی رفته است. این حساسیت در مورد نوجوانان بیشتر از کودکان است. نوجوان به هیچ عنوان دوست ندارد بزرگترها برایش تصمیم بگیرند؛ ضمن این‌که در این سن او بیشتر تحت‌تأثیر گروه همسالان و گروه‌های مرجع است. وقتی می‌بیند چند نفر از دوستانش درباره فیلمی یا کتابی حرف می‌زنند، دلش می‌خواهد فیلم را ببیند یا آن کتاب را بخرد.