راضیه زرگری| سه شبانه روز از آن شب تلخ پاییزی در آذربایجان‌شرقی می‌گذرد؛ شرایط هراس و دلهره کم‌کم دارد جایش را به ثبات، کنار آمدن با وضع جدید و تلاش برای سرپا شدن از این بلای طبیعی می‌دهد. بهت و ناباوری اما هنوز در چهره مردم روستاهای اطراف میانه باقی مانده است؛ باورش سخت است که در چند ثانیه خانه و کاشانه‌شان ویران شود و عزیزان‌شان آواره؛ زنان، کودکان و میانسال‌ها در این میان فشار روانی بیشتری را تحمل می‌کنند، چون کم تحمل‌تر هستند و درک شرایط برایشان اصلا آسان نیست. چادرها بنا شده، چه در اردوگاه اسکان و چه در مقابل خانه‌های ویران شده. با این حال زمان می‌برد تا دل‌های بی‌قرار از وحشت زلزله بامداد جمعه پیش، در این سقف موقت قرار بگیرد و به روزهای روشن آینده و دوباره ساختن زندگی امید ببندد.
منطقه به ثبات رسیده
و مردم از ترس و واهمه خارج شده‌اند
روستاهای زلزله‌زده در این زمین لرزه کم نیستند؛ براساس آنچه سازمان امدادونجات هلال‌احمراعلام کرده است، 17روستا دچار آسیب‌های جدی شده‌اند که در 7 روستا مردم نیاز به اسکان اضطراری داشتند که به همت جمعیت هلال‌احمر بیش از 6 هزار و 300 نفر در چادرهای اسکان ساکن شده‌اند؛ مردمی که شغل اغلب آنها کشاورزی و دامپروری است؛ دام‌هایشان در زلزله تلف شده و محصولات پاییزی باغ‌ها و زمین‌هایشان در این شرایط سخت، تا مدت‌ها به حال خود رها می‌شود. در این میان روستای ورنکش، بیشترین خسارت را دیده و متاسفانه 5 فوتی زلزله 5.9 ریشتری سه روز پیش هم در این روستا ساکن بوده‌‌اند. با گذشت چند روز وضع مردم تقریبا به ثبات نسبی رسیده است؛ مصدومان خدمات درمانی- دارویی مورد نیاز را دریافت کرده و جانباختگان هم به خاک سپرده شده‌اند. مردم زلزله‌زده این روستاها باید مدتی خودشان را به زندگی در چادر و گرم شدن با والور و دریافت کمک و حمایت از نهادهای مسئول وفق دهند تا بتوانند از این بلای طبیعی کمر راست کرده و خانه‌هایشان را اصولی‌تر و ایمن‌تر بسازند.
امدادگر جمعیت هلال‌احمر را می‌توان نخستین نویدبخش امید و نجات بعد از حوادثی این‌چنینی توصیف کرد. وقتی آن ثانیه‌های غرش و لرزش تمام می‌شود و مردم ساکن کانون زمین لرزه و اطراف آن به خودشان می‌آیند، نخستین کسانی که در آن لحظات تاریک، شعله امید را در دل آنها روشن می‌کنند، هلال احمری‌ها هستند. نجاتگران و امدادگرانی که از دقایق اول پس از حادثه به کمک مردم می‌شتابند و بی‌منت و بی‌توقع آسیب‌دیدگان را برای درمان منتقل کرده و مردم آواره را به مکان‌های امن هدایت می‌کنند. «تقریبا سه ساعت است که از منطقه به تبریز آمده‌ام. اوضاع نسبت به روز اول بسیار بهتر است؛ منطقه به ثبات رسیده و مردم آن ترس و واهمه روزهای نخست را ندارند.» ادهمی کارشناس امدادونجات است و در زلزله میانه امدادگر و پشتیبان کمکرسان مردم بی‌پناه روستاهای استان بود؛ امدادرسانی که تقریبا تمام شده یا بهتر است بگوییم وارد فاز دیگری می‌شود. «کل روز جمعه و شنبه مشغول تجهیز چادرهای روستای ورنکش بودیم؛ چیزی که به‌طورکلی می‌توانم از فضا و حس و حال مردم ساکن در چادرها بگویم این است که مردم واقعا راضی بودند از کمک‌هایی که دریافت کرده‌اند و حتی اقلام بیشتری مثل پتو یا وسایل دیگر را قبول نمی‌کردند. ما از ستاد توزیع اقلام، برای هر چادر تقریبا چهار تخته پتو در نظر گرفته بودیم که بسیاری از مردم عنوان می‌کردند این تعداد زیاد است و آن را به دیگران بدهید. بسته‌های 72ساعته هم بعد از پتو در اختیارشان قرار گرفت که بعد از چند روز دوباره تکرار می‌شود.»
رضایت عمومی مردم زلزله‌زده
در مقایسه با حوادث گذشته
ادهمی در زلزله کرمانشاه و ورزقان هم امدادگر بوده است و شرایط پس از حادثه را با رویدادهای گذشته مقایسه می‌کند: «من چند‌سال است که در امدادونجات فعالیت می‌کنم و در زلزله‌های سال‌های قبل هم حضور داشتم؛ به جرأت می‌توانم بگویم در زلزله میانه، میزان رضایت عمومی مردم از امدادرسانی و کمک‌رسانی‌ها نسبت به اتفاق‌های گذشته به مراتب بیشتر است که این موضوع به فاکتورهایی مثل هماهنگی بیشتر و توسعه ناوگان امدادونجات جمعیت هلال‌احمر برمی‌گردد. این میزان رضایت طوری است که مثلا روستای ورنکش که مرکز اصلی خرابی‌ها و خسارت‌ها بود، با گذشت سه روز از زمین لرزه، از اقلام کمکی و امدادی اشباع شده است و مدیریت عملیات هم در حد بسیار قابل قبولی قرار دارد. امدادگران سنگ تمام گذاشتند و شرایط آرام حال حاضر محصول تلاش بی‌وقفه آنها برای مدیریت شرایط بحرانی و رسیدگی به مردم آسیب دیده است.»
این امدادگر استان آذربایجان‌غربی با اشاره به اینکه براساس نخستین ارزیابی‌های روستا، تأمین 30 چادر در ورنکش درنظر گرفته شده بود، عنوان می‌کند: «با این حال در شرایط فعلی 300چادر فقط در ورنکش بنا شده است؛ زیرا بیشترین خسارت‌ها به این روستا مربوط می‌شود؛ به هر صورت خوشحالیم که مردم ورنکش امروز در آرامش هستند؛ اقلام غذایی و لوازم گرمایشی و بهداشتی به مقدار کافی برایشان مهیا شده است و در صورتی که مردم آسیب‌دیده و افراد خاصی مانند معلولان یا سالمندان به کالای خاصی نیاز داشته باشند، براساس نیازسنجی‌هایی که در روستا انجام شده و با توجه به اینکه مشخصات خانواده‌ها را ثبت کردهایم، موارد در اختیار آنها قرار خواهد گرفت.»
هوا رو به سردی می‌رود و سیستم گرمایشی مناسب اصلی‌ترین نیاز مردم است
هوا رو به سردی می‌رود و منطقه کوهستانی است؛ شاید اصلی‌ترین نیاز مردم خیالی آسوده از سیستم گرمایشی مناسب برای گذران شب‌های پاییزی سرد باشد. مثنی حیاتی، امدادگر هلال‌احمر آذربایجان‌شرقی درباره وضع منطقه به «شهروند» می‌گوید: «تا جایی که به هلال‌احمر مربوط می‌شود، عملیات امداد و اسکان و تغذیه مردم زلزله‌زده به اتمام رسیده است. وضع رو به بهبود است و با توجه به اینکه بیشترین خسارت‌ها در بخش ترکمنچای و روستای ورنکش است، تمرکز بیشتر اقلام حمایتی و نیروی انسانی در این روستا صورت گرفته که با توجه به واکنشی که از سوی مردم مشاهده کردیم خدمات هلال‌احمر واقعا برایشان قابل قبول بوده است. خوشبختانه گاز همه روستاها وصل شده است و ما هم به ساکنان در چادرهای اسکان، والور و نفت داده‌ایم تا از سرما در امان باشند.»
«وضعیت روستای ورنکش به صورتی نیست که همه خانه‌ها قابل سکونت نباشد؛ خانه‌های زیادی صرفا ترک‌خوردگی و آسیب‌جزیی دارد؛ اما مردم اغلب از ترس زلزله مجدد به خانه‌هایشان برنمی‌گردند.» حیاتی با این توضیحات ادامه می‌دهد: «خانه‌هایی که کامل تخریب شده است، تقریبا 30 عدد است که باید کارهای آواربرداری برایشان انجام شود. روند امدادرسانی به این مناطق به‌طورکلی خوب پیش رفته و قابل توجه‌ترین نکته‌ای که در ذهن ما امدادگران باقی مانده، برخورد بسیار دلنشین مردم این روستاهاست؛ مردمی بسیار صبور و قانع که هر لحظه به زبان شیرین ترکی از کمک‌ها و تلاش امدادگران هلال‌احمر و دیگر نهادهای حمایتی قدردانی می‌کنند. نمایندگان بنیاد مسکن سازمان بهزیستی هم در مناطق آسیب‌دیده حضور دارند و حمایت‌های لازم را به مردم ارایه می‌دهند.»
«شب اول همه استرس داشتند حتی خود ما؛ فکر می‌کردیم مواد غذایی و اقلام کمکی برای پاسخگویی به نیاز مردم کافی نباشد.» امان‌زاده امدادگر دیگری است که این روزها در عملیات امداد و کمک‌رسانی به روستاهای زلزله‌زده آذربایجان حضور فعال داشته است. او با این مقدمه روایت سه روز امدادرسانی به زلزله‌زدگان را بازگو می‌کند: «تخمین خسارت‌ها و نیازسنجی در دقایق اول قابل انجام نیست، هماهنگی و مدیریت موثر به پاسخگویی سریع و بی‌نقص امدادرسانی در این حادثه کمک زیادی کرد. تصور غلطی که از پاسخگو نبودن اقلام کمکی و غذایی داشتیم خیلی زود از بین رفت و درحال حاضر مردم روستاهای آسیب‌دیده همه کمک‌ها و اقلام مورد نیازشان را دریافت کرده‌اند. همان‌طور که آمار سازمان امدادونجات می‌گوید بیش از 1500 چادر برای مردم بنا شده و بسته‌های غذایی و اقلام بهداشتی هم در اختیارشان قرار گرفته است.»
حمایت‌های روانی و اجتماعی از زلزله‌زدگان
با ورود تیم‌های سحر به منطقه
حسین امان‌زاده خدا را شکر می‌کند که با گذشت سه روز از آن حادثه مردم از اینکه هلال احمری‌ها آنها را تنها نگذاشته‌اند خوشحال‌اند و آنها را حامی خود می‌دانند. «حتی در مراسم کفن و دفن فوتی‌های زلزله هم شرکت کردیم تا همدردی داوطلبان هلال احمر را در کنار خود درک کنند. فقط یک نکته باید مورد توجه جدی نهادهای حمایتی در این منطقه قرار بگیرد. می‌دانید که این مناطق معتدل کوهستانی است و نمی‌شود در چادر زیاد ماند، چراکه شب‌های بسیار سرد در پیش است. تقریبا 30 خانه در ورنکش صددرصد تخریب شده است و حدود 250 خانه بین 5 تا 70درصد آسیب دیده‌اند. با توجه به این ارقام، خانواده‌هایی در این میان هستند که به حمایت طولانی مدت نهادهای دیگر نیاز دارند تا خانه‌های ویرانشان آواربرداری و دوباره ساخته شود یا خانه‌های آسیب‌دیده‌شان تعمیر و قابل سکونت شود.»
هفتادودوساعت بعد از حوادث طبیعی مثل زلزله، امدادرسانی‌ها وارد فاز جدیدی می‌شود. حمایت‌های روانی و اجتماعی از آسیب دیدگان به همان اندازه مهم است که تأمین اقلام زیستی و بهداشتی. بر همین اساس کار تیم‌های سحر سازمان جوانان هلال‌احمر از امروز در روستاهای زلزله‌زده آذربایجان‌شرقی آغاز می‌شود. امان‌زاده به «شهروند» می‌گوید: «کودکان، زنان و سالمندان، آسیب‌پذیرترین اقشار در هر حادثه‌ای محسوب می‌شوند. ما در کنار مردم هستیم و در کنار آنها خواهیم ماند؛ آنها اگر ما را کنار خود ببینند و همدلی و همدردی ما را عمیقا احساس کنند، از نظر روحی و روانی کمتر تأثیر می‌پذیرند و خیلی سریع‌تر میتوانند خودشان را برای گذر از روزهای سخت و بازگشت به زندگی آماده کنند. 48 ساعت اول بحرانی است و نمی‌شود با مردم صحبت کرد؛ در این بازه زمانی صرفا تأمین سرپناه و امکانات معیشت اولیه اولویت است. با ورود تیم‌های حمایت‌های روانی و اجتماعی سحر به منطقه، این فاز از کمک‌ها شروع می‌شود. این حمایت‌ها شامل مشاوره‌ها و برنامه‌های خاص برای کودکان می‌شود مثل بازی و نقاشی و سرگرمی تا کودکان خاطره تلخ زلزله را از ذهن دور کنند و از آسیب‌های اجتماعی در آینده جلوگیری شود.