[شهروند] نشست علمی-تخصصی «تجربه‌نگاری امدادگری در بحران» با محور اصلی «جایگاه اخلاق در مدیریت بحران» در جمعیت هلال‌احمر برگزار شد. «ظاهر رستمی»، متخصص مدیریت بحران و مدیرعامل شرکت نساجی جمعیت هلال‌احمر در این نشست به مباحثی همچون موانع اخلاقی در تحقق کنش داوطلبانه، نحوه اخلاقی ارایه خدمات به آسیب‌دیدگان و متأثران از بلایا و واکاوی مولفه اخلاق در فرآیند مدیریت بحران در سازمانهای امدادرسان پرداخت، همچنین تأثیر حوزه قانون‌گذاری و فرهنگ نیز در تحقق این امر بررسی و تحلیل شد. ظاهر رستمی در این نشست با ذکر پرسشی که منصف‌گرایی یا قانون‌مداری، کدام یک در بحران مقدم‌تر هستند؟ به رابطه میان میدان عملیات و قانون‌گذاری اشاره دارد. آنچه در ادامه می‌آید، گزارش «شهروند» از این نشست علمی- تخصصی است.
«ظاهر رستمی» در بخش نخست سخنان خود به بررسی چالش‌های اخلاقی در فرآیند مدیریت بحران می‌پردازد. او یکی از چالش‌ها در این عرصه را وابستگی انسان مدرن به سیستم‌های مکانیزه یا به تعبیری خودکارسازی اداری می‌داند و معتقد است مدیر بحران نباید فردی متکی به ابزارها و سیستم‌های مکانیزه باشد. او می‌گوید: «یکی از مسائلی که باید در مدیریت بحران به آن توجه کرد، استحکام روحی و روانی افراد است، این یک اصل است که در فرآیند مدیران بحران، فرد مدیر باید در هر شرایطی محکم رفتار کند.»
منصف‌گرایی، اولویت اصلی
در بخش دیگر نشست علمی-تخصصی «تجربه‌نگاری امدادگری در بحران» به مسأله اهمیت منصف‌گرایی در فرآیند مدیریت بحران پرداخته شد. رستمی «نبودانصاف‌مداری» را خلل اصلی در مدیریت بحران عنوان می‌کند و می‌افزاید: «براساس آنچه از تجربیات میدانی در حوادث مختلف دریافت کرد‌ه‌ام، احساس‌می‌کنم خلل اصلی در این بخش منصف‌گرایی است.» این کارشناس مدیریت بحران در ادامه به تعریف لغوی اخلاق می‌پردازد: «اخلاق مجموعه اصول و هنجارهای ارزشی است که رفتار انسان با آن داوری و قضاوت می‌شود.» او ادامه می‌دهد: «البته این مفهوم و تعریف را نه در تئوری‌ها که باید در آثار و رفتارهای انسانی یافت و واکاوی کرد، به همین علت است که همواره تاکید شده، اخلاق نیازمند عمل انسان است.»
چند برداشت از مفهوم اخلاق
تفاوت میان بحرانها در ایران و کشورهای اروپایی-آمریکایی موضوع دیگری است که در این نشست تخصصی مورد واکاوی قرار گرفت. به اعتقاد سخنران نشست با توجه به تفاوت‌های جغرافیایی و فرهنگی نحوه مدیریت بحران در کشور نیز باید متفاوت با پروتکل‌ها و قوانین تعریف‌شده در این کشورها باشد. او با اشاره به اهمیت بررسی تجربیات میدانی همسو با مباحث آکادمیک می‌گوید: «به تجربه‌نگاری‌های میدانی در کشور ما کمتر توجه شده است.» رستمی درباره تفاوت میان برخی از مفاهیم اخلاقی توضیح می‌دهد: «ما پشتیبان دینی و فرهنگی بسیار غنی در حوزه اخلاق داریم، قرآن‌کریم یکی از گوهربارترین منابع در زمینه اخلاق است، اما متاسفانه این منابع را تبدیل به تکنیک‌ها و متدهای اخلاقی نکرده‌ایم.»
پایبندی به حقوق شهروندی، مسأله دیگر
بخش دیگر سخنان رستمی با اشاره به این جمله گاندی آغاز شد: «آنچه ما را به نابودی خواهد کشاند از این قرار است؛ سیاست بدون شرافت، لذت بدون وجدان، علم بدون شخصیت و تجارت بدون اخلاق.» او در ادامه پایبندی به حقوق شهروندی را مولفه دیگر اخلاق امدادگری عنوان و بیان می‌کند: «اصل مهم در امدادگری ساده‌زیستی و منصف‌گرایی در برابر افراد حادثه‌دیده است. امدادگر باید به علم اخلاق آگاه باشد، حاشیه ما را از اخلاق دور می‌کند، نباید درگیر حاشیه‌سازی شویم.» او در ادامه اخلاق را به دو بخش اخلاق عمومی و حرفه‌ای تقسیم می‌کند و می‌گوید: «اخلاق حرفه‌ای مثل اخلاق در صنف پزشکان، روحانیت، مددکاران و.. است.» او در تکمیل سخنان خود در این بخش می‌افزاید: «به طور مثال عرض می‌کنم، یک روحانی به خود اجازه نمی‌دهد رفتاری خلاف عرف داشته باشد. چرا؟ چون برای خود تابوهایی اخلاقی تعریف کرده است. در فرآیند مدیریت بحران نیز ما چنین تابوهایی داریم که باید رعایت شود.»
مدیری منصف‌گر یا مدیری قانون‌مدار؟
«بحران می‌تواند از ساختار اصلی شروع شود و به صف برسد.» این گزاره آغاز بحث دیگر در این نشست علمی-تخصصی بود. بحث و مسأله‌ای که به این مضوع می‌پردازد که مدیر منصف‌گر بهتر است یا مدیر قانون‌مدار؟ سخنران نخست با انتقاد از برخی قوانین در حوزه مدیریت بحران می‌گوید: «برخی از قوانین از سال 1341 تاکنون اصلاح نشده است، مجلس باید به‌عنوان نهاد قانون‌گذار در این مسأله ورود داشته باشد.» او در بخش دیگر از سخنان خود به استقلال یک مدیر بحران اشاره دارد و ادامه می‌دهد: «بسیاری از برنامه‌ریزی‌ها باید در حین عملیات صورت گیرد، یعنی افراد نباید قدرت و اختیارات خود را محدود کنند؛ منصف‌گرایی اولویت اصلی ما در مدیریت بحران است.»
زمان طلایی را از دست ندهیم
امدادرسانی در زمان طلایی یکی دیگر از موضوع‌های مطرح‌شده در این نشست علمی-تخصصی است. رستمی در این مورد به سیل 1389 در پاکستان اشاره می‌کند: «در 20 روز نخست در زلزله پاکستان، ما دو مرتبه بازدید هوایی از شهر کراچی پاکستان داشتیم؛ وضع اسفناک بود.» او در تکمیل بخشی از سخنان خود به دیدار بار رئیس جمعیت پاکستان اشاره کرد و گفت: «چرایی این اسفناک‌بودن را پس از 20 روز فهمیدم، زمانی که با مسئولان هلال‌احمر پاکستان دیدار کردم و متوجه شدم تا آن زمان آنها بازیدی از میزان خسارت نداشتند و زمان را از دست داده بودند.»
چند پرسش انتقادی
منش مهربانی، دوری از نگاه اقتصادی و سودمحوری ازجمله نکات دیگری است که در این نشست به آن پرداخت شد. مردم؛ سرمایه اجتماعی، تعبیر دیگری است که سخنران به آن اشاره می‌کند و به انتقاد از برخی بی‌اخلاقی‌ها در کشور می‌پردازد. او در این بخش پرسش‌های گلایه‌آمیز را مطرح می‌کند. چرا ساختمانی که سال 95 ساخته شد، چند ماه بعد ریزش داشت؟ مگر نظام مهندسی ما الگوی اخلاقی ندارد؟ چرا باید بیمارستان در حادثه آسیب ببیند؟ به نگاه سخنران علت این پرسش‌ها شبیخون‌های اخلاقی است که جامعه ما با آن درگیر شده است.
فریاد؛آزاد
اخلاق جنبه ظاهری و باطنی دارد. این تقسیم‌بندی دیگری است که رستمی به آن اشاره دارد. او با بیان اینکه فرآیند مدیریت بحران باید دارای جنبه‌های باطنی اخلاق باشد، ادامه می‌دهد: «فرد حادثه‌دیده نباید لکنت‌زبان داشته باشد و باید جرأت حرف‌زدن و مطالبه‌گری داشته باشد، این جرأت را یاری‌رسان به او می‌دهد.» او در ادامه یکی از راهکارها را در این زمینه تکریم فرد آسیب‌دیده عنوان‌می‌کند: «ببینید بحث کرامت چه میزان در اسلام تأکیدشده، یک موضوع و مسأله پر اهمیت است که بارها به آن تأکید شده است. این مصداق به‌حدی در مبانی فرهنگی ما غنی است که کشورهای دیگر از این موارد فرهنگی در حوزه اخلاقی بهره‌مند شده‌اند.»
مدیر بحران، مدیر ریسک‌پذیر
ریسک‌پذیری مدیر مسأله دیگری است که در این نشست به آن پرداخته شد. او در اینباره با اشاره به تجربه‌ای میدانی می‌گوید: «ترس باید در وجود امدادگر نباشد، در یکی از حادثه‌ها، شرایط بالگرد مساعد نبود، اما روستایی سه روز بود که گرفتار حادثه شده بود و نیروهای عملیاتی نتوانسته بودند وارد میدان عملیات شوند، در اینجا باید خط هوایی با شهامت وارد عمل می‌شد. »
اهمیت آموزش یکی دیگر از موضوعاتی است که در این نشست به آن اشاره شد. مسأله شباهت‌های یک بیمار قندخون با یک بیمار گرفتار فشارخون نکته‌ای است که سخنران به آن اشاره دارد. او در اینباره می‌گوید: «آموزش‌های کمک‌های اولیه باید فراگیرشود، صحیح نیست که در جمعی افراد نتوانند تشخیص‌دهند فردی دچار افت قند خون شده یا فشار خون.» در ادامه این نشست روایت تجربیات زیسته مدیران امدادی و امدادگران در صحنه مطرح، بررسی و تحلیل خواهد شد. این روایت‌ها با رهیافت اخلاق حرفه‌ای علاوه بر اینکه برای عموم افراد جامعه درس تذکر و تنبیه به همراه خواهد داشت، می‌تواند راهنمای عملی خوب و بصیری باشد برای کسانی که به امر یاریگری اهتمام دارند.
بیژن دفتری یک الگوی اخلاقی
اهمیت الگوسازی در حوزه اخلاق امدادگری موضوع دیگری است که در نشست علمی-تخصصی تجربه‌نگاری امدادگری در بحران به آن اشاره شد. رستمی در این بخش به بیان ویژگی‌های اخلاقی مرحوم بیژن دفتری (پدر امدادونجات ایران) می‌پردازد و بیان می‌کند: «به‌طور مثال عرض می‌کنم، مرحوم دفتری همیشه تأکیدمی‌کرد که امدادگر باید در بحران جیره و آذوقه غذایی یک هفته‌ای خود را به همراه داشته باشد.» او در تکمیل صحبت‌های خود در این بخش افزود: «نکته‌ای که آقای دفتری بر آن تأکیددارد، همان بحث تاب‌آوری امدادرسان است؛ فرد یاری‌رسان باید بداند چه میزان مشکلات ممکن است در فرآیند مدیریت بحران بر او تحمیل شود، نباید این مشکلات او را به هم بریزد و از پیش باید برای آن برنامه‌ریزی کند.» او در ادامه به ذکر مصداق‌هایی چون اهمیت مهیابودن تجهیزات امدادگر در فرآیند مدیریت امداد اشاره می‌کند: «این یک مصداق ساده است، نجاتگر باید همیشه به مسأله سوخت خودرو خود فکر کند، شاید در موقیعت بحرانی شرایط لازم فراهم نباشد.»