تقریبا 27درصد سفرهای بینالمللی به شکل بومگردی انجاممیشود، از اینرو برای بسیاری از مناطق روستایی که محیط طبیعی خود را حفظ کرده و کمتر دستکاری شدهاند، ایجاد اقامتگاههای بومگردی میتواند به اقتصاد روستاییان کمک کند، اگرچه ایجاد چنین مناطقی خود باعث دستکاری در محیط میشود. در سالهای اخیر بومگردی در ایران هم طرفداران خود را پیدا کرده و این اقامتگاهها رونقی به اقتصاد برخی از مناطق روستایی داده است. گاهی قیمت اقامت در این مکانها به هتلهای نامآشنا نزدیک شده است. بررسی اثرات بومگردی در توسعه اقتصاد روستایی موضوع پژوهشی است که سال گذشته در فصلنامه فضای گردشگری منتشر شده است. محمد روشنعلی و وحید ریاحی در این پژوهش با نام «نقش بومگردی در توسعه اقتصادی مناطق روستایی» دهستان پنجهزاره شهرستان بهشهر را
مطالعه کردهاند.
جامعه آماری این تحقیق را کارشناسان و صاحبنظران سازمانها و موسسات دولتی و خصوصی فعال در حوزه گردشگری شهرستان بهشهر تشکیل میدهند. دهستان پنجهزاره از تنوع منابع طبیعی و جاذبهها و تنوع گونهای، تنوع اقلیمی و آبوهوای کوهستانی برخوردار است. این پژوهش میگوید: «گردشگری ازجمله صنایعی است که کمترین وابستگی را به تکنولوژی آلاینده دارد. توسعه خدمات جهانگردی نه فقط اصالت منطقه را برجسته میکند، بلکه از نتیجه آن میتوان در حفظ و ساماندهی این اصالت و نیز به وجود آوردن توازن بهینه بین منابع و استفاده مناسب از آن برای رشد و توسعه منابع طبیعی و ملی بهره برد و همزمان با آن از مزایای اقتصادی آمدوشدهای مربوط برخوردار شد.» با وجود همه آثار و نتایج مثبت گردشگری حساسیتهایی در زمینه آسیبپذیری محیطزیست وجود دارد. این آسیب به صورت مستقیم از طریق گردشگری انگیزه مهمی را برای حفاظت از تنوع زیستی بهویژه در کشورهای درحالتوسعه ایجاد کرده است: «بومگردی به مثابه یکی از انواع صنعت گردشگری در چارچوب الگوهای فضایی گردشگری و در راستای گردشگرپذیری مقاصد، قابلیت بسیاری در زمینه تطبیقپذیری محیطی در گردشگری پایدار دارد. از اینرو توجه به بومگردی برای پاسخگویی به تقاضای گردشگر در چارچوب جریان گردشگری جهانی موجب میشود قابلیتهای گردشگری و راهکارهای توسعه در آن مناطق مختلف سنجیده شود تا از این طریق با شکلگیری جریان گردشگری، اشتغالزایی و افزایش درآمد برای ساکنان محلی نواحی مستعد اینگونه گردشگری شکل گیرد.»
گردشگری در این پژوهش بهعنوان راهبردی جدید در توسعه در نظر گرفته شده است که نقش مهمی در متنوعسازی اقتصاد جوامع محلی ایفا میکند. در نتیجه «یک مقصد گردشگری را میتوان بهعنوان زمینهای وسیعتر تعریف کرد که در آن محیطهای طبیعی، جنگلی و مرتعی زیر کشت غالب است و ویژگیهای طبیعی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ویژه مانند سنتها، همکاری محلی، اعتماد و عمل متقابل بهطور هماهنگ در آن وجود دارد و مانند یک محصول گردشگری واحد به شمار میرود که کوچکمقیاس، سازگار با طبیعت، دارای رنگوبوی بومی و به عبارت دیگر پایدار است.» گردشگری پایدار یکی از اشکال گردشگری است و ریشه در توسعه پایدار دارد. توسعه پایدار گردشگری جایگزین به زیرمجموعههای متعددی قابل تقسیم است و طبیعتگردی یکی از زیرشاخههای آن است که خود دو زیرشاخه بومگردی و گردشگری متکی بر طبیعت دارد.
اشتغال و توسعه منطقهای از نقشهای اثربخش توسعه بومگردی است. بهطور خلاصه بومگردی یا اکوتوریسم چند تأثیر مختلف بر مناطق طبیعی دارد: «در سطح محلی اشتغال ایجاد میکند. این اشتغال بهطور مستقیم هم مربوط به خود گردشگری و هم مربوط به بخشهای متنوع حمایت و مدیریت منابع میشود. صنایع سودآور محلی را توسعه میبخشد و در سطح محلی از طریق احداث هتلها، رستورانها، سیستمهای حملونقل، صنایع دستی و ارمغانهای محلی و خدمات راهنما به منطقه رونق میدهد. سبب جذب ارز خارجی میشود و از این طریق به اقتصاد محلی، منطقهای و ملی کمک میکند. به اقتصاد محلی رونق میبخشد و بهویژه در مناطق روستایی که شغل کشاورزی ممکن است ناکافی یا پراکنده باشد باعث وسعت و تنوع اشتغال میشود. اکوتوریسم یا بومگردی به اقتصاد محلی از طریق ایجاد تقاضا به تولیدات کشاورزی مساعدت میکند و سبب تزریق سرمایه میشود. همچنین باعث بهرهبرداری سودمند از اراضی میشود که برای کشاورزی بهعنوان زمینهای حاشیهای به شمار میروند و به این ترتیب موجب میشود گسترههای بزرگی از اراضی با پوشش طبیعی باقی بمانند.»
نتایج این پژوهش نشان میدهد افزایش اشتغال موقت، پارهوقت و فصلی، فراهمشدن امکان اشتغال برای بیکاران فصلی و جذب نیروهای مازاد سایر بخشها، ایجاد و توسعه کارآفرینی بیشترین تأثیر را در شاخص نقش بومگردی در ایجاد و توسعه اشتغال داشتهاند. اما پاسخها نشان میدهند کمترین تأثیر گردشگری در اشتغال مربوط به ایجاد فرصتهای شغلی جدید برای زنان است.
این پژوهش که نقش بومگردی را در ارتقای درآمد مردم منطقه سنجیده به این نتیجه رسیده است که بهبود سطح زندگی مردم، افزایش توانایی جوانان در تهیه مسکن مورد نیاز، افزایش قدرت خرید ساکنان بومی و محلی و بالا رفتن سطح توانایی مردم در بهرهمندی از خدمات رفاهی به ترتیب بیشترین تأثیر را در این شاخص داشتهاند. در این بخش گویا افزایش توانایی زنان سرپرست خانوار در تهیه مسکن مورد نیاز کمترین تأثیر را در شاخص مورد بررسی داشته است.
بومگردی همچنین در افزایش سرمایهگذاری در دهستان پنجهزاره هم تأثیر داشته است. در این زمینه پژوهش حاضر میگوید افزایش سرمایهگذاری در زمینه تأسیسات زیربنایی مرتبط با گردشگری، افزایش سرمایهگذاری در زمینه فعالیتهای تولیدی مرتبط با گردشگری و جذب سرمایههای بخش خصوصی در گردشگری منطقه بیشترین تأثیر را در این شاخص داشتهاند. این پژوهش نتیجه میگیرد: «بین بومگردی و ایجاد و افزایش اشتغال در دهستان پنجهزاره رابطه معنیداری وجود دارد. همچنین بین بومگردی و ارتقای درآمد مردم این رابطه برقرار است. در انتها بومگردی توانسته است میزان سرمایهگذاری را هم در این دهستان افزایش دهد.»
همانگونه که پژوهشهای پیشین هم این نتیجه را درپی داشتند، رونق گردشگری در یک منطقه توسعه اقتصادی به دنبال خواهد داشت: «توانمندیها و جاذبههای بومگردی در دهستان پنجهزاره به دلیل تنوع و منحصربهفرد بودن برای توسعه اقتصادی شهر مناسب است. بنابراین با توجه به پتانسیلهای مناطق طبیعی دهستان پنجهزاره میتوان نتیجه گرفت این دهستان از لحاظ منابع طبیعی، جذابیتهای پیرامون و دسترسی، وضعی مناسب ولی از نظر امکانات رفاهی توریستی کمبودهایی دارد.» البته این پژوهش فقط به تأثیر بومگردی در اقتصاد روستایی پرداخته است. هر چقدر هم اقتصاد این مناطق با وجود این نوع از گردشگری ارتقا پیدا کند، نباید از مسأله تأثیرات محیطزیستی بومگردی در طبیعت و تأثیرات فرهنگی آن در مناطق روستایی چشمپوشی کرد.