[راضیه زرگری] پارچه‌ای گونی‌شکل دارد؛ یک گونی ساده که برای کسی غریب و ناآشنا نیست. مثل همان گونی‌هایی که سال‌های نه‌چندان دور از خاک پرش می‌کردند و سنگر می‌شد برای دفاع از خاک. جنگ سال‌هاست تمام شده و گونی‌ها دیگر برای سنگر در برابر دشمن استفاده نمی‌شود. سیل بهار امسال اما دوباره گونی‌ها را به مناطق سیل‌زده برد تا این بار سنگری شود در برابر خشم طبیعت؛ همان‌هایی که به سیل‌بند معروف شد. این گونی اما با گونی‌های ساده تفاوت دارد؛ نیازی به خاک ندارد تا سیل‌بند شود. یک محصول دانش‌بنیان با تکنولوژی نانو است که می‌تواند آب را در عرض چند دقیقه به خود جذب کند و با کمترین انرژی و هزینه در بحران سیلاب، آب‌های روان و خروشان به مدد مردم بیاید. سیل‌بند فوری اختراعی حاصل تحقیق و پژوهش تیمی خوزستانی است که در زمان سیل ماه‌های ابتدای سال فی‌البداهه به فکر حل بحران افتادند و گونی‌های نانوتکنولوژی را طراحی کردند و ساختند. علاءالدین جاسمی زرگانی، مخترع کیسه سیل‌بند فوری و رتبه برتر کشور در نخستین جشنواره ایده‌پردازی و فناوری‌های نوین در حوزه امدادونجات است. او در گفت‌وگو با «شهروند» از محصول دانش‌بنیان و فناوری کاملا بومی که طراحی کرده است، دفاع‌می‌کند و از کاربردی‌بودنش در بحران‌های میهن حادثه‌خیزمان می‌گوید؛ از اینکه تمام دنیا از پر کردن گونی برای ساختن سیل‌بند استفاده می‌کنند و جوانان ایرانی توانسته‌اند به این فناوری دست پیدا کنند، اما مسئولان قدر این ایده‌های نو را نمی‌دانند و از این دست اختراعات کاربردی حمایت چندانی نمی‌کنند.
جاسمی تخصصش شیمی و فیزیک و گرایش تحصیلات تکمیلی‌اش انرژی‌های تجدیدپذیر است؛ او یکی از منتخبان جشنواره استارت‌آپی هلال‌احمر است و در توضیح محصولی که به همراه دیگر جوانان خوزستانی ساخته است، می‌گوید: «یک محصول صد‌درصد نانوتکنولوژی با ظاهری مانند یک گونی ساده؛ اما وقتی آن را در حجمی از آب قرار می‌دهید، در کمتر از 3 دقیقه رطوبت اطراف را به خودش جذب می‌کند و بزرگ و بزرگتر می‌شود. این گونی می‌تواند در شرایط بحرانی کمک‌کننده باشد و از ورود آب‌های خروشان به داخل شهر و روستا جلوگیری کند. «اسمش را سیل‌بند فوری گذاشته‌اند. در آب که قرارمی‌گیرد به گونی پر با وزن 20 کیلوگرم تبدیل می‌شود و می‌توان در متراژ و ابعاد نامحدود آن را استفاده کرد.»
مصارف دیگر سیل‌بندهایی که جاسمی طراحی کرده، غیر از بحران‌ها یعنی در مواقع عادی، مصرف کشاورزی است؛ به طوری که می‌تواند 12 ماه آب را درون خودش نگه دارد و در جاهایی که لم‌یزرع است، این امکان را به ما می‌دهد که گل و گیاه قابل رویش را پرورش دهیم. جاسمی با این توضیحات به تثبیت شن‌های روان به‌عنوان یکی دیگر از مصارف سیل‌بندها اشاره می‌کند: «یکی از دلایل ناپایداری شن‌های روان اختلال نوع ذرات شن است. همان گردوغباری که ماه‌هایی از سال گریبان خوزستان را می‌گیرد. محصولی که طراحی کرده‌ایم می‌تواند برای تثبیت شن‌های روان استفاده شود، یعنی می‌توانیم زمانی که کارمان بعد از سیل تمام شد، آن را روی شن‌های روان بیندازیم تا از پخش‌شدنش در هوا جلوگیری کند، حتی برای قرارگاه‌های نظامی و مانورهای مختلف جنگ فرضی یا پایگاه‌های مرزی هم می‌تواند سنگر داشته باشد؛ کیسه‌های گونی‌شکل زمانی که آب را به خود جذب می‌کند، کاملا ضدگلوله می‌شود و می‌توان به‌عنوان سنگر از آن استفاده کرد.
هر یک از فناوری‌ها را براساس نیاز روز طراحی کرده‌ایم
جاسمی خودش را مخترع چندین فناوری در سطح کشور و بین‌المللی معرفی می‌کند و می‌گوید: «هر یک از فناوری‌ها را براساس نیاز روز طراحی کرده‌ایم، یعنی ایده‌پردازی و تحقیق و پژوهش را براساس نیازی که در جامعه وجود دارد، انجام می‌دهیم تا نهایتا به محصولی کاربردی برسیم، به طور کلی فعالیت‌های نوآورانه به دنبال رویه‌های جدید علمی رفتن برای فعالیت‌های تجاری یا همان اقتصاد دانش‌بنیان است.
با توجه به همکاری‌نداشتن مسئولان کشور در حوزه فناوری‌ها یاد گرفتیم هر یک از فناوری‌ها را در زمان خودش ارایه دهیم تا بتوانیم قدرت فناوری و نافذبودن آن را دست‌کم در تفکر یک مسئول شکل‌دهیم. مثلا اگر سیل اتفاق می‌افتد، می‌توانیم محصول فناورانه و دانش‌بنیان را که همه کارهایش انجام شده و آماده استفاده است، ارایه بدهیم. خیلی ساده می‌توانم بگویم روندی که در کشور ما حاکم است، ما را مجبور کرده تدابیرمان را در زمانی که نیازی در جامعه وجود دارد، ارایه بدهیم و اگر قرار است کاری انجام دهیم که دردی را درمان و مشکلی را حل کند، هر کدامش را در زمان خودش و در زمانی که ضرورت بهره‌بردن از آن وسیله وجود دارد، استفاده‌کنیم.
همیشه امکانات دپوی خاک برای ساختن سیل‌بند و مقابله با سیلاب وجود ندارد
سیل و زلزله و حوادث طبیعی از این دست اتفاقاتی است که ما قطعا در کشورمان احتمال وقوعش را می‌دهیم و شرایط آن را متصور می‌شویم؛ دقیقا مانند بهار امسال که سیل ناغافل سین هشتم سفره هفت‌سین ایرانی‌های زیادی شد، استان‌های زیادی را تحت‌تأثیر قرار داد و خسارت‌های بسیاری به کشور وارد کرد. یا نمونه نزدیک‌تر همین سیل یک ماه اخیر که سیستان‌وبلوچستان و هرمزگان را به جزیره‌های دورافتاده محصور در آب‌های روان تبدیل کرد، به‌طوری که صدها‌هزار نفر از اهالی این استان‌های محروم تا هفته‌ها ارتباط‌شان را با همه جا از دست داده بودند.
سیل‌بند این ایده‌پرداز حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر در بحران اوایل امسال رونمایی شد؛ موقعیت اضطراری که همزمان با ایران در کانادا هم اتفاق افتاد، حتی در این کشور توسعه‌یافته هم ارتش کانادا گونی‌ها را با خاک پر می‌کردند و در مسیر آب خروشان قرار می‌دادند تا جلوی خسارت‌های بیشتر سیل گرفته شود. جاسمی توضیح می‌دهد: «همان زمان بود که بررسی‌کردیم آیا این کار توجیه منطقی در مواقع بحران دارد یا نه. پرکردن گونی زمان‌می‌برد؛ حتما باید هم دپوی خاک در منطقه بحران داشته باشیم و هم نیروی انسانی و امکانات. پس حقیقتا در مواجهه با بحران سیل پر کردن گونی توجیه منطقی چندانی ندارد. مثلا در استان خوزستان شهرستان شادگان زمان وقوع سیل و آن شرایط بحرانی، خاکی وجود نداشت و جهاد سازندگی از شهرهای دیگر خاک می‌آورد تا مردم بتوانند سیل‌بند بسازند. این درحالی است که گونی به تنهایی 30 تا 70 گرم وزن دارد و به محض اینکه داخل آب قرار می‌گیرد، حداقل به 10 تا 30 کیلوگرم تبدیل‌می‌شود. گونی‌های نانوتکنولوژی در ابعاد 60 ×40 ساخته شده است. تا امروز چندین پایلوت با این سیل‌بند انجام شده؛ محصول آماده و هر جایی قابل استفاده است.
بحران که تمام می‌شود، ضرورت‌های مواجهه با بحران‌های بعدی کمرنگ می‌شود
جاسمی و هم‌تیمی‌هایش مقام سوم را در جشنواره ایده‌پردازی و فناوری‌های نوین حوزه امدادونجات که اردیبهشت‌ماه امسال برگزار شد، کسب کردند و همانجا جایزه نقدی‌شان را به جمعیت هلال‌احمر استان لرستان اهدا کردند. این مخترع جوان به همراه سه تیم 6نفره از استان خوزستان در این جشنواره حضور داشتند. این فرصت را جمعیت هلال‌احمر همزمان با هفته هلال‌احمر در اختیار ایده‌پردازان و مخترعان و همه جوانانی قرار داد که فناوری‌های نوین و استارت‌آپی را با شور و ذوق زیادی دنبال می‌کنند.
علاءالدین جاسمی یکی از همین جوانان است که می‌گوید فعالیت‌های فناورانه و ایده‌پردازی مبتنی بر علم و دانش، انگیزه می‌خواهد؛ انگیزه‌ای که وقتی به حمایت مسئولان و نهادهای مسئول درکشور می‌رسد، سرخورده می‌شود و از بین می‌رود. گلایه دارد از دیده‌نشدن ایده‌های نو در کشور؛ گلایه‌ای که حتما حرف دل همه ایده‌پردازان و علاقه‌مندان به فناوری‌های نوین است؛ «ما نمی‌توانیم بگوییم متولی پاسخگویی به بحران در کشور تنها و تنها هلال‌احمر است. متولیان مدیریت بحران خودشان را بارها در شرایط سخت پاسخگویی به بحران‌ها دیده‌اند، اما زمانی که بحران تمام می‌شود، دیگر اهمیتی به ضرورت‌های مواجهه با بحران‌های بعدی نمی‌دهند.»او نیازی به حمایت اقتصادی ندارد و می‌گوید حمایت معنوی در این مرحله برای ما اهمیت دارد؛ «می‌خواهیم کمک شود محصولات دانش‌بنیان که کاربردی‌بودن و مفید‌بودن‌شان اثبات شده است، در جامعه شناخته شود و به بازار بیاید. همین. مثل مخزن‌های ماسه و نمک که در ماه‌های زمستان در معابر قرار می‌گیرد تا روی برف و یخ ریخته شود، سیل‌بند هم برای مناطقی که این خطر تهدیدشان می‌کند، یک ضرورت محسوب می‌شود. اگر کمی علوم زمین‌شناسی و هواشناسی بلد باشیم، بحران‌های سیلی که در آینده خواهیم داشت را می‌توانیم متصور شویم. هفته‌های اول فروردین همزمان بارش‌های بهاری ذوب‌شدن برف‌های ارتفاعات باعث جاری‌شدن سیل در آبرفت‌های گذشته می‌شود و به همین دلیل تکرار اتفاقی که بهار امسال استان‌های زیادی را درگیر کرد، اصلا دور از ذهن نیست. من یک محقق هستم؛ ادعای علمی‌ام را تبدیل به محصول کرده‌ام. براساس مطالعاتی که داشته‌ام، به جرأت می‌توانم بگویم حداقل دو سه‌میلیون سیل‌بند باید برای بهار‌سال آینده در انبار‌ها دپو شود. خسارت سیل بهار امسال 15هزار‌میلیارد تومان بود، درحالی که هزینه تأمین سیل‌بند و مقابله با بحران بسیار کمتر است. خوزستان هنوز از سیل گذشته سرپا نشده است، امسال هم این اتفاق مجددا تکرار می‌شود و کاری که احتمالا انجام شود، بازکردن بیشتر دهانه‌های سدهاست که کاری غیرکارشناسی است. اگر دهانه‌های سد بیشتر باز می‌شود تا آب‌ها سیل نشود، پس چرا سد ساخته شد؛ سال آینده هم با کمبود برق مواجه می‌شویم. به اعتقاد من، باید به بحران‌ها کارشناسی‌تر نگاه کرد و درمورد پاسخگویی به آن فکر کرد. به‌عنوان یک ایده‌پرداز درکشور می‌بینم که واقعا نگاه کارشناسی حداقلی است؛ چراکه خروجی‌هایش را نمی‌بینیم و هنوز هم با آزمون و خطا در مواجهه با بحران‌ها پیش می‌رویم.
نخبه‌های ایرانی درکشورهای توسعه‌یافته ایده‌پردازی می‌کنند
با ناامیدی می‌گوید مهار آب‌ها راه دارد؛ راه‌های علمی زیادی هم دارد اما کسی از ما نمی‌خواهد که ایده‌ها و تحقیق‌های‌مان را در اختیارشان بگذاریم. او درحال گرفتن فوق دکتری در حوزه انرژی است و قصد دارد با تکمیل تحصیلاتش پتنت‌های اروپایی پژوهش‌هایش را درخارج از کشور آزمایش کند. در مورد الگوگرفتن از کشورهای توسعه‌یافته در مسیر پاسخگویی به بحران از او می‌پرسیم که در جواب می‌گوید: بچه‌های خودمان بهترین ایده‌پردازها هستند. دانشجویان ایرانی در دانشگاه‌های دنیا بهترین‌ها هستند. راهبرد زلزله ژاپن دست یک ایرانی است؛ تمام جوانان ایرانی در سراسر جهان راهبرد می‌دهند. بعد به خودمان که می‌رسد، حمایتی که باید باشد، وجود ندارد. به بیان ساده‌تر باید بگویم در داخل حرف ما را نمی‌خرند. من و بسیاری از امثال من به مملکت خودمان علاقه داریم و نمی‌خواهیم برویم. من اگر هم بروم، کارم را که انجام دادم، به وطنم برمی‌گردم. متأسفانه کشور ما نخبه‌پرور نیست. من نمی‌گویم نخبه هستم ولی حداقل توانستم ادعایم را به محصول کاربردی تبدیل کنم. محصولی که راستی‌آزمایی شده و امتحانش را هم پس داده است. این ایده می‌تواند بالای 100هزار نفر را به کسب‌و‌کار جذب کند. راهش بسیار ساده است؛ می‌توانیم گونی‌ها در تولیدی‌ها و خیاطی‌ها و مشاغل خانگی تولید کنیم. کسانی که توانایی بیرون آمدن از خانه را ندارند، گونی را در خانه بدوزند و ما بعد متریال‌های دیگر را به آن اضافه کنیم تا قابلیت جذب آب را پیدا کند.