[سجاد خداکرمی] قیمت نفت‌خام که در هفته‌های اخیر از افت تقاضای ناشی از شیوع بیماری «کووید19» آسیب جدی دیده بود، روز گذشته در سلسله‌ای از اقدامات تقابلی میان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان طلای سیاه، یک سقوط آزاد تمام‌عیار را به خود دید. قیمت هر بشکه نفت برنت در معاملات روز دوشنبه با کاهش 14دلار و 25سنت معادل 31.5‌درصد بیشترین‌ درصد افت قیمت نفت برنت طی یک روز از زمان آغاز جنگ اول خلیج‌فارس در 17 ژانویه 1991 یعنی حدود 30‌سال پیش از این را تجربه کرد. کاهش قیمتی که از فوریه‌ سال 2016 بدین‌سو پایین‌ترین قیمت نفت در بازارهای جهانی نفت‌خام بود.
این واقعه پس از آن صورت گرفت که طی روز‌های گذشته کشورهای صادر کننده نفت نتوانستند برای کنترل قیمت‌ها به یک تصمیم جمعی میان کشورهای عضو اوپک و غیراوپکی‌ها به رهبری روسیه برسند، از همین‌رو عربستان نیز قیمت نفت خود را برای مشتریان ثابتش کاهش داد و وعده کرد عرضه نفت خود را نیز افزایش خواهد داد، اقدامی که کارشناسان آن را رفتار تنبیهی سعودی‌ها در برابر روس‌ها تعبیر کردند، اقدامی که در ادامه دیگر وقایع ناخوشایند برای بازار نفت منتهی به واردآمدن شک جدی قیمت به دیگر صادرکنندگان این طلای سیاه بود.

جنگ قیمت‌ها
موضوع از آنجا آغاز شد که وزیران اوپک در نشست روز پنجشنبه این گروه به توافقی بسیار بیشتر از آنچه بازیگران بازار نفت انتظار داشتند، رسیدند. اعضای اوپک به این نتیجه رسیدند که برای جبران افت قیمت نفت به دلیل شیوع کرونا، یک‌میلیون بشکه از نفت خود و نیم‌میلیون بشکه از نفت متحدان‌شان در اوپک‌پلاس در فصل دوم سال‌جاری میلادی کاسته شود. علاوه ‌بر ‌این، آنها خواستار تمدید توافق قبلی کاهش تولید تا پایان‌ سال ۲۰۲۰ شدند. تا اینجای کار همه چیز ایده‌آل به ‌نظر می‌رسید؛ تنها نگرانی اما نوع واکنش روسیه به‌عنوان مهم‌ترین هم‌پیمان اوپک در نشست اوپک‌پلاس بود.
انتظارها از مذاکرات میان سازمان اوپک و اوپک پلاس یک روز بعد از توافق به دست آمده میان کشورهای عضو سازمان اوپک اما آن‌گونه که باید پیش نرفت و کاهش سقف تولید با نه بزرگ روس‌ها روبه‌رو شد. ناکام‌ماندن این مذاکرات با پایان مهلت توافقات قبلی میان اوپک و اوپک پلاس برای ثابت نگه‌داشتن سقف تولید شکی بود که روس‌ها بازار نفت را با آن محک زدند و بر این اساس الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه پس از جلسه میان اوپک و اوپک پلاس به خبرنگاران گفت: «از ابتدای ژانویه دیگر محدودیتی برای تولید نفت وجود نخواهد داشت، زیرا توافق قبلی نیز در پایان مارس منقضی خواهد شد.» عبدالعزیز بن‌سلمان وزیر نفت سعودی نیز که از نتیجه مذاکرات میان اوپکی‌ها و اوپک‌پلاس به رهبری روسیه ناخشنود بود، در پاسخ به پرسشی درباره برنامه این کشور برای افزایش تولید پس از این، به‌طور مبهمی پاسخ داد: «اجازه می‌دهم در فکر بمانید.» در پی این ناکامی‌ها بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت کشورمان نیز جلسه مذکور را یکی از بدترین نشست‌های تاریخ سازمان اوپک دانست.

قیمت‌ها تا به کجا سقوط می‌کنند؟
تا پیش از برگزاری نشست اوپک، کارشناسان ضعف بازار را در سمت تقاضا جست‌و‌جو می‌کردند؛ چرا‌که ویروس کرونا بزرگ‌ترین واردکننده نفت‌خام دنیا یعنی چین را به تعطیلی کشانده و بعد با گذر از مرز این کشور به سراسر جهان نفوذ کرده است، اما حالا بازار نفت از هر دو سمت مشکلات اساسی دارد؛ چراکه احتمال دارد عربستان با افزایش تولید به ۱۱‌میلیون بشکه در روز و اقدام مشابه از سوی دیگر کشور‌ها به برداشتن محدودیت تولید نفت واکنش نشان داده و قیمت‌ها هرچه بیشتر
 به قعر بروند.
از ابتدای سال‌جاری میلادی تاکنون، نفت بیش از ۳۰‌درصد ارزش خود را از دست داده است و به گفته تحلیلگران این پایان روند کاهش قیمت نفت نخواهد بود. در همین ارتباط جاش گریوز، کارشناس راهبردی بازار در «آر‌جی ابرایان‌اند اسوسیتس» به بلومبرگ گفت: «بازار نفت برای همه دردناک خواهد بود. شکست اوپک‌پلاس به معنای رسیدن نفت به ۴۰دلار در هر بشکه خواهد بود.» اما بسیاری از تحلیلگران به آینده نفت بسیار بدبین‌تر هستند؛ چراکه نشانه‌ها گویای عزم عربستان برای افزایش تولید و گسترش سهم خود از بازار نفت است.
سعودی‌ها که تا پیش از این نشست شکست را در توافق‌ نکردن می‌دیدند، بعد از ناکام‌شدن در توافق با روس‌ها راه دیگری در پیش گرفتند تا شاید از رهاورد جنگ قیمت با روس‌ها بتوانند در آینده نزدیک سبد خود از بازار را گسترش دهند و جای خالی قیمت ‌بیشتر را با فروش بیشتر جبران کنند. این درحالی است که کارشناسان می‌گویند اگر این پیش‌بینی سعودی‌ها محقق نشود، آنها بسیار متضرر خواهند شد؛ چراکه این کشور شدیدا به نفت با قیمت بالا یا حداقل فروش بیشتر نیاز دارد تا دچار کسری بودجه نشود.
از سوی دیگر، روسیه در چند ‌سال گذشته با در پیش ‌گرفتن سیاست‌های ریاضتی، اقتصادش را در برابر قیمت‌های پایین نفت حتی تا نزدیکی ۴۰دلار در هر بشکه مقاومت کرده است اما برخی کارشناسان می‌گویند مشخص نیست در ادامه نیز روس‌ها راضی به کاهش بیشتر قیمت‌ها باشند و به همین سبب و درشرایطی که بسیاری از اتمام همکاری اوپک با روسیه و پایان عصر اوپک‌پلاس خبر می‌دهند، در دیگرسو برخی منابع به بلومبرگ گفته‌اند روسیه قصد دارد تا ژوئن صبر کند تا درصورت لزوم در آن زمان با اوپکی‌ها برای تنظیم سمت عرضه بازار نفت همکاری کند.

تأثیر کاهش قیمت‌ها بر بازار نفت ایران
تا به اینجا البته روند این وقایع آن‌طور که به نظر می‌رسد، در این نقطه متوقف نخواهد شد و بسیاری از کارشناسان از ادامه‌داشتن جنگ قیمتی میان غول‌های صادر‌کننده نفت سخن به میان می‌آورند، جنگی که در صورت امتداد یافتن، بسیاری از کشورهای صادر‌کننده نفت را با نگرانی‌های جدی روبه‌رو خواهد کرد. اگرچه در این میان کشورمان با تحریم‌های یک‌سویه آمریکا برای صادرات نفت خود و گرفتن پول آن مواجه است، اما با این حال به نظر می‌رسد سبد کوچک فروش نفت ایران نیز در این شرایط هرچند نه هم‌اندازه دیگر رقبای بزرگ نفتی ایران اما تا حدودی از کاهش قیمت‌ها متضرر خواهد شد.
در همین ارتباط محمدعلی خطیبی، نماینده پیشین ایران در اوپک در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها گفته است: «آنچه در بازار نفت رخ داده، چیزی نیست جز جنگ قیمت و خاطرنشان کرده است: «اگر همین روال ادامه یابد، شاهد تداوم روند نزولی قیمت‌ها خواهیم بود، مگر اینکه در این میان، رایزنی‌هایی انجام شود و عده‌ای درصدد جلب‌نظر هر دوطرف باشند تا به توافق برسند. درحال حاضر، هیچ‌گونه مدیریتی بر بازار نفت اعمال نشده و همه تولیدکنندگان مجاز هستند به میزان دلخواه نفت تولید کنند. تنها راهکار این است که کشورهای دیگر، روسیه و عربستان را برای رایزنی تشویق کنند تا توافق جدیدی را بپذیرند و به این وضع خاتمه بدهند. در غیراین صورت، شاهد ادامه سقوط قیمت‌ها  خواهیم بود.»
او همچنین به تأثیر این وقایع بر بازار نفت ایران نیز اشاره  کرده و گفته است: «در واقع تحریم‌ها نوعی توفیق اجباری است و به‌ دلیل کاهش وابستگی ما به بازار نفت، در مقایسه با دیگر کشورها کمتر دچار آسیب می‌شویم. اما با این حال، ما درحال حاضر مقادیری نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی صادر می‌کنیم و درعین حال، صادرات گاز ما هم به ‌نوعی با نفت مرتبط است. قطعا ما هم زیان‌هایی خواهیم کرد اما در مقایسه با دیگر کشورها کمتر است.»