[یزدان مرادی] «آینده بازارهای مالی ایران در هفته‌های پیش رو چه شکل و شمایلی پیدا خواهد کرد؟» این سوالی است که اقتصاددانان مختلف نظرات کاملا متفاوت نسبت به آن دارند؛ برخی معتقدند به دلیل شرایط نامساعد اقتصادی «هیچ بهبودی حاصل نخواهد شد» اما برخی دیگر ماجرا را به یک شرط منوط می‌کنند و می‌گویند که «اگر دولت سیاست‌های پولی و مالی را به درستی اجرا کند، شرایط بازارهای مالی رو به بهبود می‌رود» با فاصله‌ای دورتر از این دو رویکرد هم عده‌ای دیگر از اقتصاددانانی حضور دارند که معتقد به حضور مستقیم دولت در بازارهای مختلف هستند و می‌گویند: «دولت باید در بازارها دخالت کند تا قیمت‌ها رنگ ثبات به خود بگیرد». رویکرد نخست متعلق به جمشید پژویان، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی است که علت را در تغییرنکردن چالش‌های اقتصاد ایران می‌داند و به «شهروند» می‌گوید: «وضع بازارهای ایران هیچ تغییری نسبت به گذشته نکرده و تورم همچنان در حال افزایش است. بنابراین ثبات هم رقم نخواهد خورد.» نگاه دوم از آن هادی حق‌شناس، صاحب‌نظر اقتصادی است که معتقد است «فشار تحریم‌های بین‌المللی و ویروس کرونا تخلیه شده و دولت می‌تواند با اجرای دقیق سیاست‌های پولی – مالی منطبق بر جهش تولید، بازارهای مالی را به ثبات نزدیک کند.» آلبرت بغزیان، استاد اقتصاد دانشگاه تهران اما صاحب دیدگاه حضور مستقیم دولت در بازارهای مختلف ازجمله دلار و خودرو است. او به «شهروند» می‌گوید: «دولت اخیرا در قیمت‌گذاری بازار خودرو وارد شد به همین دلیل قیمت‌ها با افت همراه شد اما چون نرخ ارز را رها کرد، دوباره قیمت دلار رشد کرد.» تمام این اظهارنظرها بعد از این شکل گرفت که دیروز رئیس‌کل بانک مرکزی از رسیدن بازارهای مالی به ثبات در آینده خبر داد. استدلال عبدالناصر همتی این است که وضع بازارهای امروز ایران سخت‌تر از مرداد و شهریور 97 نیست که تبعات تحریم‌های آمریکا خود را نشان داده بود. سه اقتصاددانی که با ما گفت‌و‌گو کرده‌اند، نظرات متفاوتی نسبت به راه‌های رسیدن بازارهای مالی کشور به ثبات دارند اما همه‌شان یک سوال را مطرح کردند که «مبنای اقتصادی سخنان رئیس‌کل بانک مرکزی چیست»؟
تورم ؛ عامل التهاب بازارهای مالی
رئیس کل بانک مرکزی از رسیدن بازارهای مالی به ثبات با تلاش جدی همکارانش در بانک مرکزی خبر داده است. این در حالی است که طی هفته‌های اخیر اغلب بازارها شاهد رشد قیمت‌ها بوده به نحوی که طی یک ماه گذشته قیمت هر دلار آمریکایی دو‌هزار تومان گران‌تر شده و هر قطعه سکه امامی هم بیش از یک‌میلیون تومان رشد قیمت داشته است. جمشید پژویان با بیان اینکه ثبات و تعادل در یک بازار به معنای نبود شوک در عرضه و تقاضاست، می‌گوید: «در حال حاضر قیمت‌ها در بازارهای مختلف در حال رشد است و تورم هم رو به فزونی است. برای من مشخص نیست تحلیل اقتصادی آقای همتی چیست که برآیندش رسیدن بازارها به ثبات شده است؟ مثلا آیا قیمت دلار می‌خواهد در ماه آینده 7هزار تومان شود؟ یا خودرو چه شرایطی پیدا می‌کند؟» این استاد اقتصاد دانشگاه علامه‌طباطبایی ادامه می‌دهد: «در حال حاضر سیستم عرضه و تقاضا دچار شوک‌های مختلف است و جهش‌هایی به سمت بالا و پایین دارد. اگر در یک دوره زمانی این شرایط به حداقل برسد، می‌توان گفت ثبات ایجاد شده و مردم خواهند توانست روی سرمایه‌هایشان برنامه‌ریزی بهتری کرده و تکلیف خودشان را بدانند اما امروز با چنین وضعیتی مواجه نیستیم و فکر نمی‌کنم با توجه به روند رو به رشد تورم، بازارهای مالی هم در آینده به ثبات برسد.»
بهبود اوضاع به یک شرط
پژویان بر تورم تأکید دارد که طبق اعلام بانک مرکزی حدود 40درصد است. در سوی دیگر اما هادی حق‌شناس صاحب‌نظر اقتصادی امیدواری بیشتر به بهبود اوضاع بازارهای مالی دارد. او در تحلیل ابتدایی فقط سال 99 را در نظر می‌گیرد و به «شهروند» می‌گوید: «اگر بدون توجه به سنوات گذشته بخواهیم درباره آینده بازارهای مالی در سال جاری حرف بزنیم می‌توانیم بگوییم که شوک جدیدی نخواهیم داشت؛ چون هم فشار تحریم‌ها و هم ویروس کرونا را پشت سر گذاشته‌ایم. از سوی دیگر بخش‌هایی مثل کشاورزی وضع مطلوبی دارند و سفرهای خارج از کشور و خرید کالاهای لوکس و غیرضرور کمتر شده است بنابراین ارزبری کمتری هم اتفاق افتاده است. به این ترتیب می‌توان گفت احتمال بهبود درآمدهای دولت وجود دارد و این امر می‌تواند به رونق تولید کمک کند. اگر سال 99 را به طور مجزا تحلیل کنیم می‌توان گفت احتمالا سال باثباتی خواهیم داشت.» حق‌شناس حرف‌هایش را با یک «اما» ادامه می‌دهد: «اگر آثار بحران‌های سال‌های گذشته را در نظر بگیریم باید بپذیریم که اثرات تحریم‌های آمریکا در سال 99 هم وجود خواهد داشت. همچنین شیوع ویروس کرونا باعث شده دولت نیاز به منابع بیشتری داشته باشد در حالی که درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت دچار اخلال شده است. این چالش‌ها منجر به ایجاد مشکل در سمت عرضه می‌شود.» این کارشناس اقتصادی راه چاره را در اعمال سیاست‌های دقیق مالی-پولی می‌داند و تأکید می‌کند: «اگر این سیاست‌ها مانند بحث دریافت مالیات به درستی انجام نشود، سال سخت‌تری نسبت به سال‌های گذشته خواهیم داشت. مردم قدرت خریدشان کاهش پیدا کرده اما آنچه آرامش‌شان را به هم می‌ریزد این است که صبح یک قیمت برای کالای مورد نظرشان ببینند و شب قیمت دیگری را. این در حالی است که اگر ثبات باشد، مردم به دنبال خرید سکه و ارز نخواهند رفت تا پول‌شان را حفظ کنند.»
دخالت حداکثری دولت در اقتصادلازم است؟
دوری از اقتصاد دولتی معمولا طرفداران خاص خودش را دارد اما برخی دیگر هستند که معتقدند در شرایط کنونی دولت باید حضور جدی در بازارهای مختلف داشته باشد. آلبرت بغزیان، استاد دانشگاه تهران، این نوع نگاه را دارد. او به «شهروند» می‌گوید: «صحبت‌های آقای همتی به نوعی ژورنالیستی است در حالی که باید بگویند منظورشان از ثبات چیست؟ آیا مقصود این است که قیمت‌ها در یک جا متوقف می‌شود؟ یا اینکه بازارها از بلاتکلیفی خارج می‌شوند؟ اگر از بلاتکلیفی دربیایند آیا قیمت ارز بالاتر می‌رود یا پایین‌تر می‌آید؟ رئیس‌کل بانک مرکزی باید به این سوال‌ها پاسخ بدهد و صرفا اعلام اینکه بازارها در آینده به ثبات می‌رسد، معنای اقتصادی ندارد.» بغزیان رهاکردن نرخ ارز به وسیله بانک مرکزی را عامل اصلی افزایش قیمت دلار در هفته‌های اخیر می‌داند و می‌گوید: «خود بانک مرکزی عامل بی‌ثباتی‌های اخیر در بازارهای مالی شده؛ چون مثلا نرخ ارز را رها کرده و باعث شده است به طور ناگهانی به 17هزار تومان برسد. این در حالی است که اگر مثل بازار خودرو که با قیمت‌گذاری موجب کاهش نرخ‌های بازار شدند، نرخ دلار را هم کنترل می‌کردند، این بی‌ثباتی‌ها اتفاق نمی‌افتاد.» این استاد دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه تعیین نرخ ارز دست بازار نیست، ادامه می‌دهد: «بانک مرکزی باید تکلیف را با خودش مشخص کند؛ مثلا تصمیم بگیرد نرخ ارز را در یک محدوده نگه دارد یا وزارتخانه‌های مرتبط در بخش صنعت هم نظارت کافی بر قیمت تمام‌شده و سود متعارف داشته باشند. به این کار مدیریت شناورشده می‌گویند و اگر این اتفاق رخ بدهد می‌توان به ثبات در بازارهای مالی در آینده رسید.» نوید ایجاد ثبات در بازارهای مالی در آینده از سوی بانک مرکزی و کشمکش اقتصاددانان ایران درباره شیوه‌های رسیدن بازارهای مالی کشور به ثبات در حالی است که بازار راه خودش را می‌رود؛ دیروز صف خرید دلار در جلوی برخی صرافی‌های تهران شکل گرفته و قیمت‌ها نیز جهش خود را حفظ کرده بود.