[راضیه زرگری] وقتی دستمان را باز میکنیم و زیر باران میگیریم، مقداری از رحمت الهی در دستهایمان میماند و مقداری هم از لابهلای انگشتانمان به پایین میریزد، ولی اگر دستمان را مشت کنیم و ببندیم، نه در دست خودمان چیزی میریزد و نه از دست ما چیزی میریزد. مهرنوش کاوه حکایت دست و رحمت الهی و برکت را مثال میزند تا بگوید در کار خیر باید نگاهمان را وسیع کنیم تا بتوانیم به هدفی که در مسیر بشردوستی تعریف کردهایم، برسیم. مدیر موسسه خیریه فرزندان زهرا(س) معتقد است: «کسی که عشق به انجام کار خیر دارد، برای او فرقی نمیکند کجا این کار را انجام دهد. ما هم در کار مردمنهاد باید نگاهمان را بازتر کنیم و از موسسه و خیریه من بیرون بیاییم و به ما بهعنوان یک جمع واحد برسیم. ظرفیتی که امروز در مشارکت سمنها با جمعیت هلالاحمر در مسیر خیر و انساندوستی فراهم است.» جمعیت هلالاحمر و بهویژه سازمان داوطلبان این جمعیت طی یکی دوسال اخیر پروژههای مشترک و هماهنگ بسیاری با مجمع خیرین سراسر کشور داشته است که جدیدترین فرم این همکاریها با شیوع همهگیری کووید-19 در کشور آغاز شده است و هنوز هم ادامه دارد.
مهرنوش کاوه از سال 82 فعالیت رسمی در حوزه انساندوستی و کمک به مردم را با تأسیس موسسه خیریه فرزندان زهرا(س) شروع کرد؛ موسسهای که هدف اصلیاش حمایت از خانوادههای تک والد با فرزندان زیر16سال است. او و همکارانش سال84 موسسه دیگری به نام امید فردا در حوزه سلامت روان تأسیسکردند که به صورت تخصصی بر ارایه خدمات به بیماران اعصاب و روان تمرکز دارد. هر دو موسسه در طول این سالها فعال بودند و در راستای اهداف و چشماندازهای تعریفشده در زمینه خدمات اجتماعی پیش رفتهاند. کاوه در مورد فعالیتهای این دو موسسه به «شهروند» میگوید: «هر گاه بحرانی در کشور اتفاق میافتد یا گروهی از هموطنان با آسیبی مواجه میشود، ما مثل همه موسسات مردمنهاد سعی میکنیم بیتفاوت نباشیم و هر کمکی که از دستمان بربیاید، انجام دهیم. در طول سالهای گذشته اتفاقهایی مثل زلزله و سیل در کشور ما کم اتفاق نیفتاده و هر خیریه و موسسه مردمنهادی به نحوی حمایت خود از آسیبدیدگان را نشان داده است. با این حال تجربه یکی دو سال اخیر همه موسسات مردمنهاد در حمایت از مردم در بحرانها، در نوع خود بیسابقه و مثالزدنی است.
تجربهای که کاوه از آن صحبت میکند به بعد از زلزله کرمانشاه و بهویژه سیل بهار سال گذشته در گلستان، لرستان و خوزستان برمیگردد؛ اتفاقهایی که به واسطه گستردگی خرابیها، همه پتانسیلهای حمایتی را برای پاسخگویی به بحران میطلبید و موسسات مردمنهاد و خیریههای بسیاری توانستند طعم شیرین فعالیت هماهنگ و مشارکتی با جمعیت هلالاحمر را بچشند. «جمعیت هلالاحمر یک فرصت فوقالعاده است، یک ارگان بینالمللی که با صلیبسرخ جهانی رابطه کاملا مستقیم دارد و علاوهبر امکانات و اطلاعات مهم و کافی از همه زوایای بحرانها، تجربههای بسیار ارزشمندی در مسیر بشردوستی و کمک به انسانها در اختیار دارد. این ارگان مردمی بزرگ تا مدتهای زیادی درهایش به روی موسسات خیریه و مردمنهاد بسته بود یا اگر فعالیت مشترکی با خیریهها داشت، چندان قابل توجه نبود. اما اتفاق مثبتی که چند سالی است در هلالاحمر به شکل ملموس رخ داده، توسعه فعالیتهای مشترک با سمنها و خیریههاست.»
وقتی در کنار هم و هماهنگ کار میکنیم، موازیکاری نمیشود
مدیران فعلی جمعیت هلالاحمر به همکاری با سمنها و خیریهها باور دارند، چراکه نهتنها هیچ مغایرت و تضادی در اهداف و مسیر کار موسسات مردمنهاد و وظایف هلالاحمر وجود ندارد، بلکه این نهادها میتوانند در بحرانها مکمل و تسهیلگر یاریرساندن موثرتر به مردم باشند. کاوه ایجاد زمینه برای فعالیت مشترک هلالاحمر با سمنها را با اصطلاح بازی برد-برد توصیف میکند: «جمعیت هلالاحمر امکانات حملونقل هوایی و زمینی در اختیار دارد و همه ارگانهای رسمی ملزم به همکاری با این نهاد هستند. پس اگر برای «انجیاو»ها نام مطرح نباشد، میتوانند به راحتی در کنار هلالاحمر قرار بگیرند و با همدیگر یک کار روی زمین مانده بزرگ را به انجام برسانند.» او معتقد است این ظرفیت همکاری در حال حاضر در هلالاحمر وجود دارد و خیریهها و سمنها به راحتی میتوانند از آن استفاده کنند: «شرایط در حال حاضر بهگونهای است که فضا و نگاهی که هلالاحمر بخواهد کاری را به اسم خودش تمام کند، اصلا وجود ندارد. شرایط کار سیستمی و هماهنگ داوطلبانه فراهم است. وقتی ما با هم کار میکنیم، انرژیمان دو یا سه برابر نمیشود، بلکه هزار برابر میشود، چون موازیکاری رخ نمیدهد و از بسیاری از سوءاستفادهها جلوگیری میشود.»
فرصت طلایی استفاده از ظرفیتها
جمعیت هلالاحمر از ظرفیت درخشان تکیه بر انرژی داوطلبی برخوردار است. در همه استانها، شهرها و روستاها داوطلبان هلالاحمر پای کار کمک به مردم و حمایت از آسیبهای اجتماعی و ناشی از حوادث هستند. مدیر موسسه خیریه فرزندان زهرا(س) میگوید: «دیگر خواست خود خیریهها و سمنهاست که از این ظرفیتها استفاده کنند یا نه. برای خود من این همکاری و سرعت و تأثیری که امکانات و ظرفیتهای جمعیت هلالاحمر میتواند به ما بدهد، بسیار جالب است و همیشه از آن استقبال کردهام. من این تجربه را داشتهام که با تسهیلگری هلالاحمر در کوتاهترین زمان، بهترین خدمات را با کمترین هزینه به مردم آسیبدیده در هر گوشهای از کشور ارایه دهم، این دقیقا همان چیزی است که همه «انجیاو»ها میخواهند. جمعیت هلالاحمر آغوشش را باز کرده تا هر کسی طالب همکاری و کمک موثر به مردم است، پیش بیاید و الان نوبت سمنها و خیریههاست که بخواهند این آغوش باز را ببینند و از این فرصت طلایی استفاده کنند. اینکه خیریهها و سمنها بخواهند در کنار یک نهاد بزرگ بینالمللی قرار بگیرند و از ظرفیتها و امکانات هم در راستای اهداف بشردوستانه استفادهکنند، کاملا به خودشان و نیتی که در مسیر کارشان در نظر دارند، برمیگردد.
میگفتند وقتی اقلام تحویل هلالاحمر داده شود، معلومنیست سر از کجا دربیاورد
«انجیاو»ها یا خیریهها امکانات زیادی در پاسخگویی به بحرانها در اختیار ندارند و همین باعث میشود کمکها بر مناطقی که قابل دسترستر هستند، متمرکز شود و شاید بسیاری از نیازمندان فراموش شوند. کاوه میگوید: «جمعیت هلالاحمر این مشکل را برای ما حل کرد و وقتی در کنار جمعیت قرار گرفتیم، توانستیم با بالگرد و خودروهای عملیاتی به روستاهایی برویم که هیچکسی به آنها دسترسی نداشت. در سیل خوزستان که سال گذشته اتفاق افتاد، روستایی را برای رساندن آب و مواد غذایی شناسایی کرده بودیم؛ وقتی به خیرین گفتیم اقلام کمکی را به انبار هلالاحمر تحویل میدهیم و در روستای مورد نظر در خوزستان برای توزیع تحویل میگیریم، نگاه عدهای شاید این بود که وقتی چیزی به هلالاحمر تحویل داده میشود، معلوم نیست سر از کجا دربیاورد. به دنبال این بودیم که این نگاه از بین برود و نگاه اعتمادآمیز و تکیه بر ظرفیت هلالاحمر ایجاد شود؛ این اتفاق دقیقا رخ داد و ما در آن روزها بدون اینکه ریالی بابت حملونقل هزینه کنیم، با خودروهای هلالاحمر کمکها را عینا به منطقه مورد نظر میرساندیم.»
تسهیلگریهای هلالاحمر برای ارایه خدمات موسسات مردمنهاد یک وجه ماجرا در بحرانهاست که بسیار هم موثر است، اما نکته مهمتر شناسایی صحیح نیازمندان هر منطقه و ارزیابی دقیق خسارتها برای ارایه کمک است که این موضوع هم توسط داوطلبان هلالاحمر و نیروهای بومی هر منطقه قابل انجام است. کاوه ادامه میدهد: «نکته جالبتر برای من این بود که هر جا میرفتیم پکیجهای حمایتی هلالاحمر را میدیدیم و در این میان نام شرکتهای بزرگ و بنام که برای انجام مسئولیت اجتماعی خود در بحرانها پای کار آمده بودند و از ظرفیت هلالاحمر برای توزیع کمکها و حمایتها استفاده میکردند، به زیبایی دیده میشد.»
چرا هلالاحمر میخواهد داوطلب ما را جذب کند؟
از این فعال حوزه اجتماعی در مورد توسعه فرهنگ داوطلبی و ارتباط آن با مشارکت «انجیاو»ها با جمعیت هلالاحمر سوالمیکنیم. کاوه معتقد است: «زمانی که برای داوطلب موسسه مردمنهاد در حین ارایه خدمات در بحرانها اتفاقی میافتد، من در قبال او مسئولم، ولی هیچ قانونی برای حمایت از او وجود ندارد. با این حال داوطلبان هلالاحمر از حمایتهای سیستمی برخوردار هستند. کاری که الان جمعیت هلالاحمر در حال پیگیری آن است، حمایت از داوطلبان موسسات خیریه است، به این صورت که داوطلبان عضو هلالاحمر میشوند تا اگر در حین خدمترسانی اتفاقی برای آنها رخ دهد، از این حمایتها برخوردار شوند. به نظر من این فرصتی فوقالعاده است که شاید برخی بهعنوان تهدید به آن نگاه کنند و بگویند چرا هلالاحمر میخواهد داوطلب ما را جذب کند؟ اما من این عقیده را ندارم. اگر ما به هم اعتماد داریم و در راستای یک هدف مشترک کار میکنیم، دیگر مهم نیست نام چه موسسه و سازمانی مطرح باشد. »
موسسات خیریه و مردمنهاد بسیاری بعد از تجربههای موفقی که در زلزله و سیل با مشارکت هلالاحمر داشتند، این همکاریها را ادامه دادند و به دنبال راههای توسعه مشارکت هستند. به گفته این فعال اجتماعی درحال حاضر جمعیت هلالاحمر به مرجع اطلاعرسانی مجمع خیرین و موسسات در بحث مبارزه با کرونا تبدیل شده، بهطوری که همکاری هلالاحمر با نهادهای مردمنهاد خیلی بهتر از دیگر نهادهای رسمی بوده است. در شرایط فعلی هم براساس نیازهایی که هلالاحمر عنوان میکند، ما خیرین و منابع مالی را برای تأمین کمکها هماهنگ میکنیم؛ خرید ونتیلاتور برای مناطق دورافتاده که به امکانات شهرهای صنعتی دسترسیندارند، از مهمترین زمینههای همکاری فعلی ما با جمعیت است، ولی بهطورکلی از همان روز نخست شاهد همکاری بسیار صمیمانه با مدیران سازمان داوطلبان برای توزیع ماسک و اقلام بهداشتی و غیره بودیم.
موسسات مردمنهاد شاید منابع مالی بسیار خوبی در اختیار داشته باشند، اما اگر اطلاعات کافی برای نوع کمکی که باید انجام دهند و گروههای هدف نداشته باشند، تمام منابع مالی به هدر میرود. کاوه این معضل را گریبانگیر موسسات خیریه میداند: «مشکل ما نبود منابع مالی نیست، بلکه اطلاعات کافی نداشتن و نبود سامانه جامع است و همین امر باعث میشود که به یک نفر 10 بار کمک میشود و به دیگر کمکی نمیشود. پروژه مهم جمعیت هلالاحمر با مجمع خیرین ایجاد سامانه جامع از مددجویان سراسر کشور است تا اطلاعات کافی در ارایه کمکها داشته باشیم و مثلا جایی مدرسه نسازیم که آموزشوپرورش به آنجا معلم نمیدهد. »
باید به نیازمندان یاد بدهیم چطور روی پای خود بایستند
از این عضو مجمع خیرین کشور در مورد توانمندسازی گروههای هدفی که در موسسات خیریه خود تحت پوشش دارند، سوالمیکنیم؛ کاوه میگوید: «با افتخار میتوانم بگویم از سال82 که فعالیت موسسه خیریه فرزندان زهرا(س) شروع شده است، هرگز نسل دوم بچههای خانواده تحت پوشش ما کمکگیرنده نبودند و روی پای خودشان ایستادهاند. از یک جایی به بعد خانوادهها باید توانمند شوند و بتوانند روی پای خود بایستند. شعاری که همیشه داشتیم این بود که یک ده آباد بهتر از 10 شهر خراب است و تلاش کردیم مددجویان محدودی داشته باشیم، اما آنها را توانمند کنیم و کموبیش به نتیجه خوب رسیدیم. به طور کلی حمایتهای خیریهها و «انجیاو»ها نباید روندی داشته باشد که مددجویان و گروههای هدف را خدماتبگیر کند. رویه فعلی خیریهها در این موضوع قابل انتقاد است. باید روشی برای ارایه خدمت و حمایت داشته باشیم که آدمها در عین ناتوانیشان برای چیزی که میخواهند به دست بیاورند، تلاشکنند؛ هر کسی به اندازهای که میتواند. من خودم با دادن سبد کالا به مردم نیازمند مخالفم، به جای آن میتوانیم کارت اعتباری خرید دهیم تا او برای خرید اقلامی که نیاز دارد، حرکت و تلاش کند، عزت نفسش بیشتر حفظ شود و لذت خرید کردن را هم بچشد.»