[راضیه زرگری] «منطقه صفر مرزی بود؛ نزدیک پاکستان، اما در خاک خودمان. جایی که داغی خاک بیابان چشم را اذیت می‌کند. چندین کیلومتر با خودرو رفتیم تا به بنایی خشتی رسیدیم. انگار خرابه‌ای متروک باشد، اما روی دیوار کاهگلی‌اش نوشته شده بود «دبستان اقبال لاهوری». از آن آفتاب تند بیابان وارد کلاس که شدم، تاریکی مطلق بود. هیچ چیزی نمی‌دیدم؛ با صدای صلواتی که بچه‌ها به خاطر ورود من و همراهان فرستادند، به خودم آمدم و دیدم در کلاس درس هستیم. ته اتاق چند میز و نیمکت رنگ و رو رفته بود که بچه‌های معصوم و سیاه‌چرده بلوچ روی آنها نشسته بودند. سوء تغذیه از صورت‌شان پیدا بود. کلاس‌شان دخمه‌‌ای اجاره‌ای بود؛ بدون پنجره با نور لامپی ۵۰وات! وقتی علت تاریکی کلاس را پرسیدم، معلم‌شان گفت اگر پول برق زیاد شود صاحب‌خانه آن را قطع می‌کند.» این روایت زهرا گیتی‌نژاد، یکی از اعضای یک گروه آموزش جهانی است که سال 1384 در بازدیدی پژوهشی از مدارس شهرستان میرجاوه استان سیستان و بلوچستان، به چند مدرسه روستایی می‌رود و از همان روزها ایده راه‌اندازی مجموعه‌ای برای کمک به تحصیل کودکان محروم در ذهنش کلید می‌خورد. موسسه مهر گیتی سازمانی مردم‌نهاد است که کار فرهنگی می‌کند؛ اصلی‌ترین هدفش رفع تبعیض است و مدرسه‌سازی را در مناطق محروم مهم‌ترین روش در برقراری عدالت فرهنگی و آموزشی می‌داند. این موسسه از بهار 98 همکاری و مشارکت با جمعیت هلال‌احمر را شروع کرده و در این مدت با تسهیلگری و هماهنگی‌های جمعیت هلال‌احمر توانسته نتایج خوبی در پروژه‌های کمک به آسیب‌دیدگان از بحران سیل و همه‌گیری بیماری به دست بیاورد.
داستان مهر گیتی همان‌طور که موسس این مجموعه به «شهروند» توضیح می‌دهد، از این بازدید پژوهشی از مدارس روستاهای سیستان و بلوچستان شروع شد. توصیف وضع مناطق محروم را همه شنیده‌ایم، اما رفتن و از نزدیک دیدن واقعا هر کسی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. «معلم با بریده‌های چوب دسته‌های ده‌تایی و صدتایی درست کرده و روی طاقچه گذاشته بود. تعدادی کتاب غیر درسی را نیز با طناب اطراف کلاس آویزان کرده بود. نقشه ایران در یک طرف و سرگذشت اقبال لاهوری در طرف دیگر، تزیین کلاس‌شان بود. کلاس که نه؛ انگار جان معلم بود. بچه‌های دبستان اقبال لاهوری با پای برهنه، سرهای تراشیده و رخسار زرد به سوال‌های ما جواب می‌دادند؛ همه آرزوی معلم شدن داشتند. دخترها که اصلا جواب نمی‌دادند؛ سرهایشان را توی هم کرده، می‌خندیدند. معلم این مدرسه هر روز ۱۵۰کیلومتر راه بین زاهدان و روستا را با سرویس اداره می‌آمد و برمی‌گشت.»
رفع تبعیض فرهنگی با مدرسه‌سازی و تجهیز مدارس مناطق کم‌برخوردار
گیتی‌نژاد از تأثیری که دیدن محرومیت بچه‌های آن منطقه بر او و همراهانش گذاشت، تعریف می‌کند: «سرویس بهداشتی نداشتند. به روستاهای دیگر هم که رفتیم وضع به همین منوال بود. در یکی از مدرسه‌ها چند دانش‌آموز گوشه‌ای روی یک گونی نشسته بودند؛ معلم‌شان می‌گفت کلاس اولی هستند و برایشان میز و نیمکت نداریم. به تهران که برگشتیم برای بچه‌های مدرسه‌ای که در آن تدریس داشتم شرایط بچه‌های روستاهای میرجاوه را تعریف کردم. گفتم تا قدردان نعمت‌هایی که خداوند به آنها عطا کرده، باشند. سر صف برای همه دانش‌آموزان هم گزارش کوتاهی از سفرم دادم. عکس‌هایی را که گرفته بودم در تابلو زدم. بچه‌ها خودشان پیشنهاد کمک به دانش‌آموزان روستاها دادند؛ وقتی مدرسه قبول کرد، هر روز صبح جمع‌آوری هدایای بچه‌ها را داشتیم. مفهوم مشارکت، کار گروهی، نوعدوستی و کمک به همنوع را آن زمان به‌خوبی درک کردم. هر روز بچه‌ها با ساک‌های پر به مدرسه می‌آمدند.» بنیان گروه شکل گرفت تا فضاهای استاندارد آموزش برای کودکان همه جای ایران فراهم شود. گروهی چندنفره شروع به ساخت مدارس خیّرساز در مناطق محروم کشور کردند و طی10 سال فعالیت تبدیل به سازمانی مردم‌نهاد به نام موسسه خیریه مهر گیتی شدند.
زهرا گیتی‌نژاد به «شهروند» می‌گوید: «تلاش برای ساختن ايراني عاری از تبعیض و فقر فرهنگی؛ هدف اصلی ما این است.» مهر گیتی در طول این سال‌ها در ساخت فضاهای آموزشي و فرهنگی–به‌خصوص مدرسه– در مناطق محروم و نيازمند مشارکت کرده است و از دانش‌آموزان مستعد و محروم با ساخت کتابخانه و اهدای کتاب حمايت مادی، معنوی و فرهنگی می‌کند. «تا امروز تقریبا 400 مدرسه ساخته و 4میلیون جلد کتاب اهدا کرده‌ایم. به‌علاوه نزدیک به 2هزار و 500 دستگاه کامپیوتر برای تجهیز مدارس مناطق محروم اهدا شده است. افتخار من است که اعلام کنم تا الان تقریبا 6هزار دانش‌آموز و دانشجو بورسیه کرده‌ایم. مثلا در سال 97، 800 دانش‌آموز بورسیه داشتیم. این کارنامه کلی از مجموعه فعالیت‌های ماست؛ به‌علاوه مانند دیگر موسسات، وظیفه خود می‌دانیم در بحران‌ها و حوادث طبیعی هم وارد شویم؛ با این حال تلاش کردیم در هر بحرانی نهایتا فعالیت‌های فرهنگی خودمان را انجام دهیم.»
این موسسه در بحران زلزله آذربایجان، زلزله کرمانشاه و سیل سال 98 استان‌های لرستان و گلستان خدماتی به مردم ارایه داد، اما از حوزه اصلی فعالیت خود غافل نشده است. «در طول این مدت خوشبختانه توانستیم 13 مدرسه در مناطق سیل‌زده بسازیم. در بحران کرونا هم فعالیت‌های فرهنگی خود را در کنار حمایت‌های دیگر انجام می‌دهیم. بر همین اساس هم کمپین ساخت مدارس آنلاین را داریم.» فعالیت مشترک موسسه با جمعیت هلال‌احمر از سال 1398 و سیل استان گلستان شروع شد. گیتی‌نژاد توضیح می‌دهد: «ما به‌عنوان سازمانی مردم‌نهاد مجوز رسمی از وزارت کشور داریم، اما یکی، دو روز بعد از اعلام شماره حساب برای جمع‌آوری کمک‌های مردمی، این حساب‌ها مسدود شد. به دلیل اینکه جمعیت هلال‌احمر برای یکپارچه‌سازی کانال دریافت کمک‌های مردمی به دادستانی اعلام کرده بود حساب‌های دیگر مسدود شود. مشکل بعد از دو روز با هماهنگی جمعیت هلال‌احمر حل شد، اما همچنان زیر سوال بودیم که چرا حساب موسسه مسدود شده است. البته وقتی مسئولان هلال‌احمر سودجویی‌هایی را که از طرق مختلف در بحران‌ها می‌شود، توضیح دادند، از شوک خارج شدیم.از آن زمان همکاری‌های بسیاری با هلال‌احمر داشتیم، به‌ویژه در بحران همه‌گیری کرونا؛ از حمایت از کادر درمان و ارایه اقلام محافظتی به بیمارستان‌ها تا کمپین همسفره که در پشتیبانی از کسانی که کارشان را در ماه‌های شیوع بیماری از دست داده بودند، راه افتاد؛ مثل خانواده‌های کم‌برخوردار که بیشتر شغل آزاد و درآمد روزانه داشتند و شغل‌شان را در روزهای قرنطینه از دست داده بودند.»
همکاری موسسات مردم‌نهاد و خیریه با جمعیت هلال‌احمر در فازهای مختلف تعریف می‌شود که مهم‌ترین آن جهت‌دهی مناسب و تسهیلگری است، همان‌طور که مدیرعامل موسسه مهر گیتی عنوان می‌کند: «هر جایی که خواستیم، هلال‌احمر امکانات و هماهنگی‌ها را فراهم کرد تا بتوانیم کمک‌های خود را به مردم برسانیم و اساسا در این مشارکت به دلیل اینکه هدف مشخص است و مسیرهای قانونی هم پیش گرفته می‌شود، مشکل چندانی نداشته‌ایم.» مهم‌ترین چالش برای موسساتی که با مجوز رسمی از وزارت کشور فعالیت می‌کنند، این است که در بحران‌ها و حوادث به‌عنوان یاری‌رسان در کنار جمعیت هلال‌احمر به رسمیت شناخته شوند و نیازی به اخذ مجوز دیگر در مواقع بحرانی نداشته باشند. گیتی‌نژاد می‌گوید: «از طرف مدیران جمعیت هلال‌احمر سازوکاری برای رسمیت پیدا کردن موسسات خیریه و مردم‌نهاد طراحی شده است که امیدوارم در همکاری‌های آتی بهتر و موثر‌تر به نتایج مورد نظر برسیم.»
هلال‌احمر با برنامه‌ریزی در بحران کرونا از موازی‌کاری جلوگیری کرد
هلال‌احمر به‌عنوان موسسه‌ای بین‌المللی از امکانات و ظرفیت‌های قوی‌تری نسبت به موسسات مردم‌نهاد برخوردار است. گیتی‌نژاد معتقد است: «هلال‌احمر از همه ظرفیت‌ها به خوبی استفاده می‌کند؛ همان‌طور که ما می‌بینیم مدیران مجموعه برنامه‌ریزی می‌کنند و به‌طور منظم به موسسات مردم‌نهاد همکار خود خط می‌دهند که مثلا الان وضع در کجا بحرانی است و کجا به کمک نیاز است. اینها خیلی مهم است، چون موسسات، اطلاعات و شناخت زیادی از همه نقاط کشور ندارند. با این هماهنگی‌ها مسیر کمک‌های سمن‌ها و خیریه‌ها هدفمند می‌شود؛ به‌علاوه با تقسیم‌بندی از موازی‌کاری جلوگیری می‌شود و کل سیستم ارایه کمک‌ها نظم می‌یابد.»
کار مهم و اساسی که هلال‌احمر برای موسسات علاقه‌مند به حضور در بحران‌ها کرد این بود که مجوز داد و مناطق را تقسیم‌بندی کرد. گیتی‌نژاد اهمیت این کار را با یک مثال توضیح می‌دهد: «متأسفانه در سیل گلستان تمام مردم ما چه داخل کشور و چه خارج از کشور تمرکز کرده بودند بر یک منطقه برای ارسال کمک‌ها. این موضوع نه‌تنها کمک‌کننده نیست، بلکه زیان‌آفرین است، زیرا به یک خانواده بیش از نیازش کمک می‌شود و به خانواده دیگر هیچ کمکی نمی‌رسد. همین موضوع مردم آن روستا و منطقه را با هم درگیر می‌کند. هلال‌احمر با برنامه‌ریزی در بحران کرونا تکلیف موسسات خیریه را مشخص کرد؛ به‌طوری که مهر گیتی می‌دانست مثلا این سه بیمارستان در تهران مسئولیت تجهیزش با ماست؛ از ماسک و دستکش گرفته تا دستگاه ونتیلاتور.»
این فعال اجتماعی مهم‌ترین عامل اعتماد مردم به نهادی مثل هلال‌احمر را شفاف‌سازی در کارهایی که انجام می‌شود و ارایه گزارش از فعالیت‌ها می‌داند. «در زمان زلزله کرمانشاه مردم اعتماد زیادی به این نهاد نداشتند، درحالی که هلال‌احمر وظیفه‌اش را در بحران انجام می‌داد. از سوی دیگر، به‌عنوان نهادی بین‌المللی به بحران‌های منطقه هم کمک می‌کرد که همین نبود شفافیت باعث می‌شد مردم فکر کنند کمک‌هایی که باید به زلزله‌زدگان برسد، به سوریه و عراق می‌رود. درحالی که این دو حوزه کاملا مجزاست و مشکل به همان شفاف‌نکردن موضوعات برای مردم برمی‌گشت.»
کمپین ساخت مدارس آنلاین
[شهروند] یکی از تازه‌ترین فعالیت‌هایی که مهر گیتی و دیگر سمن‌های حوزه آموزش به کمک خیرین انجام می‌دهند، کمک به ساخت مدارس آنلاین است؛ با اهدای تبلت و گوشی به دانش‌آموزان مناطق محروم. شیوع کرونا منجر به تعطیلی مدارس شد، درحالی که ماه‌های زیادی تا پایان سال تحصیلی باقی مانده بود. معلمانی که به امکانات لازم دسترسی داشتند، آموزش را به‌صورت آنلاین و با کمک گوشی‌های هوشمند و پیام‌رسان‌ها ادامه دادند. اما در این میان، دانش‌آموزان زیادی از چشم دور ماندند. آمار می‌گوید حدود ۳۰درصد دانش‌آموزان در مناطق کمتربرخوردار اصلا به اینترنت و گوشی‌های هوشمند دسترسی ندارند. این دانش‌آموزان ابزار مناسب آموزش آنلاين را در خانه ندارند و از درس جا می‌مانند. این خود منجر به شکاف آموزشی بیشتری حتی در بین دانش‌آموزان یک کلاس می‌شود. انجمن‌ها و سمن‌های فعال در حوزه آموزش تلاش می‌کنند با تهیه گوشی‌های هوشمند و تبلت برای این دانش‌آموزان امکانات تازه آموزشی فراهم کنند و مدرسه آنلاين را به در خانه‌هایشان بیاورند. گزارش عملکرد این کمپین در موسسه مهر گیتی نشان می‌دهد شرکت‌های تجاری و برندهای شناخته شده زیادی در کشور در راستای مسئولیت اجتماعی خود در این برنامه‌ها مشارکت می‌کنند.