شمارش معکوس برای واکسن ایرانی-کوبایی
گزارش میدانی شهروند از انستیتو پاستور ایران
تولید واکسن در این مجموعه برای امروز و دیروز نیست تولید واکسن در انستیتوپاستور ایران صدسالگی‌اش را هم گذرانده و از همان زمان ایران را به قطب واکسن‌سازی خاورمیانه تبدیل کرده است و آن قدر پرقدرت قدم برمی‌داشت که واکسن های ایرانی به دل اروپا نیز صادر می‌شد .
ملیحه محمودخواه- حیاط بزرگ و سرسبز انستیتوپاستور آرامش را به چشمانت سرازیر می‌کند. سبزی چمن‌ها در دل زمستان و آفتابی که مایل بر آنها سرخم کرده، دلت را از ترسی که از محیط آزمایشگاهی که این روزها مرکزی برای تحقیق در مورد ویروس کرونا شده است، خالی می‌کند. ساختمان‌ها پشت هم قد کشیده و انستیتو را به شهرکی کوچک تبدیل کرده‌اند. فواره آب روی چمن‌ها می‌رقصد و آرامش محیط را دو چندان می‌کند. مرکز تحقیقات بالینی انستیتوپاستور جایی است که تحقیقات بر روی کرونا در آنجا انجام می‌شود.
آمارهایی که در آینده تغییر خواهد کرد
نگاهی به اعداد و ارقام اعلام‌شده از سوی وزارت بهداشت در روزهای اخیر نشان می‌دهد که آمار مبتلایان بالا رفته و مرگ‌ومیرهای کرونایی کاهش یافته است اما این آمارهای دلخوشکنک زیاد هم خوب به نظر نمی‌رسد؛ زیرا به گفته آمیتیس رمضانی، استادتمام بیماری‌های عفونی و مدیرگروه تحقیقات بالینی انستیتوپاستور ایران، وقتی آمارهای ابتلا بالا می‌رود به موازات آن آمار بیماران بدحال و بیمارستان‌لازم نیز افزایش پیدا می‌کند اما این اتفاق کمی دیرتر رخ می‌دهد یعنی دو تا سه هفته بعد از ابتلا.
به اعتقاد این متخصص بیماری‌های عفونی چون آذر ماه پروتکل‌های بهداشتی سفت و سخت‌تر اجرا شد و جلوی سفرهای برون‌شهری و دورهمی‌ها گرفته شد، آمارها در دی و بهمن کاهش پیدا کرد.
آنچه این روزها ورق را کاملا برگردانده و آمارها به ما نشان می‌دهد این است که در دو هفته گذشته تعداد افراد مبتلا و بستری تا حدودی افزایش پیدا کرده است و باید در آینده نه چندان دور و در دو هفته آینده شاهد افزایش آمار بیماران بدحال و فوتی‌ها باشیم.
شواهدش هم مثل روز روشن است در دو هفته گذشته برخی از شهرهایی که در شرایط زرد و نارنجی بودند دوباره قرمز شدند و ادامه پیداکردن این شرایط سبب خواهد شد که پیک چهارم کرونا را به طور شدیدتر در اسفند تجربه کنیم.
تحقیقات بالینی برای تولید واکسن
دستگاه‌های مجهز این مرکز مسئولیت متخصصان این اتاق را بیشتر می‌کند در این مرکز بحث‌های مربوط به واکسن نیز پیگیری می‌شود. به گفته آمیتیس رمضانی اینکه فردی واکسن زده و باید فازهای مختلف را طی کند در این مرکز انجام می‌شود. انجام کارهای تحقیقاتی در بیماری‌های عفونی نیز از دیگر مراحلی است که در این مرکز انجام می‌شده است اما امروزه کرونا تمام وقت و انرژی آنها را گرفته و فضایی برای سایر بیماری‌ها باقی نگذاشته است.
بررسی اینکه ویروس‌ها چقدر جهش پیدا کرده، در آنهایی که عفونت مجدد می‌گیرند آیا این ویروس جهشی داشته که دوباره فرد را مبتلا کرده است از آزمایش‌هایی است که در این مرکز انجام می‌شود.
ویروسی که قصد رفتن ندارد
اولش که این ویروس آمد مسائل مختلفی در مورد آن مطرح می‌شد همه امید داشتند که با گرمای تابستان این ویروس از بین برود، کمی که گذشت به نظر رسید که جهش‌هایی گاه و بیگاه شاید شر این ویروس را از سر دنیا کم کند اما باز هم این اتفاق رخ نداد.
اما دکتر رمضانی در مورد علت اینکه برخی شهرها قرمز می‌شوند و بعضی نه می‌گوید: «در کشور نمی‌توان گفت که به طور مثال در شمال کشور که رطوبت بالاست آمار ابتلا بالاست و مثلا در فلان استانی که در مرکز کشور قرار گرفته آمار پایین‌تر است هر جا که پروتکل‌ها و فاصله اجتماعی رعایت شود آمار به مراتب پایین می‌آید و آنجاها که مردم قصد ندارند کمی دوری یکدیگر را تحمل کنند آمارها بالا می‌رود. الان شاهد هستیم که شهرهای جنوبی کشور قرمز شده‌اند و بررسی‌ها نشان می‌دهد که در این شهرها میزان رعایت پروتکل‌های بهداشتی و فاصله اجتماعی تقریبا به صفر رسیده و حالا شاهد شیوع بیماری در این مناطق هستیم.
مقاومت بدن که بالا می‌رود حمله کرونا سخت‌تر می‌شود
اینکه بعضی کرونا می‌گیرند آن هم از نوع سختش و بعضی حتی متوجه نمی‌شوند که این ویروس چه موقع وارد بدن‌شان و خارج شده به ژنتیک افراد بی‌ربط نیست. مدت‌هاست متخصصان بر روی آن تحقیق انجام می‌دهند تا اهمیت ژنتیک در ضعیف‌بودن و یا شدت بیماری را مشخص کنند.
رمضانی تأکید می‌کند که نقش ژنتیک در بیماری‌های عفونی مسجل شده است و نمی‌توان از کنار آن به سادگی گذشت اما علت اینکه چرا برخی از افراد کرونا را از نوع حاد آن تجربه می‌کنند و برخی نیز کک‌شان هم نمی‌گزد که کرونا گرفته‌اند، نوع مقاومت بدن در برابر این ویروس است.
در این بیماری مشکل اصلی این است که سیستم دفاعی بدن گاهی بیش از اندازه در برابر این ویروس مقاومت می‌کند. واکنش شدید بدن بیمار در برابر بیماری سبب شده که این همه مشکل در مدیریت درمان بیمار به وجود بیاید و در واقع فاز التهابی است که سبب واکنش‌های شدید بیمار می‌شده و عاملی برای از دست‌دادن افراد می‌شود. مشکل اصلی این است که واکنش التهابی بیمار خودش دردسر می‌شود.
زمان طلایی برای درمان را از خودتان نگیرید
یکی از دلایلی که میزان مرگ‌ومیرهای ناشی از کرونا را افزایش می‌دهد مراجعه‌نکردن بیماران در زمان مناسب به مراکز درمانی است.
استادتمام بیماری‌های عفونی توضیح می‌دهد که فاز اول بیماری در هفته نخست ابتلا رخ می‌دهد که فاز ویروسی نام دارد و معمولا فرد در این مرحله خودش بهبود پیدا می‌کند اما وقتی بیمار وارد فاز دوم می‌شود که فاز التهابی است بیماری شدت پیدا می‌کند. در این مرحله زمان مراجعه صحیح بسیار اهمیت دارد.
علایم خطرناک‌شدن ویروس را بشناسید
اینکه بیمار بداند چه علایمی هشدار به شمار می‌رود، بسیار اهمیت دارد. گاهی بیماران گیج می‌شوند و نمی‌دانند که آیا باید در خانه خودمراقبتی کنند یا به دکتر مراجعه کنند ولی موضوع این است که پزشکان توصیه می‌کنند که در هفته اول در خانه خودمراقبتی کنید اما این به این معنا نیست که بیمار به حال خودش رها شود و این را مد نظر قرار دهید که با افزایش علایم بیماری فرد باید بلافاصله به بیمارستان مراجعه کند.
بیماری که پس از یک هفته علایم شدیدتری از سرفه، تنگی نفس، بدن‌درد و بی‌حالی را در خودش دید باید خودمراقبتی را تمام و به بیمارستان مراجعه کند. اینکه بیمار روز به روز علایم شدیدتری را تجربه کند زنگ خطری برای او است و نباید بی‌خیال آن شود. این علایم بیشتر در هفته دوم بیماری دیده می‌شود اگر به موقع و در زمان صحیح درمان‌ها شروع شود روند درمان بسیار تصریح پیدا می‌کند و تعداد بیشتری از افراد درمان می‌شوند.
کرونا ویروسی هزارچهره
ویروس کووید-19 در ابتدای امر زیاد غریبه نبود. کرونا ویروسی بود که هر زمستان سری به نقاط مختلف زمین می‌زد و افرادی را درگیر می‌کرد و خود به خود راهش را می گرفت و برای مدت طولانی ناپدید می‌شد.
ویروس‌های قبلی مانند مرس و سارس که اپیدمی داشت نیز پیش از آنکه واکسن آن تولید شود به خودی خود از بین رفت و از گردش در محیط حذف شد. در روزهای نخست اپیدمی همه گمان می‌کردند که این ویروس به خودی خود از بین می‌رود زیرا به نظر می‌رسید که با جهش‌های این ویروس قدرت سرایت آن کم و از صحنه روزگار محو شود اما این اتفاق رخ نداد و این ویروس روی دیگری از خود نشان داد این بار این ویروس جهش‌هایی داشت که قدرت سرایتش را بیشتر می‌کرد؛ چیزی که اصلا پیش‌بینی نمی‌شد.
رمضانی می‌گوید: «وقتی انتقال ویروس از یک فرد به فرد دیگر راحت‌تر شود، آن وقت بقای ویروس بیشتر است و چرخه انتقال ویروس قطع نمی‌شود، ویروس اگر میزبان نداشته باشد و در یک محیط قرار گیرد به خودی خود از بین می‌رود زیرا موجود زنده نیست و برای بقا به میزبان نیاز دارد. اگر این شرایط نباشد به خودی خود از بین می‌رود و فلسفه اینکه می‌گویم فاصله‌گذاری اجتماعی رعایت شود همین است؛ یعنی نبود میزبان و قطع زنجیره انتقال.»
واکسن ایرانی دست کمی از واکسن‌های روز دنیا ندارد
اینکه در کشور ما متخصصان و صنعت دارویی پیشرفته‌ای داریم بر کسی پوشیده نیست و در این سال‌ها به‌شدت پیشرفت داشته‌ایم اما تکنولوژی‌های مختلفی برای واکسن نیاز است که این تکنولوژی‌ها وجود دارد اما زیرساخت‌های آن پیش از کرونا وجود نداشت و نیاز به تقویت داشت. کرونا هر بدی که داشت یک خوبی هم داشت و آن هم این بود که بانی خیر شد تا این زیرساخت‌ها در کشور فراهم شود.
رمضانی به تولید واکسن در داخل کشور اشاره کرده و اظهار می‌کند: «چندین واکسن در داخل کشور در حال تولید است و سه واکسن نیز به مرحله سوم انسانی آن رسیده است.»
این اکتیویتد که فاز اولیه خودش را طی می‌کند از یک تکنولوژی قدیمی استفاده می کند به این نحو که ویروس را در محیط کشت رشد داده و تکثیر می‌کنند بعد ویروس را با مواد شیمیایی غیر فعال کرده و موادی که سیستم ایمنی را تقویت می‌کند به ساختار آن اضافه می‌کنند این فرآیند خیلی پیچیده نیست و می‌توانیم آن را داشته باشیم.
تکنولوژی قوی‌تر برای تولید واکسن
او با تأکید بر اینکه برخی از تکنولوژی‌ها قوی‌تر و به‌روزترند، ادامه می‌دهد: «در حال حاضر واکسن روسی از تکنولوژی قوی‌تری بهره‌مند است به این معنا که از ویروسی که کم‌خطرتر است و ما هم با آن سروکار داشته‌ایم برای تهیه آن استفاده شده است. مقداری از محتوای ژنتیکی کرونا ویروس را به آن وارد و به بدن تزریق می‌کنند تا بدن بتواند بر اساس آن آنتی‌بادی تولید و سیستم دفاعی را تحریک کند.»
آکسفورد هم از همین تکنولوژی استفاده می‌کند این تکنولوژی هم مدرن بوده و هم حدود 15 سال است از آن استفاده می‌شود؛ مثلا در مورد ابولا از همین تکنولوژی استفاده می‌شود.
واکسن‌های پروتیینی نیز در دنیا جواب داده‌اند، 15 سال است با این واکسن کار کرده‌ایم عوارض آن مشخص شده است و نشان می‌دهد که این واکسن عوارض جانبی ندارد و ایمنی خوبی دارد و همین واکسن کوبایی که با همکاری ایران ساخته می‌شود با همین تکنولوژی است. زیرساخت‌های تولید آن فراهم شده است و بعد از انتقال تکنولوژی می‌توانیم این واکسن را تولید کنیم.»
واکسن ایرانی و اتمام فاز سوم آن در اسفند ماه
واکسنی که ایران با همکاری کوبا آن را می‌سازد فاز بالینی یک و دو را در کوبا طی کرده است و پاسخ‌های خوبی نیز از آن دریافت کرده است، بررسی‌ها نشان می‌دهد 90درصد کارایی داشته است و قرار است فاز سوم آن در اسفند در ایران انجام شود.
رمضانی توضیح می‌دهد که فاز بالینی سوم بر روی چندین هزار نفر انجام می‌شود. یکسری افرادی واکسن دریافت می‌کنند و گروهی نیز دارونما می‌گیرند و مدتی نیز زمان نیاز است که با هم مقایسه شوند و به این طریق کارایی واکسن مشخص می‌شود و اگر مشکلی نداشته باشد به تولید انبوه می‌رسد. این مرحله به صورت پلکانی انجام شده و به طور تدریجی صورت می‌گیرد و قطعا تا شهریور ادامه پیدا خواهد کرد.
واکسن به معنای مصونیت در برابر کرونا نیست
افرادی که واکسن دریافت می‌کنند از ابتلای به کرونا یا انتقال آن مصون نیستند؛ این را دبیر انجمن بیماری‌های عفونی ایران می‌گوید و تأکید می‌کند: «کارایی این واکسن‌ها صددرصد نیست؛ برخی از واکسن‌ها کارایی 90درصدی دارند و برخی نیز کارایی کمتر دارند حتی تأثیر آنها در محدوده‌های جغرافیایی مختلف با هم متفاوت است.»
ممکن است کارایی یک واکسن در یک کشور 91درصد و در یک کشور دیگر 50 تا 60درصد باشد. در واقع می توان گفت کارایی واکسن به محل جغرافیایی و قومیت و نژاد افراد نیز بستگی دارد. به همین دلیل است که بسیاری از کارشناسان بر این باورند که فاز بالینی واکسن کرونا در کشورهای مختلف انجام شود. فایزر هم فاز بالینی 3 را در کشورهای آمریکا، آرژانتین، برزیل انجام داد تا مطمئن شود که در نژادهای مختلف کارایی به چه صورتی است.
اما فردی که واکسن زده است هم 8 تا 9درصد احتمال دارد که کرونا بگیرد. اما حداقل ماجرا این است که از مرگ و بیماری شدید جلوگیری می‌کند. اما این را نباید از نظر دور داشت که چه ایمنی طبیعی باشد و چه اینکه فرد واکسن دریافت کرده باشد دوره ایمنی محدود است؛ سه ماه قطعا فرد محافظت می‌شود اما پس از آن مقاومت بدنش کاهش پیدا می‌کند و بدنش رو به ضعیفی می‌رود.
به همین دلیل فردی که واکسن را می‌زند به همان اندازه دیگران باید دستورالعمل‌های بهداشتی را رعایت کند.
آزمایشگاهی در دل انستیتو
ورود به آزمایشگاه برای خودش حساب‌وکتاب دارد، از همان ابتدا باید کفش‌های خود را در کیسه‌های پلاستیکی مخصوصی قرار داد تا مجوز ورود به آزمایشگاه داده شود؛ این امر برای آن است که محیط آزمایشگاه را آلوده نکنیم -یک آزمایشگاه کاملا مجهز و آماده برای انجام هر گونه تستی.
فریزرهای بزرگی که روی مانیتور دیجیتالی هر کدام از آنها عدد 76– تا 80- و ۲۰- نقش بسته دور تا دور آزمایشگاه کرونای انستیتوپاستور اولین چیزی است که به محض ورود به آزمایشگاه جلب توجه می‌کند. بیش از 20 یخچال بزرگ دور تا دور محوطه 200 متری آزمایشگاه چیده شده است که مسئول آزمایشگاه می‌گوید این فریزرها برای نگهداری نمونه‌های ارسالی از سراسر کشور به آزمایشگاه مرجع کشوری COVID-19 انستیتو پاستور ایران تعبیه شده است.
ورود به اتاق‌هایی که افراد در داخل آن در حال انجام آزمایش هستند، ممنوع است؛ این را روی در اتاق‌ها نوشته و تنها کارشناسان آزمایشگاه در داخل اتاق‌ها با پوشش حفاظتی کامل مشغول کار هستند.
بر روی سکوهای سفید آزمایشگاه که از تمیزی برق می‌زنند، تجهیزات پیشرفته زیادی جا خوش کرده است. به گفته تهمینه جلالی، عضو هیأت علمی انستیتوپاستور ایران، این تجهیزات ظرفیت انجام بیش از ۲هزار تست روزانه را به آزمایشگاه بخشیده است.
تیم پاسخ سریع انستیتوپاستور ایران از زمستان ۱۳۹۸، چندماهی قبل از اینکه سروکله کرونا در ایران پیدا شود فعالیت خود را شروع کرد، در روزهای اول آن قدر نمونه‌های مشکوک به کرونای ارسالی از کل کشور زیاد بود که متخصصان این مجموعه مجبور بودند شبانه‌روز در آزمایشگاه کار کنند تا جواب آزمایشات به موقع حاضر شوند.
امروز اما با گسترش شبکه آزمایشگاهی کشور، ارجاع نمونه به این آزمایشگاه محدود به موارد خاص است؛ مثلا اگر بیمارستان یا مرکز بهداشتی در کل کشور به فردی از نظر ابتلا به سویه ویروسی خاص مشکوک شود یا نتیجه آزمایشات اولیه آنها مورد قابل توجهی داشته باشد.
به گفته جلالی رسالت آزمایشگاه مرجع کشوری COVID-19 انستیتوپاستور ایران در راه‌اندازی شبکه آزمایشگاهی کشور، ارزیابی مداوم آزمایشگاه‌های خصوصی و دولتی، ارزیابی کیت‌های تشخیص کرونای تولیدی یا وارداتی و بررسی جهش‌های رخ‌داده در ویروس کرونا و… از اهمیت زیاد این آزمایشگاه خبر می‌دهد.