طبق قانون باید مجازات شوند. مجازات‌شان را هم باید پشت میله‌های زندان بگذرانند. اما چند سالی است که قضات دادگاه‌ها در نقاط مختلف کشور دست به ابتکار می‌زنند و از ماده قانون خاصی استفاده می‌کنند؛ قانونی که هم مجرم را مجازات می‌کند و خدمتی در جامعه است. آنهایی که در چنگال قانون گرفتار شده‌اند اما مجازات‌هایشان کمی متفاوت است. قرار نیست حبس بکشند، در ازایش باید درخت بکارند. تاوان جرم‌شان انجام خدمت برای جامعه است؛ به زندان نمی‌روند، با خلافکاران دیگر آشنا نمی‌شوند. به خاطر یک جرم سبک، در میان مجرمان خطرناک و حرفه‌ای، شب و روزشان را نمی‌گذرانند، عمرشان پشت میله‌های زندان تباه نمی‌شود و از خانواده‌هایشان دور نمی‌مانند. قانون به کمک این گونه مجرمان آمده تا در ازای خدمت به جامعه از مجازات اصلی رها شوند.
مانند پرونده اخیر که قاضی مرواه تپه‌ای مجرمان را به زندان محکوم نکرد. قرار شد آنها راهی جنگل شوند، درخت بکارند و با گل و گیاه سر و کار داشته باشند. کاشت 200 اصله درخت مجازات‌شان است. افرادی که درختان جنگل را قطع کرده بودند. قرار بود طبق قانون حبس بکشند. اما قاضی مراوه تپه‌ای این متهمان به قطع درختان جنگلی را به مجازات جایگزین محکوم کرد. او به جای اینکه آنها را راهی زندان کند، از حکم جایگزین استفاده کرد و آنها را برای کاشتن نهال به جنگل فرستاد.
کاشت 200 نهال به جای حبس
دادگاه مراوه تپه محکومان قطع درخت در این شهرستان را به کاشت ۲۰۰ اصله نهال مکلف کرد. محکومان دو نفر هستند که ۱۱ اصله درخت صنوبر پانزده ساله را در شهرستان مراوه تپه قطع کرده‌اند.
چندی پیش بود که با شکایت اداره منابع طبیعی دو متهم پرونده به اتهام تخریب محیط زیست و قطع درخت در دادگاه مراوه تپه محاکمه شدند. پس از بررسی این پرونده و شنیدن اظهارات متهمان رأی به محکومیت آنها صادر شد.
متهمان به پنج ماه حبس تعزیری محکوم شدند. اما از آنجا که سابقه کیفری نداشتند و در دادگاه ابراز پشیمانی کرده بودند، قاضی به آنان کمک کرد. حبس آنها را به مدت یک سال تعلیق و مجازات جایگزین صادر کرد.
نظارت اداره منابع طبیعی
محکومان با رأی دادگاه موظف شدند که ۲۰۰ اصله نهال را بکارند. آنها با نظارت کارشناسان منابع طبیعی این نهال‌ها را می‌کارند و تا یک سال از آنها مراقبت می‌کنند. اداره منابع طبیعی مراوه تپه هم موظف است عملکرد ماهیانه این متهمان را به دادگاه ارایه کند.
هادی هاشمیان، رئیس‌کل دادگستری گلستان، در این باره گفت: «محکومان اگر در مدت تعلیق حبس یکی از جرایم موجب حد، قصاص، دیه یا تعزیر تا درجه هفت مرتکب شوند، قرار تعلیق لغو و حکم حبس اجرا خواهد شد.»
رئیس‌کل دادگستری گلستان با اشاره به اینکه از استان‌های پیشرو کشور در صدور آرای جایگزین حبس هستیم، افزود: «محکومان جایگزین حبس، در فصل درختکاری پارسال هفت هزار و ۳۰۰ اصله نهال در جنگل‌ها و مراتع استان با نظارت کارشناسان منابع طبیعی کاشتند.»
موارد مشابه
چند سالی می‌شود که قضات دادگاه‌ها در سراسر کشور و شهرستان‌ها احکام جایگزین صادر می‌کنند. بیشتر این احکام به کاشت نهال مربوط می‌شود. مهر امسال بود که یک قاضی در کلاله چهار مجرم را به کاشت 900 اصله نهال محکوم کرد. افرادی که درختان جنگل را قطع کرده بودند. آنها هم قرار بود طبق قانون به علت این کارشان حبس بکشند؛ اما قاضی این چهار متهم را به مجازات جایگزین محکوم کرد. پرونده این چهار نفر با شکایت اداره منابع طبیعی به اتهام قطع درختان جنگلی به دادگاه ارجاع شد. دادگاه هم پس از رسیدگی به این پرونده متهمان را به ٦ ماه حبس تعزیری و جریمه نقدی در حق صندوق دولت محکوم کرد.
در ادامه قاضی جوان کلاله‌ای از ظرفیت قانون مجازات‌های جایگزین استفاده کرد. او این افراد را به جای زندان به انجام خدمات عمومی رایگان محکوم کرد. قرار شد این چهار نفر ٩٠٠ اصله نهال با نظارت کارشناسان منابع طبیعی بکارند و تا سه سال کار نگهداری، مراقبت و آبیاری از این نهال‌ها را انجام دهند. بعد از آن نیز گواهی انجام فعالیت سه ساله خود را به اجرای احکام کیفری دادسرای کلاله ارایه کنند. در رأی دادگاه تأکید شده است کار کاشت و مراقبت از نهال‌ها طوری تنظیم شود که به امرار معاش متهمان خللی وارد نکند. اداره منابع طبیعی شهرستان کلاله هم موظف شد عملکرد ماهیانه این متهمان را به دادگاه ارایه کند.
محکومیت 30 هزار مجرم
این در حالی است که در شهرستان‌ها و استان‌های سراسر کشور احکامی این‌چنینی برای متخلفان زیست‌محیطی صادر شده است. چند وقت پیش صاحب یک واحد خدماتی که شبانه ٣٤ اصله درخت را قطع کرده بود به کاشت 68 درخت؛ یعنی دو برابر تعداد درختان قطع‌شده محکوم شد. آن هم در همان محلی که اقدام به تخریب درختان کرده بود.
چندی پیش نیز یک قاضی در گالیکش ٣٠ مجرم را به کاشت ٣ هزار درخت محکوم کرد. محکومان ٣٠ پرونده شهرستان گالیکش در شرق استان به جای حبس، ٣ هزار و ٤١٠ نهال در عرصه‌های منابع طبیعی، حاشیه جاده‌ها، فضای سبز شهری و مدارس منطقه غرس کردند. اجرای آرای این افراد از ابتدای اسفند سال 96 آغاز شد. بیشتر این پرونده‌ها مربوط به تصادف بود که در بخش عمومی جرم، محکومان به جای زندان به کاشت درخت محکوم شدند. این طرح برای محکومانی اجرا می‌شود که سابقه قبلی نداشته و در جرایم عمد تا یک سال حبس و جرایم غیرعمد تا ٢ سال حبس محکوم شدند.
مجازات‌های جایگزین و زندان‌زدایی
هادی هاشمیان، رئیس دادگستری کل گلستان، در خصوص این گونه مجازات می‌گوید: «معمولا چنین مجازاتهایی به این علت تعیین می‌شوند که مجرم به جای زندانی‌شدن، خدمتی به جامعه‌اش کرده باشد. حبس و زندانی‌شدن برای خود مجرم و خانواده‌اش می‌تواند بار سنگینی داشته باشد. همین سابقه می‌تواند متهم را به ارتکاب جرم دوباره ترغیب کند. همچنین اثرات منفی در روحیه‌شان بگذارد. به همین علت این حکم‌ها صادر می‌شود. از طرفی این گونه مجازات‌ها باعث زندان‌زدایی هم می‌شود، تا آمار افراد زندانی پایین بیاید. زندان باید فقط برای افرادی که جرایم خشن انجام می‌دهند جا داشته باشد.»
این مجازات‌ها اعتراضی ندارند
یک قاضی دیگر دادگاه نیز در خصوص مجازات‌های جایگزین می‌گوید: «اکثر این مجازات‌ها نیز بدون اعتراض انجام می‌شوند؛ مگر اینکه مجرم توان مالی خرید نهال را نداشته باشد، در آن صورت اعتراض می‌کند. پس از آن درباره او تصمیم گرفته می‌شود. از طرفی اگر مجازات خود را انجام ندهند، باید بلافاصله به زندان بروند و دوره حبس خود را بگذرانند. برای همین به طور معمول مجرم هیچ اعتراضی نمی‌کند و اتفاقا استقبال هم می‌کند. در کل آمارها نیز نشان از آن دارد که چنین احکامی تأثیرات مثبتی در کاهش وقوع جرم و انجام خدمات مفید در جامعه و همچنین تنبیه‌شدن و بار روانی مثبت در خود فرد و خانواده‌اش داشته است.»