اصغر فرهادی در گفت‌وگوی حاشیه‌سازش با «ورایتی» چه گفته است؟!

پولاد امین، شهروند آنلاین: چند روزی است که نام اصغر فرهادی پرتکرارترین نام در فضای مجازی و رسانه‌ای فارسی است. اتفاقی که تا حد زیادی به گفت‌وگوی این فیلمساز با سایت- نشریه «ورایتی» برمی‌گردد که بعد از نمایش موفق فیلم «قهرمان» و تشویق ایستاده چند دقیقه‌ای این فیلم انجام شد. گفت‌وگویی که در آن شاهد موضع‌گیری بی‌سابقه‌ای از اصغر فرهادی درباره شرایط کشور بودیم- که البته بعدتر تکذیب شد و همین هم فرهادی را موضوع انتقادات و اعتراضات کاربرانی کرد که خواهان این بودند که اصغر فرهادی یک‌بار برای همیشه درباره اتفاقات و رخدادهای پیرامونش موضع‌گیری کند!

اما مگر اصغر فرهادی به «ورایتی» چه گفته بود- که ابتدا به تکذیب و در نهایت به یک موج رسانه‌ای عظیم علیه این فیلمساز منجر شد؟
گفت‌وگوی حاشیه‌ساز اصغر فرهادی با «ورایتی» با مقدمه گزارش‌گر- گفت‌وگوکننده آغاز می‌شود که وعده می‌دهد اصغر فرهادی در گفت‌وگوی پیش‌رو در مورد خطرات دستکاری و تحریف واقعیت در شبکه‌های اجتماعی- که موضوع فیلم «قهرمان» نیز بوده، صحبت خواهد کرد.

گفت‌وگو با اشاره به سابقه حضور اصغر فرهادی در جشنواره کن آغاز می‌شود: اصغر فرهادی، کارگردان مولف ایرانی که به خاطر فیلم‌های «جدایی» و «فروشنده» دو جایزه اسکار در کارنامه‌اش دارد، این روزها با فیلم «قهرمان» برای چهارمین‌بار بعد از فیلم‌های «گذشته»، «فروشنده» و «همه می‌دانند» در جشنواره کن حضور دارد.

فیلم «قهرمان» که حاصل بازگشت فرهادی به فضای فیلمسازی ایران است، داستان شخصی به نام رحیم را روایت می‌کند که به دلیل بدهی به زندان افتاده است. این زندانی بدهکار و زن مورد علاقه‌اش در جریان یک مرخصی دو روزه می‌خواهند رضایت طلبکار رحیم را به دست آورند؛ اما ماجرا در هزارتوهای شبکه‌های اجتماعی و دستکاری واقعیت در فضای مجازی بسته ایران- که سهم مهمی در این نمایش دارد- از کنترل خارج می‌شود.

در گفت‌وگوی پیش‌رو اصغر فرهادی با «ورایتی» از نگرانی‌های خود درباره شبکه‌های اجتماعی می‌گوید و البته از یقین خود به اینکه سینما بهترین پادزهر برای معضل شکاف‌های ارتباطی است.

ایده اصلی «قهرمان» از کجا آغاز شد؟

هر از چندی در اخبار ایران اخباری مطرح می‌شود درباره یک‌سری افراد معمولی که در زندگی روزمره خود کارهایی بسیار نوع‌دوستانه انجام می‌دهند و این شیوه انسانی باعث می‌شود که آنها برای چند روز توجه جامعه را به خود جلب کنند و سپس خیلی زود فراموش می‌شوند. داستان ظهور و سقوط این افراد اولین چیزی بود که من را به این موضوع علاقه‌مند کرد.

آیا در سال‌های اخیر نفوذ شبکه‌های اجتماعی و به‌خصوص موضوع دستکاری و تحریف واقعیت در شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه در مورد اخبار ایران توجه شما را به خود جلب کرده و دغدغه این موضوع را داشته‌اید؟

وقتی کار روی داستان را شروع کردم، درباره شبکه‌های اجتماعی و نفوذشان آگاهی زیادی نداشتم. این جنبه زمانی وارد روند توسعه داستان شد که فهمیدم شبکه‌های اجتماعی این روزها تا چه حد در تمام جوامع جهان فراگیر شده‌اند. یک ابزار قدرتمند ارتباطی که هیچ مرزی ندارد و این چه در ایران و چه در بقیه نقاط جهان مصداق دارد. با این حال فکر می‌کنم این امر در ایران واضح‌تر و مشخص‌تر از جاهای دیگر است، چراکه در جامعه ایران تنش‌های زیادی بین گروه‌ها، عقاید و ایدئولوژی‌های مختلف وجود دارد و این باعث شده شبکه‌های اجتماعی به ابزاری در دست گروه‌هایی از مردم برای رویارویی با دیگران تبدیل شوند. به همین دلیل هم هست که این موضوع در توسعه این داستان چنین نقش مهمی داشت.

در فیلم «قهرمان» رویکرد شبکه‌های اجتماعی با سیستم قضائی در یک تقاطع به هم می‌رسند و با هم تلاقی می‌کنند. آیا شما دغدغه این امر را دارید؛ به‌خصوص زمانی که پای زندانی‌شدن یک انسان می‌تواند در میان باشد؟

اینجا دیگر مسأله اصلی نگران‌بودن نیست، چون این حقیقت جامعه ماست. این زندگی ماست و فکر می‌کنم نگرانی از دستکاری حقیقت در شبکه‌های اجتماعی در این زمینه اصلا پرسیدن ندارد. این شکل فعالیت ما در فضای مجازی است و به این شکل خواسته‌مان را برای یکدیگر ابراز می‌کنیم. نکته جالب در داستان این فیلم برای من این بود که چگونه موسسات و گروه‌های اجتماعی مختلف از این ابزار ارتباطی استفاده می‌کنند. ابزاری که در اصل راهی برای آزادانه حرف‌زدن است. اما نکته پارادوکسیکال و متناقض ماجرا اینکه این ابزار به جای برقراری ارتباط با دیگران دقیقا در جهت عکس آن مورد استفاده قرار می‌گیرد و آن هم چیزی نیست مگر پنهانکاری و پوشاندن حقیقت!
دیگر نکته جالب درباره شبکه‌های اجتماعی سرعت بالای انتقال اطلاعات با کوتاه‌ترین جملات است؛ یعنی شما برای انتقال اطلاعات یا معرفی چیزی زمان و فضای کمی دارید، اما گاهی شرایط- و مخاطب- پیچیده است و این هم احتمال ایجاد سوءتفاهم را به‌شدت بالا می‌برد.

سال گذشته ترانه علیدوستی، ستاره «فروشنده» به خاطر توییت‌هایش با اتهام توهین و تبلیغ در معرض خطر قرار گرفت. آیا به نظر شما توییت‌کردن می‌تواند خطرناک باشد؟

این موضوع به این واقعیت برمی‌گردد که ایران کشوری بسته است. اما وقتی رسانه‌ای دارید که به شما امکان می‌دهد احساسات خود را بیان کنید و آنچه را که سال‌ها در دل نگه داشته‌اید، بروز دهید؛ البته گاهی انفجار پیش می‌آید. من فکر می‌کنم ایران باید در صدر لیست کشورهایی باشد که محتوای گفت‌وگو در رسانه‌های اجتماعی‌شان بیشتر در مورد مسائل اجتماعی و سیاسی است. من در مورد این موضوع تحقیق کرده‌ام؛ یک‌بار وقتی در هنگ‌کنگ بودم، از مردم پرسیدم: «شما در رسانه‌های اجتماعی بیشتر درباره چه صحبت می‌کنید؟»- که آنها عمدتا به مسائل شخصی و چیزهایی مربوط به آشپزی یا مسائل نرمال زندگی روزمره اشاره کردند. البته اکنون با مشکلاتی که با چین دارند، قطعا آنها هم از رسانه‌های اجتماعی برای سیاست استفاده می‌کنند، اما باز هم قطعا نه به اندازه ایران- که فکر می‌کنم مردم واقعا از آن به‌عنوان فرصتی برای حرف‌زدن استفاده می‌کنند.

در آمریکا یکی از بزرگ‌ترین دست‌اندرکاران شبکه‌های اجتماعی در دنیای سیاست دونالد ترامپ بود- که مانع رفتن شما به آمریکا برای شرکت در مراسم اسکار نیز شد. فکر می‌کنید با تغییر رئیس‌جمهوری و آمدن جو بایدن شاهد تغییری در سیاست‌های ایالات متحده به‌خصوص در رابطه با ایران خواهیم بود؟

فکر می‌کنم افراط و تفریط بدون توجه به کشور و سیستم‌های سیاسی بسیار شبیه به هم هستند. مطمئنا حضور جو بایدن در جای خود، همه دنیا را به مکانی بهتر تبدیل می‌کند. در موردش تردیدی ندارم.

آیا به نظر شما شبکه‌های اجتماعی بر سینما هم تأثیر دارند؟

چند روز پیش دوستی می‌گفت که این موج عظیم اطلاعات و تصویر و صدا که این روزها به سوی افراد سرازیر هستند، باعث مرگ سینما خواهند شد- چون سینما قدرت مقابله و رقابت با این رقیب را نخواهد داشت. با این حال نظر من کاملا برخلاف این نظر است. برای من چون سینما برای نشان‌دادن جنبه‌های مختلف چیزی به نمایش پیچیدگی‌ها و جزئیات مختلف آن می‌پردازد و برای آن زمان می‌گذارد، با اتکا به همین ویژگی از تهدید شبکه‌های اجتماعی نجات خواهد یافت. مخاطب شبکه‌های اجتماعی وقتی برای فکرکردن و نگاه‌کردن به جنبه‌ها و ابعاد مختلف چیزی ندارد. سینما اما این فراغت را برای جزئی‌نگری دارد و همین هم باعث ماندگاری‌اش خواهد شد.