جهان در وضعیت اضطرار غذایی

«امنیت غذایی» از موضوعات مهم همه محافل علمی و سیاسی دنیاست. بنابر تعریف سازمان ملل در سال ۱۹۸۶، امنیت غذایی به معنای دسترسی آحاد مردم به غذای کافی است. در نقطه مقابل، ناامنی غذایی وجود دارد. بحرانی که به زمانی گفته می‌شود که یک فرد یا خانواده دسترسی مناسب به مواد غذایی باکیفیت برای حفظ سبک زندگی سالم نداشته باشد. گزارش سازمان ملل که در اواسط سال ۲۰۲۱ منتشر شد، نشان می‌دهد که بین ۷۲۰ تا ۸۱۱میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ ناامنی غذایی را تجربه کرده‌اند. خشکسالی و تغییرات آب‌وهوایی از مهم‌ترین دلایل ایجاد ناامنی غذایی در سال‌های اخیر به شمار می‌آید.

همه‌گیری کرونا در دو سال اخیر آسیب‌پذیری و نارسایی سیستم غذایی جهانی را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داد و تمامی فعالیت‌ها و فرآیند‌هایی که بر تولید، توزیع و مصرف مواد غذایی تاثیرگذار بود، تحت‌الشعاع قرار داد. پیش از کرونا دستکم چهار کشور یمن، سودان‌جنوبی، نیجریه و بورکینافاسو با قحطی روبه‌رو بوده و ۱۳ کشور دیگر نیز به شرایط آنها نزدیک بودند. دبیرکل سازمان ملل متحد یک سال بعد از همه‌گیری، یک کارگروه عالی برای جلوگیری از قحطی را تشکیل داد.

«دیوید بیزلی» مدیر اجرایی برنامه جهانی غذا (WFP) در سازمان ملل اعلام کرد که در نتیجه همه‌‌گیری کرونا ۲۷۲میلیون نفر با گرسنگی شدید روبه‌رو هستند. پیش‌بینی او درست از آب درآمد. کووید-۱۹، گرسنه را گرسنه‌‌تر و فقیر را فقیرتر کرد. همه‌گیری کرونا هنوز تمام نشده و پیامدهایش هم هر روز نمایان‌تر می‌شود. جنگ و درگیری‌ها در اوکراین، وضعیت ناامنی غذایی را به وضعیت اضطرار رسانده است. جنگی که یکی از مهم‌ترین دلایل ایجاد اختلال در زنجیره تامین در جهان محسوب می‌شود که باعث ایجاد نگرانی‌های عمده درخصوص تولید و توزیع اقلام خوراکی شده است.

بهای مواد غذایی در جهان در حالی افزایش یافته که این مسأله همزمان با پیامدهای جنگ اوکراین، نگرانی‌هایی را در مورد آینده تامین مواد غذایی در جامعه بین‌الملل ایجاد کرده است.

فراخوان اقدام برای امنیت غذایی جهانی

ساختمان سازمان ملل، هفته آینده میزبان نشستی با موضوع «فراخوان بین‌المللی اقدام برای امنیت غذایی جهانی» است که اهمیت این مسأله جهانی را نشان می‌دهد. آمریکا از همه کشورها می‌خواهد در بحبوحه بدترین بحران غذایی در 70 سال گذشته، در امنیت غذایی جهانی سرمایه‌گذاری کنند. سیندی مک کین، سفیر آمریکا در سازمان ملل در رم می‌گوید: «ما باید در بلندمدت روی امنیت غذایی سرمایه‌گذاری کنیم، زیرا واقعیت این است که همه چیز به امنیت غذایی بستگی دارد.»

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا هفته آینده ریاست نشست «فراخوان اقدام برای امنیت غذایی جهانی» را با حضور وزرای خارجه بیش از 30 کشور دنیا بر عهده خواهد داشت. نماینده دائم ایالات متحده در آژانس غذا و کشاورزی سازمان ملل در رم روز سه‌شنبه از همه کشورها خواست تا برای مقابله با شدیدترین بحران غذایی که جهان از زمان جنگ جهانی دوم تجربه کرده است، با یکدیگر همکاری کنند. سیندی مک کین، سفیر ایتالیا در جریان یک کنفرانس خبری گفت که در پاسخ به بدترین وضعیت اضطراری غذایی جهانی در بیش از 70 سال گذشته، از جامعه بین‌المللی می‌خواهیم تا برای تقویت تدارکات غذا اقدام کنند.

شرکت‌کنندگان در «فراخوان بین‌المللی اقدام برای امنیت غذایی جهانی» در مورد مسائل مربوط به امنیت غذایی جهانی بحث و نیازهای فوری بشردوستانه را بررسی خواهند کرد و گام‌هایی را که می‌توان برای افزایش تاب‌آوری انجام داد، شناسایی می‌کنند.

روسیه و اوکراین اصلی‌ترین صادرکنندگان غلات در جهان

روسیه و اوکراین تولیدکنندگان و صادرکنندگان اصلی غلات مهم (گندم و ذرت) و روغن‌های گیاهی هستند. اوکراین بزرگترین تولید کننده روغن آفتابگردان در جهان است و منطقه درگیری دو کشور بیش از یک سوم (۳۶ ٪) از صادرات گندم را به خود اختصاص داده است. اتحادیه اروپا و سایر کشور‌های اروپایی در میان واردکنندگان برتر روغن آفتابگردان روسیه و اوکراین قرار دارند و آسیای جنوب شرقی و خاورمیانه نیز مهم‌ترین مشتریان گندم این منطقه به حساب می‌آیند؛ بنابراین بی‌ثباتی در این منطقه بر عرضه غذا در کشور‌های واردکننده تأثیر می‌گذارد.

به گزارش سایت  فود ناویگیتور  جنگ اوکراین و شرایط اقتصادی در برخی کشورها موجب افزایش تورم در شماری از اقتصادهای جهان شده که مشکلاتی را برای جامعه جهانی و مردم دنیا ایجاد کرده است.

در سال ۲۰۱۰، خشکسالی در اوکراین و روسیه غربی باعث کاهش محصولات شد که منجر به افزایش قیمت مواد غذایی در سال۲۰۱۱ شد. این امر منجر به اجرای ممنوعیت‌های صادراتی بسیاری از کشورها و به‌نوبه خود باعث بروز ناامنی غذایی در بسیاری از مناطق و منتهی به شورش‌ها و ناآرامی‌های اجتماعی در بخش‌هایی از جهان شد.

چرا جنگ در اوکراین امنیت غذایی جهانی را تهدید می‌کند؟

با گذشت بیش از 12 هفته از جنگ روسیه و اوکراین، کسی  پایانی برای این درگیری که جهان را تا حد زیادی تکان داده، متصور نیست. جدای از درد و رنج عظیم ناشی از تجاوز روسیه به اوکراین، این جنگ همچنین پیامدهای عمده‌ای در سراسر جهان به ویژه بر امنیت غذایی دارد. دیوید بیزلی، رئیس برنامه جهانی غذای سازمان ملل متحد اخیرا هشدار داد که این جنگ «فراتر از هر چیزی که از جنگ جهانی دوم دیده‌ایم» یک بحران غذایی ایجاد کرده است که منجر به افزایش قیمت مواد غذایی و احتمالا کمبود در بسیاری از کشورهایی می‌شود که به صادرات روسیه یا اوکراین متکی هستند.

همانطور که نمودار زیر، بر اساس داده‌های سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) نشان می‌دهد، اوکراین و روسیه تولیدکنندگان عمده گندم، جو و ذرت هستند که به‌طور متوسط ​​(ترکیبی) به ترتیب سهم 27، 23 و 15درصد از صادرات جهانی این کالاهای اساسی را  بین سال‌های 2016 تا 2020 در اختیار داشته‌اند. حتی خود برنامه جهانی غذا نیز 50درصد غلات خود را از منطقه اوکراین و روسیه تامین می‌کند و اکنون با افزایش چشمگیر هزینه‌ها در تلاش برای مبارزه با شرایط اضطراری غذایی در سراسر جهان مواجه است.

بیزلی، مدیر برنامه جهانی غذا با اشاره به تاثیر مخرب همه‌گیری کووید-19 بر گرسنگی جهان می‌گوید: «وضعیت امروز  فاجعه روی فاجعه است. براساس گزارش سازمان ملل متحد، تعداد افرادی که با ناامنی غذایی حاد مواجه هستند، از سال 2019 از 135میلیون به 276میلیون نفر رسیده است  که این رقم حتی درگیری در اوکراین را در نظر نمی‌گیرد. براساس گزارش WFP، در مجموع، بیش از 800میلیون نفر در سراسر جهان با گرسنگی مواجه هستند، در حالی که 44میلیون نفر در 38 کشور در آستانه قحطی هستند.

 افول ۳۰درصدی اقتصاد اوکراین

جنگ اوکراین وارد هفتادوششمین روز خود شده‌است. «بانک توسعه و بازسازی اروپا» (EBRD) پیش‌بینی کرد در پی وقوع جنگ در اوکراین، اقتصاد این کشور در سال ۲۰۲۲ میلادی ۳۰درصد دچار افول شود. به گزارش سی‌ان‌بی‌سی بانک توسعه و بازسازی اروپا پیش‌بینی کرد با ادامه جنگ در اوکراین اقتصاد این کشور به  میزان یک‌سوم سقوط کند، این درحالی بود که پیش از این و در ماه مارس این میزان ۲۰درصد پیش‌بینی شده بود.

اتحادیه اروپا درصدد تامین مالی  یک بدهی مشترک برای بازسازی بلندمدت اوکراین است که می‌تواند صدها میلیارد دلار هزینه دربرداشته باشد. این درحالی است که پیشتر بانک جهانی در ۲۲فروردین‌ماه ۱۴۰۱، پیش‌بینی کرده بود که بر اثر جنگ در اوکراین، اقتصاد این کشور در سال ۲۰۲۲ تقریبا نصف شده و ۴۵.۱درصد کوچک‌تر خواهد شد.

جنگ اوکراین باعث سومین بحران جهانی غذا طی حداقل ۱۵سال گذشته شده است. میلیون‌ها نفر در کشورهایی که به‌شدت به واردات مواد غذایی وابسته هستند، در معرض خطر گرسنگی قرار دارند. ناامنی غذایی در ثروتمندترین کشورهای جهان نیز در حال افزایش است. در بحبوحه همه‌گیری ویروس کرونا هم تردیدها بار دیگر در مورد توانایی‌های سیستم غذایی جهان برای مقاومت در برابر شوک‌ها ایجاد شد.

فشارهای تورمی نیز پس از افزایش تقاضا در دوران پس از همه‌گیری کرونا مشکلات را تشدید کرد. همه این چالش‌ها با جنگ اوکراین به نقطه اوج خود رسید.

پایان مواد غذایی ارزان و در دسترس

تیم بنتون، مدیر برنامه محیط‌زیست و جامعه در مرکز چتم هاوس در این زمینه هشدار می‌دهد: «این بحران پتانسیل این را دارد که بسیار بیشتر از افزایش قیمت مواد غذایی در فصل ۲۰۱0-۲۰۱1 مختل‌کننده شود، زیرا اختلالات غذا، کود و انرژی به‌طور بالقوه بسیار بزرگ‌تر است. پیامدهای این فشار جهانی ناشی از هزینه زندگی بسیار شدیدتر است. پیش‌بینی می‌شود که قیمت‌های مشتقات انرژی در سال‌جاری به سطوح بی‌سابقه‌ای افزایش یابد. شرایطی ایجاد می‌شود که پایان مواد غذایی ارزان و در دسترس برای برخی از مردم بسیار واقعی خواهد شد.

جنگ اوکراین به علاوه می‌تواند باعث تغییر چشمگیر ساختار سیاست جهانی شود که دوباره بر سیستم غذایی جهانی تاثیر خواهد گذاشت. برای مثال، روسیه، چین و هند که در حال پیوستن به قطب سه‌گانه «پرده آهنین جدید» هستند، تاثیر بسیار مهمی بر روابط تجاری جهانی و در نتیجه توانایی تهیه مواد غذایی با قیمت‌هایی که به آن عادت کرده‌ایم، خواهد داشت.»

تیم بنتون همچنین خاطرنشان می‌کند: «شاید این اولین نوع مناقشه‌ای باشد که بیشتر با کره‌زمین به‌عنوان دارایی استراتژیک مرتبط است تا نفت. با عبور از این قرن، به وضوح به نقطه‌ای خواهیم رسید که دولت‌های دارای نفت قدرت اقتصادی و سیاسی کمتری دارند و احتمالا کشورهای دارای زمین‌های بزرگ و کشورهای کم‌جمعیت هستند که می‌توانند دارایی‌های جدید قرن بیست‌ویکم مانند ذخیره‌سازی کربن را داشته باشند. به همین دلیل زمین برای طبیعت، غذا، خوراک و انرژی‌های تجدیدپذیر اهمیت پیدا می‌کند.

جلوگیری از افزایش شدید گرسنگی در حال حاضر اولویت شماره یک دنیاست. جنگ در اوکراین خطرات ناشی از تکیه بر شمار اندکی از کشورهای صادرکننده عمده برای تامین مواد غذایی جهانی را آشکار کرده است. باید سیستم‌های تامین مواد غذایی انعطاف‌پذیرتر شود تا مطمئن شویم شوک بعدی باعث ایجاد بحران دیگری نشود. این به معنای سرمایه‌گذاری در تولید داخلی و رویکردهای متنوع‌تر پایدار برای تولید مواد غذایی است.»