پویا نعمت‌اللهی روزنامه‌نگار و کارشناس علوم ارتباطات اجتماعی

فاینَنشال تایمز در اواخر هفته گذشته، خبر مهمی را در مورد نفت ایران منتشر کرد.
این نشریه جزء معدود رسانه‌های قدیمی، معتبر و ذی‌نفوذ در حوزه اقتصاد و سیاست به شمار می‌رود. تاکتیک‌های پوشش خبری این رسانه بعضا حاوی رمزگان‌های مهمی است.
خبری در روز پنجشنبه از سوی این نشریه منتشر شد و انتظار می‌رفت رسانه‌های ایرانی و خصوصا خبرگزاری‌های کشور به استقبال آن بروند و ضمن بازنشر، تحلیل و اظهارنظر کارشناسی دقیق بر آن بیفزایند. با کمال تأسف چنین اتفاقی حتی روز جمعه هم نیفتاد. به هر حال، متن خبر گزارش‌گونه فایننشال تایمز حاوی رمزگذاری‌های متعددی است که توجه به آنها می‌تواند مهم باشد. تیتر گزارش این است «صادرات نفت ایران به بالاترین میزان در 6سال گذشته رسید؛ از زمان تدارک تحریم‌های غرب».
همین تیتر از سوی یورونیوز، بدون اشاره به تدارک تحریم‌های غرب، بازنشر یافته است. تقریبا همه رسانه‌ها نیز به این گزاره اخباری اشاره کرده‌اند. در متن تیتر فاینَنشال تایمز از واژه‌های انگلیسی hit استفاده شده است. این واژه بار معنایی مثبت با وجوه عملیاتی (ناظر بر کوشش و تلاش) داشته و حاکی توفیق در برآورده کردن یا رسیدن به نقطه بالاتر است (چیزی شبیه به جابه‌جایی رکورد)، اما رسانه‌ها در بازنشر خود این «بار مثبت» را تخلیه کرده و از واژگان معمولی بهره گرفته‌اند. مثلا اینکه صادرات نفت ایران به بالاترین میزان در 6سال گذشته رسید. اینجا باید، به تعبیر «استوارت ‌هال»، تمایز بین رمزهای صریح و ضمنی مشخص‌تر شود. «هال» شرح می‌دهد که رمز‌گذاری ساختارهای معنایی در قالب یک متن، ذیل یک گفتمان، دارای معنا شده و مخاطبان هنگام دریافت آن، مجموعه‌ای از معانی را از طریق رمزگشایی آن متن بازسازی می‌کنند. در مورد این خبر فاینَنشال تایمز می‌توان چنین استنباط کرد که این رسانه با استفاده از نظام‌های نشانه‌ای متفاوت، به‌دنبال بازنمایی و اساسا معنادار ساختن رویدادهای جهان برای مخاطبانش است. در ادامه، مشخص خواهد شد که چرا رسانه‌های داخلی در این بازنمایی به‌طور فعالانه عمل نکرده‌اند.
تیتر فاینَنشال تایمز حاوی واژه رمزگذاری شده دیگری است. این رسانه هنگام اشاره به تحریم‌های غرب علیه ایران، از عبارت «تحریم‌های غرب علیه ایران» از عبارت «تدارک/تمهید تحریم» استفاده کرده است. این واژه تاکنون کمتر استفاده شده است و معمولا از واژه‌های پرقدرت‌تری نظیر اعمال، تحمیل استفاده می‌شد که ناظر بر نوعی توان و قدرت و زور است. اما واژه «تدارک»، بار معنایی ملایم‌تر، سبک‌تر، غیرجدی‌تر و منفعلانه‌تری دارد.
 بعد از عبور از تیتر به زیرتیتر آن می‌رسیم؛ اینجا موضع‌گیری رسانه اندکی آَشکارتر می‌شود.
تئون ون‌دایک معتقد است رمز‌گذاری را می‌توان با استعانت از ساختارهای متنی، همچون انسجام واژگانی، قطب‌بندی‌ها، مفاهیم ضمنی، (استعاره و کنایه) حاشیه‌رانی و برجسته‌سازی‌ و تداعی آشکار کرد.  مخاطب ایرانی این روزها اخبار بسیار زیادی ناظر بر مقولات ناامیدکننده و اضطراب‌آور دریافت می‌کند. سیاستگذاری رسانه‌ای ایجاب می‌کند خوانش‌های متعددی از این خبر فایننشال تایمز در اختیار مخاطب قرار گیرد تا از بار تشویش روزانه بکاهد و این دستاورد را ذیل گفتمان خبر خوب، امیدوارکننده و شادی آفرین برجسته سازد.
این تکثر خوانشی نباید در قالب خوانش توافقی یا کپی‌کاری به دست آید. اکنون ربات‌ها در کسری از ثانیه می‌توانند این خبر را ترجمه کنند، ولی بی‌توجهی به رمزگان‌های موجود باعث ایجاد یکدستی، خستگی، شباهت و انفعال می‌شود؛ گویی همه دارند یک چیز واحد را به‌طور کاملا مشابه منعکس می‌کنند. این وضعیت عملا مخاطب را در موقعیت مقاومت برای درک معناهای رمزگذاری‌شده قرار می‌دهد. در عبارت نمونه زیرتیتر این گزارش، دلالت‌های صریحی مبنی بر محدودیت‌های تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا به چشم می‌خورد.  فاینَنشال تایمز صراحتا از آشکار شدن این محدودیت‌های تحریمی یاد می‌کند. این آشکار‌سازی‌ محدودیت می‌تواند رمزگانی ناظر بر ضعف باشد.
 دستگاه‌های مدیریت اطلاع‌رسانی کلان و کارشناسان حوزه ارتباطات   می‌توانند نهایت استفاده را با هدف روشنگری و آگاهی‌رسانی افکار عمومی در این مقوله انجام دهند.