داوود میرشکار مدیرکل دفتر زیست‌بوم‌های دریایی سازمان محیط‌ زیست

مشکلات و بحران‌های حوزه محیط ‌زیست دریایی را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد. یکی از آنها بحران‌های انسان‌ساز و دیگری بحران‌های طبیعی است. این درحالی است که بحران‌های انسان‌ساز درحال حاضر با توجه به گسترش فعالیت انسانی و افزایش هر روزه این فعالیت‌ها بیشتر به چشم می‌آید و نیازهای جامعه به بهره‌برداری از منابع طبیعی و افزایش تولید به جهت افزایش بی‌رویه مصرف و از سوی دیگر بازدید غیراصولی و بدون ضابطه زیستگاه‌های حساس، ازجمله مواردی است که در تشدید این بحران‌ها موثر بوده است. اما واقعیت اینجاست که ما نباید دریا را عنصری منفک از خشکی بدانیم؛ چرا که همواره آلودگی‌های دریایی روی زندگی در خشکی و زندگی غیرمسئولانه در خشکی روی زیستگاه‌های دریایی تاثیرگذار بوده است، چنانکه سوخت‌های فسیلی یکی از عوامل اصلی اسیدی شدن اقیانوس‌هاست. سوخت فسیلی فقط در خشکی اثرات مخرب برجا نمی‌گذارد، بلکه این اثرات زیست‌بوم‌های دریایی را به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد.
گرمایش زمین و افزایش استفاده از سوخت‌های فسیلی در کنار آتش‌سوزی‌های مختلف و .... باعث می‌شود تا آب دریاها و اقیانوس‌ها هم گرم شود، اما به‌دلیل آن‌که ظرفیت جذب حرارت آب بالاست، درنهایت باعث می‌شود تا آبزیان میزان تحمل‌شان به آستانه آن برسد و در نتیجه زیستگاه‌های حساس را از دست بدهند، چنانکه در شهریورماه امسال شاهد سفید شدن آب سنگ‌های مرجانی بودیم. این پدیده روی سایر موجودات دریایی و زیست بوم آنها نیز اثرات گسترده‌ای برجا می‌گذارد که البته نیاز به مطالعه و پژوهش دارد.
دومین عامل که تحت عنوان عامل انسانی از آن نام بردیم، بحث ورود آلاینده‌ها از خشکی به دریاست که شامل ورود فاضلاب و پساب‌های کشاورزی، خانگی و صنعتی است که برخی از این آلودگی‌ها را آبزیان جذب می‌کنند و در بدنشان تجمع پیدا می‌کند و برخی دیگر باعث پدیده کشند سرخ که ناشی از افزایش مواد مغذی در دریاست می‌شود. این موارد هم مشکلات بسیاری را در زیستگاه‌ها‌ ایجاد می‌کند و درواقع هر کدام از اینها اثرات نامطلوبی برکیفیت زندگی دریاها دارد. به‌جز این موارد، می‌توان به دیگر بحران‌هایی که دریا را تحت‌تاثیر قرار داده نیز اشاره کرد که به‌صورت کلان صید و صیادی ناپایدار، گردشگری ناپایدار مخصوصا در زیستگاه‌های حساس، تخریب زیستگاه‌های ساحلی محل تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها، رها کردن زباله در سواحل و دریاها، نبود ساحلی برای استراحت فک‌های دریای خزر، سوانح دریایی، ترکیدگی لوله‌های انتقال مواد نفتی، ورود گونه‌های غیربومی به پهنه‌های آبی کشور، توسعه نامتوازن شهرهای ساحلی و عدم وجود آمایش سرزمین برای استان‌های ساحلی اشاره کرد.
اما سازمان محیط ‌زیست و دفتر زیست‌بوم‌های دریایی این سازمان نیز برای مهار این مشکلات برنامه‌هایی را در دستور کار قرار داده است. یکی از مواردی که بسیار بر آن تاکید می‌شود، حفاظت از گونه‌های در معرض انقراض است که این امر در اولویت کار ما قرار دارد. پایش و احیای زیستگاه‌های ساحلی مانند آب‌سنگ‌های مرجانی و جنگل‌های حرا نیز از دیگر مواردی است که باید به آن رسیدگی شود.
در کنار این موارد، پایش مصب‌ها، شناگاه‌های دریایی و رودخانه‌ها نیز ازجمله دیگر فعالیت‌های تخصصی معاونت محیط ‌زیست دریایی است که مورد نظر ما است. اما آنچه اهمیت دارد و نباید از نظر دور بماند، این است که محیط ‌زیست سرمایه‌ای ملی است و حفظ این سرمایه صرفا به واسطه یک ارگان یا سازمان امکان‌پذیر نخواهد بود و برای آن‌که بتوانیم این سرمایه را به درستی حفظ و آن را به نسل‌های بعد منتقل کنیم، باید تعهدی همه‌جانبه میان افراد جامعه به وجود بیاید. از این‌رو کار عظیمی که در دولت یازدهم نیز مورد توجه بیش از پیش قرار گرفت، افزایش مشارکت‌های مردمی برای حفظ محیط‌ زیست بود که به‌طور مشهودی نیز شاهد اثرات این اتفاق بوده‌ایم. درحال حاضر فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد و همچنین حضور چهره‌های سرشناس ازجمله ورزشکاران توانسته نگاه جمعی به این سمت را افزایش دهد.  درخصوص سازمان‌های مردم‌نهاد، پایش و حفاظت از پستانداران دریایی و آموزش صیادان و جامعه محلی ازجمله مواردی بوده که سازمان مردم‌نهادی همچون (انجمن طرح سرزمین) در خلیج فارس و دریای عمان به آن مبادرت ورزیده و حفاظت از (فک خزری) با مشارکت مرکز تحقیقات فک هلندی نیز در دریای خزر  است. ازجمله کارهای دیگری که سازمان‌های مردم‌نهاد در آن دخیل بوده‌اند، حفاظت از لاک‌پشت‌های دریایی بوده که در بوشهر 4 انجمن، در هرمزگان چندین سازمان مردم‌نهاد و در سیستان و بلوچستان هم خود مردم محلی به آن پرداخته‌اند. اما نکته دیگر که بسیاری بر آن تاکید دارند و می‌توان آن را ازجمله موارد اصلی آلودگی‌های انسانی برشمرد، بحث توسعه شهرهای ساحلی است. در این زمینه پیشنهادی که سازمان محیط‌زیست برای کاهش بحران‌های دریایی دارد این است که در این مناطق پهنه‌بندی فضایی صورت بگیرد و بدانیم توسعه را به کدام سمت هدایت کنیم. اگر توسعه را هدایت نکنیم، به‌صورت لجام‌گسیخته انجام می‌شود و بر هر ساخت‌وسازی باعنوان توسعه صحه گذاشته می‌شود. باید بسترهای توسعه پایدار فراهم شود تا بهره‌برداری پایدار هم انجام بگیرد. بکر بودن مناطق به‌عنوان وضع پایدار آن مناطق نیست. ساکنان زمین برای ادامه حیات روی این کره مسکون نیاز به تعامل با محیط‌ زیست اطرافشان دارند. با توجه به دستورات اکید مقام معظم رهبری نسبت به توسعه سواحل مکران معاونت محیط‌ زیست دریایی اقدام به مطالعات گسترده پهنه‌بندی فضایی در آن منطقه کرده که در صورت توجه به این طرح می‌توانیم شاهد توسعه پایداری در این مناطق باشیم که در نوع خود برای بار نخست در کشور انجام شده و کلیه معیارهای محیط ‌زیستی و توسعه‌ای با کمترین عواقب زیست‌محیطی را دربرمی‌گیرد.